Thursday, September 30, 2010

Thursday, September 23, 2010

Laijon Digest September Cover

Laijon Digest September Cover

Song of The Month - Sam Gibang

Ngainu kadeipen le kalungsiet chullou
Ka van vangbuohna loupipen nahi
Kalei kipana pahhoipen zong nahi
Kumkhuo’n pahzing in chullou jen in aw ngainu

    Kavan vangbuohna nang nahi
    Kalei kipana pah hoipen nang
    Na ngailu kisa mi hung tam zong le
    Lunglha lou in pang zing hite
    Thulamleng ijad in tamhen
    Sam gibang khenna ding tam zong le
    Lunglha lou in pangdet zing hite lungdei (ngainu)

Kumsod loubang chul khompi di’a kagel
Ka idpen ngailud lungsietna kana piehsa
Nangbou nahi hinla guol in hedman lou in
Angdang koidi’n kei nei nungsuntai

Hiti ding ihi lam ana heleng
Kalel thimthu hinkhuo’a ding hilou ding
Kalel thimthu genthei keidi’n kaana ahitai
Luonlhi’n eichup kei khankhuo ding gelmo’a nahim?

Album: Khangkhalei II
Singer: D. Lienpu
Lyrics: D. Lienpu

Miss Universe 2010

August nisim 23, 2010 nikhuo chun Las Vegas, USA kum 22 bouseh’a upa Mexican nungah melhoi Jimena Navarrete chu Miss Universe 2010 title pieh in ana umtai. Jimena in Venezuela nungah melhoi Miss Universe 2009 Stefania Fernandez akuon in Miss Universe lukhuh ana kisanta’n ahi. Jamaica nungah melhoi Svelte le Australia kuon Jesinta Campbell chu first le second runners-up ana hilhon’e. Leisiet gamchuom chuom akuon in nungah melhoi 83 ahung kisukhom uvin, chilpud leu’a vet vet thei ahiuve.
    Final jaan in Jimena chun gown san ahin ki-ah in, amelsuo, atoidan chule alhuoh kichep dan chun judge ho lunglai akoikha ten in, a ohdenta’n ahi. Second runner up Jesinta Campbell in Miss Congenialiry Universe award akisa’n in, Thailand akuon Kuki chanu ho melpuo Fonthip Watcharatrakul in Miss Photogenic Universe akisa’n kit’e. Chule best national costume award zong asang’e.
    India in kineppi tah’a asoldoh Ushoshi Sen Gupta chu history thah suodohsah kit in akiguong in, hinla Sushmita Sen le Lara Dutta aphah zoulou zep hinte, mipi nunglam’ah muoldeh in agading’e.

