Thursday, November 4, 2010

Tribal Holocaust - LD October 2010

manipur gam hi a itihlaiya zong hopna’a kikhensa ahi’n, Manipur lengpa in Manipur Indian Union a merger agreement ana kai chun ama’n compesation ana kilah in, eiho thinglhang gam’a chengho’n vang koima kom’a compensation ana kilapuon ahi. Thusim i-nungvet leh India chamlhat masang peh apat khuo le veng sung’a kivaihomsa ana kihi ahitai. Tuonlai khang apat chun phaicham le thinglhang achuom chuom in ama ama hitheina dol in ana kimang toupeh in ahi. Hiche hi evidence phabep kimu ho akuon hedchien ahi. 1917 - 1919 sung chun Britishte ina sad uvin, pu le pate’n i-chamlhatna’u ana huh uvin ahi. 1891 kum chun Manipur kivaihomna Britishte khut’ah ana lud in, haosa ho kivaihomna vang chu ana suloh pouvin, official khat in gaal akuon in ana vekoljo’n ahi. 1907 kum a patchun Manipur State Durbar  a President (British mi) pen pen chun ana vetub in ahi.
    J. Shakespeare, Political Agent (1905-1907) chun thinglhang miho chonna-khanna, pao le ham jadchuom ahiuvin, Manipuri ahipouve. Hizeh chun Manipur kivaihomna nuoi’ah umthei pouvinte ti’n anaseiyin ahi. British Administration in amaho administrative cost a ding in Manipur gamsung’a Regular Land Revenue ahin bawl pan uvin, phaicham sungse’a kai le don ana lauvin, thinglhang gamsung’a vang khosung inn ijad cheng’em ti hedna ding in Hill House Tax ana dong uvin ahi. Hiti’a kai le don zong eima hitheina chieh in ana kipe’n ahi. Chule Manipur Land Revenue Act (MLR-LR) 1960 dungjuiyin phaicham miho’n thinglhang achoh uva achen theilouna di’u ana umzeh in i-chenpi’u meilheiho’n society asiem uvin, thinglhang gam ahin khoi pan tauve. Thinglhang gam’a chenlud theina ding in policy chuom chuom ahin podoh uvin, haosa suhmang’a Village Council a kipuohsah ding, Manipur Land Revenue Act lhalud’a phaicham miho chen ludsah ding ti’n phaicham miho akiguong chaisuoh tauve.
    Gam akiti tiengleh tu’a i-chenna’u ipu ipa teuvin ana luona mun, Han le Chon abawl uva, tuonlai khang’a pat’a anahuh zing’u thinglhang gam, thingphung, suongphung, khuo le tui seina ahi’n, Nam akiti phad leh gamsung’a cheng mipiho mihiem ho khuo chagaho kiseina ahikit’e. Ex-CM Rishang Keishing in ama phad laichun Naga lamkaiho ana koukhom in ahi. Thilkhat ei kipe ding ahitai ti’a kinemtah’a achie’u leh lamkaiho chu polang’ah apuidoh in, tupheng in leisiet alaidoh in, hiche hi ngailu uvin ti’n ana seipieh’e. Tun veleu hen, i-changeiya khangtou uva gam huhbitna ding’a i-chan’a pan alah ngam’uh hitam? Chingthei tah in kiging pha’u hite. Vannuoi leisiet ahin thildang zouse apungtheiyin, ahin leisiet vang apunbe theipuon, siem zong akisiembe thei tapoi.
    Tillai chun mi ana lhom in, gam-ong ana lien in, koima’n gam le guo iddan ana hethei pouvin, tuhin mihiem apunbe zing toh kilhon in gam-ong aneota’n, milip gam leisiet lahbe di’n akisalel in revolutionn le movement chuom chuom ahung piengdoh ta’n, thisan’a gam leisiet choh ding in aumta’n ahi. Mihiem apunbe zing toh kilhon in mihiem lungput a jong gamtai. Manipur state government le phaicham miho’n thinglhang gam aduchad zeh uvin policy chuom chuom eiho muding in thil hoitah le kilawmtah ahivang’a i-gam leisiet’u lahpiehna ding le i-chondan’u, iki vaihomdan’usuhmangna ding’a athilguon ho’u chu kum ijad ham masang’ chun hatah in anapan uvin, tuhin 80% lolhing tithei ahi tauve. I-gam’u lienpi i-lhasuo teiding uvin aumtai. Manipur Forest Act 1927 in thinglhang gamho state government khut nuoi’ah ana koilud uvin, chuzou in Manipur Village Authorities Acit - 1956 ahin siemdoh kit uvin, chomkhat zou in Manipur Hill Areas (Acquisition of Chiefs Rights) Act 1967 ahin siemdoh kit uvin ahi. Hiche hi i-nungvet leh Ex-MP Pu Holkhomang Haokip in MP anahi laiya abrogate anabawl ahi’n amahi haimil thei mihiem vang ahipoi.  Chuzou in 1983 kum in athah siemkit uvin, tunvang i-vang’u asiet leh imachalou’a gam i-piehdoh tei ding uvin aumdoh tai.