Laijon Digest Miuzeeko Awards 2010

Ka Laijon, phad kiti hi chal zing jieng ahitoh kilhon in ol-ol in ana chal chal in, tuhin LD Miuzeeko Awards 2010 ading in kiguonna phad ahung lhung kitta’n ahi. Tuni changeiyin LD Miuzeeko Awards 2010 manna ding mun committee in thulhuhna asiem thei hihlaiye. LDMA hin sponsore aneilou zeh in sum le pai lam’ah hahsatna atuoh zing in, sum le pai umlou in la imacha bawldoh thei aum kitpuon, hiche zeh chun hahsatna hi LD Editorial Family ho’n alujaang uva apuoh’a apuohtho jieng’uh ahiye. Sum le pai umhih henlang, hahsatna sang lheh zong leh LDMA hi bawldoh kittei ding’a tohguon ana umsa ahizeh in nungchon thei aki hitapoi. Hiche zeh chun editorial family in khapet leu in nung chonlou ding, nung chonlou ding ati tauve.
Tukum LDMA a hi kumdang’a toh kibanglou zep’a award muthei ding ho category khel lamdang zep ding in guon ahi.
1.    Best Pop Singer (Masang’a kumni kizom’a lah phallou ana kiti chu tuhin kum khat bouseh ding in suhchom ahitai. 2009 a anala Maxxy Minthang bouseh tukum’a jao theilou ding ahitai).
2.    Best Gospel Singer (Hiche zong hi Best Pop Singer atoh kibang ding, Esther Sitlhou jao thei loulai ding ahi).
3.    Best Music Video Artistes – male & female (2009 Miuzeeko kichai akuon’a ki release doh album ho bouseh hithei ding ahiye. Hiche category ading hin 2009 a ana lasaho’n zong 2010 a album thah abawl’u leh ajao thei kit thou uve)
4.    Song of the year 2010 (Hiche category a jaothei ding laa chu 2009 Miuzeeko Awards kichaiya ki release doh music video album akuon’a laa hobouseh hithei ding ahiye. Music video neilou laa ho hithei lou ding ahi. Hiche category hi kumdang’a ana kihomdohji Best Lyricist thalheng ding’a hung kibawl ahi’n, award hi alasiempa’n akilah ding ahi.)
5.    Best Music Video album (Hiche category hin 2009 Miuzeeko Awards kihom zou’a kuon’a release doh ho bouseh ahuob’e. Gospel le Love song album ho ani’a kigom ding ahi.)
6.    LD Miuzeeko Idol (Hiche category hi kumdang’a Best Classic Singer thalheng hiding ahi)
Laijon ho’n achung’a category kipe ho ading’a hi i-deipen pen’uh mini min i-sut thei’u ahiye. A category toh kituoh’a anuoiya form kipe khu fill-up bawl ding ahi. Chule hiche form hi avaigei pen’a September nisim 23 masang’a apiehludna ding mun kipeho’a piehlud ding ahi.
1.    CCpur – LD Office, Songbul News                 Agency (New Bazar), Students Book             Store (Tuibuong), Gentinkhai                 (Sugnu), Hadboi  (DHQ)
2.    S/Hills – Jingvalpa Office                 (Kangpokpi), LD  Information Centre             (Motbung), Thangboi (Saikul)
3.    Imphal – Dorcas Tailoring House                 (New Lambulane), KBC Book Room,             Sesen (NGV)
4.    Moreh – Hoibem.
5.    Nagaland – Niengpi (Dimapur),                 Hekai (Khaibung)
6.    Assam – Pastor Jamsei
7.    Shillong – Romeo Mimin     Sitlhou

Ahsi kibawm

Thangcha Khongsai
Na lungtup alien’e singer Thangcha Khongsai in tulaitah hi music video album release ding ngaituo in nasatah in pan ala’n ahi. Hiche video album min ding chun nalungtup alien’e  asah’e. Thangcha Khongsai in hiche laa ahin sah akuon in laijon ho lunglai nasatah in aluo in, chule LDMA 2009 Moreh a zong chun khatvei ana oilha’e. Thangcha Khongsai lasah lah’a amin chie zep zep chu thangvan sang’a ahsi kibawm, melhoinu, fullmoon nalungtup alien’e chule adang dang. Thangcha Khongsai in a audio album masapen aminchie lheh naban’ah tuhin audio album anina ding record zong achai kittai. Hiche album achun ama’n Gogou le Mercy introduce abawl in ahi. Hiche album ading’a video zong ahin kab paikit ding in aseiye.
    Thangcha Khongsai in Pathien kom’a taona aman tieng leh laijon ho ngailudna achan theina ding athum ji’n ahi. A taona Pathien in alolhin pieh zong hintin, LD Editor toh ahoulimna achun amahi mi hounop chule mi lungthieng ahidan mudoh theiyin aum’e. Ama’n masang lai chun leisiet hinkhuo anuom thei pen ding in ana mang in, hinla Kuki Artiste khat hiding’a minvo a aum akuon in Thangcha Khongsai in cigarette jieng zong acheb tapoi. Mi lungsietna le ngailudna achan theina ding’a ama le ama aki hambawlna hi LD in aja pieh lheh jieng’e. Ama’n senior artistes ho jaana pieh zing ding agelkhoh’e. Hinla senior artistes atamjo jatheiya aumlou tieng’u leh apona thei lheh in ahi. Chule Thangcha Khongsai in Kuki Artistes khat hina toh kilhon in mi’n laasa’a akoulouna’u mun’a gachie’a laa gasah ding thil jachad umtah in agel’e. Hiche hi ama akiletsahna zeh ahipuon, koulou sakhom ahina mun’a chu programme siemho’a ding’a puohgih hibep ding ahizeh in koulou in laasa in achie ngaipoi. Min ngailudna neitah’a akouna mun’a vang hoilai chan hizong leh chie zing ding atup thupi pen’e. Laijon ho’n tao pieh zing uhite.
    A ipi chu hitaleh Thangcha Khongsai in laa ahin sah akuon in amin hekhalou mi tampi’n ahin hedoh tauvin, aban ahin bawlbe zing nahlai ding ahitoh kilhon’a amin hung thang cheh cheh kit nalai ding ahiiye. Hizeh chun Thangcha Khongsai maban’ah ahsi akibawm’e iti nuom uve.