    Thinglhang mite lhepna ding in development minpan in project jadchuom chuom ahin polud uvin, chomkhat zou tieng government gam ahiti’n revenue aludsah uvin, haosa gam ahin neh uvin, compensation themcha cha le service neocha cha pien ding in akithiem uvin, notthap in akoimang keijiuvin ahi. Hitobang tah’a lungthim thuo neitah’a anatoh’u alolhonpi nading uvin government office, police station, tevenue chule adang dang ho ahin minphah jiuvin ahi. Vetsahna’n Loktak Project a Henglep Police Outpost umchu aladoh uvin, tu’n Bishnupur Police akoi tauvin ahi. Thinglhang gam’a phailei hole thinglhang chin’a eimi kho zouse revenuew ahin ludsah uvin, Hill District ho’a Hill House Tax eipiehsah uvin, phaicham’a zong revenue eipiehsah kit uvin, double tax eisun sah tauvin ahi. Hiti chun phaicham’a gam kehletna ding in Kangvai khuo’a “Welcome to Bishnupur” ti’n PWD ho’n ahin tahdoh uvin, Sadar Hills a zong “Sadar Hills” kisutna sign-board ho aladoh uvin “Impha East” akisut jieng uvin ahi. Jiribam Revenue distric pilhin hisah’a eiho chenna ho suhmang’a vaihom khumna ding in Tamenglong district sung’a eimiho khuo zouse alakhom kit uvin ahi. Ahedchena ding in “Jiribam: The Western Gate-Way of Manipur” ti’a Y. Iboyaima Singh, MCS, Addl Deputy Commissioner, Jiribam in asut hi akichieh in ahi.
    Pu le pa khang akuon’a ina chenna’u, Pathien in eina pieh’u gam leisiet meilheite khut’a i-lhasuo ding uva ahung umdoh phad in thinglhangmi kiloikhomna jadchuom chuom ho’n gam le guo huhbitna ding’a pan hinla ding in committee atumbeh in July nisim 25 nikhuo chun Imphal mun’ah ahin phutdoh uvin hiche chu Committee on Protection of Tribal Areas Manipur (CoPTAM) akiti’n ahi. CoPTAM phudoh ahitoh kilhon in amaho lamkaina’n kiphinna jadchuom chuom ana chielhata’n ahi. Government kom’a CoPTAM in athilthum chu :
1. District Boundary suhchil ding, 2. Land records ho concern district administration a kinungle sah ding, 3. MRSAC in Manipur Map asuhlam dang asiemphat ding, 4. Village Council kisiemdoh guot doudal ding, 5. Cultural Identity venbit ahitheina ding’a kivaihomna pha thumding, 6. Jiribam district pilhing hisahna ding’a thinglhangmi chenna kitongkha pomlou, 7. Thinglhang gam’a Panchayat Instituition pomlou ding, 8. Ngahmunphai Khasia/Kamranga a IRB Training Centre kibawl athukhuol tuoh masat ding, thu kichet masang’a ima bawllou ding chule adang dang.
    Hiche changei dinmun changei lhung ihitah zeh uvin mipi’a ding in lunggel abuoilah lah jieng ta’n ahi. Meilheite’n i-gam’u oltah’a eihin lah pieh uva ahileh nikhuo khat tieng leh kagamsung uva kuon in poddoh tauvin ahung kiti nikhuo hung umtei ding ahiye. Hiche nikhuo tieng chule Tripura gam’a thinglhang mite bang’a nuoise le chotpha’a i-umdi’u ahitai. Tun zong phad akikhel hih laiye. Eiho’a ding’a i-hadna ding pen’u chu kipumkhat ding ahipen tai. Hiche zeh chun sum le pai vetlel man in moh chaloh bawl pou hite. Inn lhomcha cha chenna khuo tamtah neisang’a inn tamtah tah chenna khuo lhomcha kinei henlang hileh khantou machalna acham’a umjieng ding ahiye. Inn 3000-4000 tobang chenna khuo chu meilhei ho’n zong nah ngam pouvinte. Inn lhomcha cha’a i-chen zeh uvin kilung hedtuona zong alhasam in ahi. Pankhom hadna ahilam i-haimil laise uva mite nuoise’a i-umzing di’u ahiye. Khoneo’a lekha thiempen zong chu khopi alhun tieng leh athiempen ahi dieh ji tapoi. Hiti ahizeh chun i-chenna’u khuo hohi ahithei chan in pilhinsah leuhen politically le economically a khangtou ihi jiengdi’u ahiye. Pu le pa’n thisan phalngam’a eina huhdoh pieh’uh i-gam leisiet’u hi tukhang in eiho’n phung le chang, ham le pao, sum le pai hozeh in lhasuo hihbeh uhite. Eiho’n zong tu le cha i-hin neikitdi’u ahi’n, hiche nikhuo tieng chule gaaljam hinkhuo amandi’u i-phaldi’u hinam? Kilungkhatna tilou eiho’a ding in alampi dang imacha aum tapoi.

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.