Lui zong leh chullou

Aneh Chongloi
Kuki chanu chapa Aneh Chongloi hekhalou umding in tahsan aumpoi. Aneh Chongloi hekhalouse’n Aw jukha, aw Sekmai jukha ana hekhatei kit uve. Tulai khangthah atamjo pien masang’a ana minchie ahita’n, tuni changeiyin zong Aneh Chongloi minchiena abeithei hih laiye. Aminchie zeh in laijon ho ngaisangna achang thupi lheh jieng’e. 2009 LDMA achun Best Classic Singer Award pieh in ana um in ahi. LDMA Moreh achun Aneh Chongloi ahung jao thei tapuon, LD in ama award ana thotdoh chu vaigeitah in thuong agalhung in, LD in kiphatlam um akisan, khoh akisa lheh jieng’e. Hinla Aneh Chongloi in kipahtah in award chu akhonung sang hizong leh eina sanpieh nalai uvin, achung’ah kipathu sangtah i-sei uve. Laijon ho’n hedding khat chu Aneh Chongloi hi Khengjang Constituency S/Hills akuon in tuchung chun MDC ana kaidoh in ahi. Lasathiem MDC hung kaidoh thei i-neizeh uvin hachangpa’n ikipapi uve. Tuhin ama lasahna lam’ah retire ahita’n, nampi’a ding’a nnapha tohna lam’ah promotion ahin mujota’n ahi. LD in Miuzeeko Awards 2010 tieng leh laijon ho masang’a dindoh sah tei ding lunggel sangtah aneiye.

Gam khangtouho nuisat ute

In a Tokyo Hotel: Is forbidden to steal hotel towels please. If you are not a person to do such thing is please not to read notis.
In a Bucharest hotel lobby: The lift is being fixed for the next day. During that time we regret that you will be unbearable.
In a Leipzig elevator: Do not enter the lift backwards, and only when lit up.
In a Belgrade hotel elevator: To move the cabin, push button for wishing floor. If the cabin should enter more persons, each one should press a number of wishing floor. Driving is then going alphabetically by national order.
In a Paris hotel elevator: Please leave your values at the front desk.
In a hotel in Athens: Visitors are expected to complain at the office between the hours of 9 and 11 A.M. daily.
In a Yugoslavian hotel: The flattening of underwear with pleasure is the job of the chambermaid.
In a Japanese hotel: You are invited to take advantage of the chambermaid.
In the lobby of a Moscow hotel across from a Russian Orthodox monastery: You are welcome to visit the cemetery where famous Russian and Soviet composers, artists, and writers are buried daily except Thursday.
In an Austrian hotel catering to skiers: Not to perambulate the corridors in the hours of repose in the boots of ascension.
On the menu of a Swiss restaurant: Our wines leave you nothing to hope for.
On the menu of a Polish hotel: Salad a firm's own make; limpid red beet soup with cheesy dumplings in the form of a finger; roasted duck let loose; beef rashers beaten up in the country people's fashion.
Outside a Hong Kong tailor shop: Ladies may have a fit upstairs.
In a Bangkok dry cleaner's: Drop your trousers here for best results.
Outside a Paris dress shop: Dresses for street walking.
In a Rhodes tailor shop: Order your summers suit. Because is big rush we will execute customers in strict rotation.
A sign posted in Germany's Black forest: It is strictly forbidden on our black forest camping site that people of different sex, for instance, men and women, live together in one tent unless they are married with each other for that purpose.
In a Zurich hotel: Because of the impropriety of entertaining guests of the opposite sex in the bedroom, it is suggested that the lobby be used for this purpose.
In an advertisement by a Hong Kong dentist: Teeth extracted by the latest Methodists.
In a Rome laundry: Ladies, leave your clothes here and spend the afternoon having a good time.
In a Czechoslovakian tourist agency: Take one of our horse-driven city tours - we guarantee no miscarriages.
Advertisement for donkey rides in Thailand: Would you like to ride on your own ass?
In a Swiss mountain inn: Special today -- no ice cream.
In a Bangkok temple: It is forbidden to enter a woman even a foreigner if dressed as a man.
In a Tokyo bar: Special cocktails for the ladies with nuts.
In a Copenhagen airline ticket office: We take your bags and send them in all directions.
On the door of a Moscow hotel room: If this is your first visit to the USSR, you are welcome to it.
In a Norwegian cocktail lounge: Ladies are requested not to have children in the bar.
In a Budapest zoo: Please do not feed the animals. If you have any suitable food, give it to the guard on duty.
In the office of a Roman doctor: Specialist in women and other diseases.
In an Acapulco hotel: The manager has personally passed all the water served here.
In a Tokyo shop: Our nylons cost more than common, but you'll find they are best in the long run.
From a Japanese information booklet about using a hotel air conditioner: Cooles and Heates: If you want just condition of warm in your room, please control yourself.
From a brochure of a car rental firm in Tokyo: When passenger of foot heave in sight, tootle the horn. Trumpet him melodiously at first, but if he still obstacles your passage then tootle him with vigor.
Two signs from a Majorcan shop entrance: - English well talking. - Here speeching American.

Engineering

1. Aeronautical/Aerospace Engineering: Engineering field tamtah lah’a athanop umpen loitah khat ahiye. Hiche field a lud hochun aviation, space exploration le defence system ading’a technology thah thah puohdohna lamtoh kisai aha bawl lheh uve. Aerospace industry le R & D ho dung’a nnatohna muthei ahiye. Kuki chate lah’a zong hiche field a lud mi phabep i-um tauvin ahi.
Top recruiter: HAL, NAL, DRDO, ISRO, AIR INDIA, Kingfisher, Indigo le Civil Aviation deparment.
2. Auto mobile Engineering: Technology lam’a khantouna asan cheh cheh toh kilhon in gari design naltah tah ho asuohdoh zing in ahi. Hiche design thah thah hochu Auto mobile Engineering field a ludho’n ahin puohdoh jiengseh’uh ahiye. Design bawlding, test ding, gari thah siemdoh ding, kitiho  lungludna’a nei nahi leh hiche engineering field hi nang’a ding ahipen’e. Automobile siemdohna industry lahdung’a natohna aum in, manager le executive level hogei lhunthei ahiye.
Top recruiter: Maruti, Tata, Appollo Tyres, Hero Honda, Bajaj, Ashok Leyland le adang dang.
3. Biotechnology: Mihiem adam lou suhdamna hi doctor bouseh in abawl thei ana hidieh poi. Engineer ho’n zong hatah in mi suhdamna lam’ah panmun anei uve. Vetsahna ding in mihiem khat atibah khat siemthu ding hitaleh, doctor ho sang’a Biotechnology lam’a thepna neiho’n mopuohna aneijo uvin ahi. Biomedical engineering, Bioinformatics, Genetics ho zong hiche engineering field akuon in asim thei suohkeiye. Amaho hin research bouseh abawl’uh ahipuon, operation bawltheina ding’a machine lientah tah, thupi tahtah ho zong amaho siemdoh ahikit ji’n ahi. Mihiem tahsa sunglam vettheina ho zong amaho siemdoh ahikit’e. Pharmaceutical firms, chemical, agricultural, bio-processing industries ho’ah atoh theiye.
Top recruiter: Hindustan Lever Ltd, Thapar Group, Biocon, Tata, Biocon India Ltd.
4. Chemical Engineering: Chemical chuom chuom gopkhom’a thilkhat siemdoh lampang aha bawlpen uve. Vetsahna ding in sodium hydroxide akuon’a savon siemdoh tivel. Chule damdawi siemna lampang ho zong amaho’a ahikit’e. Eiho lah’a thinglhang damdawi siemdoh ho zong hi Chemical Engineer ahithou uve. Hinla phatah’a gazil chun thil loupe tah tah asiemdoh sah theiyin ahi.
Top recruiter: BPCL, HCL, Indian Oil, Gail, Ranbaxy.
5. Agricultural Engineering: Hiche field a ludho’n loubawlna lampang’ah nna atong uvin ahi. Water control system, drainage, irrigation vetkolna hohi ahizep’e. Nagaland’a haiphung’ah saiseh agaa sah uve ti’a i-sei sei ho’u tobang chu amaho natoh ahi’n ahi. Hiche lam’a lungludna i-nei khah’u leh eiho Kuki chate’a ding in hed bailam zep inte.
Top recruiter: ITC, Amul Diary, Nestle India, Escorts.
6. Computer science and IT: Hiche field a ludho’n computer hardware le software lam aboipi uve. .Music video bawlho’n lock kibawl ativang uva mi’n bailamtah’a ana kihondoh theina’u software ho zong amaho hin siemdoh ahiye. Computer lam’a lungludna neiho’a ding in hiche field a lud chu thanop um inte. Computer science akiti tieng leh software le hardware thah siemdohna le siemhoina lam seina toh aki mat in, IT hin computer based information siemdohna le vetkolna lam aha bawl kit’e.
Top recruiter: TCS, Wipro, Microsoft, Google, IBM, Cisco, Accenture le adang dang.
7. Electrical Engineering: Electric lam khuolgilna le siemdohna lamtoh akimat’e. Engineering field dang dang ho manchah ding electrical power siemdohna zong amaho khut’a kingam ahiye. Hiche field a ludho’n robotic, automobile, aviation industries ho dung’ah nna atong thei uvin ahi.
Top recruiter: BHEL, NHPC, Power Grid, Jindal Steel & Power, L&T.
8. Mechanical Engineering: Hiche field a ludho’n designing, installing, robotics, cooling system chule engine siemdohna le amanchah dan hedthiemna lam aha pibawl uve. Automotive, aerospace, chemical, computer, power generation industries ho’ah nna atong thei uvin ahi.
Top recruiter: DRDO, GAIL, NTPC, BHEL, Indian Oil le Tata Motors.
9. Civil Engineering: Hiche hi ahiye, engineering field luipen ti’a kihe. Hiche field a nalud’a Manipur’a natohna namu diehset leh contractor le torlou ho’n na suoikai man ding’a sum tamtah tah nahin pieh jieng di’u ahiye. Sum kamu pouleh corruption – tionlou akhohpoi ti jieng thei ho’a ding in hiche field a lud’a Manipur government nuoiya natoh chu maithu hita puonte. Dam, canal, power plant, lampi, lei (bridge) kitiho siem siem ding ahi maiye. Athiem diehset ho’n muol le muol kah’a zong lei ado thei uve. Hiche vang chu laijon ho’n bawl hihbeh ute.
Top recruiter: DMRC, Jaypee Jaiprakash Associates, Reliance Infra, L&T (ECC).
10. Mining Engineering: Leinuoi akuon’a thil manlu ajad jad aluoidoh jiuve. Thao, suong meihol, petroleum kitiho hi hiche field a ludho’n ahin leinuoi lam akuon’a ahin loidohji’u ahiye.
Top recruiter: HPCL, GAIL, Arcelor Mittal, Jindal Steel, IOC, MMDC.

Toilet paper a kisiem mouvon

English tehi mi kidang ahiuvin, hiche toh kilhon chun thil kidang dang bawldoh ding anuom zing uve. A nungah ho uvin alungthim uva agelzing’u chu a kiengnei nikhuo uva akivonnadi’u ahipen’e. Ahoichu aman atam in, hiche toh kilhon chun nungah zouse’n a kiengnei nikho tieng’u leh adeibang’u akivonna zou ji pouve. Hiche zeh chun USA gamsung’ah mouvon ding toilet paper akuon in ahin siemdoh tauvin ahi. Hiche lampang’a thepna nei mihiem akibe zing uvin ahi. Mouvon ding $5,000 a choh sang’a $75 a chohthei ahita’n ahi. Eiho lam’a kichen nikhuo’a ding’a sum tamtah tah i-sen uva azou tieng leh bat i-ditji’u tobang in amaho’n zong kichen nikhuo thupitah in abawl uvin, honeymoon nuomtah in achiekit uvin, ahung lhun tieng’u leh sum le pai hahsatna zeh in lhuohsatna atuoh ji thou uvin ahi. Hiche ho umlouna ding’a chun nungah tamtah in toilet paper a kisiem mouvon akivon uvin, honeymoon nuomtah’a manna ding paisa anih sakhao uva akipuoh thei nalai uvin ahi. Eiho’n jachadna’a i-geldi’u ahi’n, amaho’n vang jachadna’n anei pouve. Eiho lam’a zong kichen nikhuo’a mou vonken tamtah tah le hoitah tah kikensah hi i-haisan lou’u leh daanthieng’a jinei ngapcha hung lhomcheh cheh ding ahiye. Hiche kitedna hi i-pailhah uva, a simple theipen’a kichenna bawl ding, kichen zou tieng leh ol’a mou in adei dei akiken thei ding ti hamkhat’a guondoh hi thilpha hiding in tahsan aum’e.

Pilot ngaicha lou lenna

Defence company Lockheed Martin in thil kidangtah, US army ho’n aphatchuompi mama jieng ding ahin siemdoh kit tauve. Kaman K-MAX kiti helicopter mihiem jaona lou’a achangseh’a lengle le jieng thei ding asiemdoh’u hin US army a gammang zing ho nasatah’a ahin suhkiem zou ding ahi akiti. Kaman K-MAX hi 6,000lbs chan’a gih von apuohzou ding ahiye. Ama natoh thupi pen ding chu sepaiho von gathahle ding ahiye. Sepaiho supply ding puo truck tamtah tah kijod lele umlou ding tina ahitai. Hiche chun ambush akuon’a sepai hinkhuo alhasuo zing’u zong aumsah lou ding tina ahikit’e. Chule vanlaijol’a alenna mun lah’a meichang ijad leng zong leh sepai hinkhuo alhasuo loudi’u tina ahitai. US in sepai khat sang’a helicopter 100 alhasuo ding hizong leh a sepai ho hinkhuo a idzoh ji’u ahiye. Hiche lenna hi laptop mangcha’a tuol akuon’a control hintin, achiena ding mun a map phatah aum pouleh chiemona aneilou ding ahiye. Helicopter ho alentheilouna ding’a hui le guo akithuona mun’a zong K-MAX in boina aneilou hiel ding ahiye. Chule alen haddan chu 92mph hiding, hiche zong chu full load a aspeed hinalai ahiye. US Army’s Autonomous Technologies for Unmanned Air System (ATUAS) programme nuoiya hung kisiemdoh thil kidangtah khat chu ahiye. Vannuoi leisiet’a hin vang thil kidang dang asuoh suoh jieng bou’e.... kate... lungdon zong aum ngapsah’e.

Last episode of Ahing zing'e

Jaan ihmumo jen in kalung kagel gel jieng in ahi. Achaina’a kathulhuhna chu Lhingneo kikhenpi’a kanu kipasah ding zoh kahin lhengta’n ahi. Hiti chun jingkah lam nidan 3:17 chet in kahung thoudoh in, Lhingneo ading in lekhathot khat kahin sunta’n ahi.
    Lungsiet Lhingneo,
        Sunkhuo jaankhuo’a kalungmuonpi Neo, tuni’n nakom’ah seinuom themkhat kaneiye. Nang in iti nagel ding vang kahepoi, keiya ding’a kipana thil ahilou zeh in nangtoh kimelmu in kaseidoh ngampoi. Hizeh’a chu keima khel’a hiche lekhapeh hi kahin sol ahiye. Neo, kahin lungsietna asang lheh jieng’e. Chule kahin lungsiet zeh’a genthei kathuohna zong asanglheh jieng’e. Thichan’a kagenthei ding hizongleh nang lungsietna akuon in nungchon puong’e kati ahi. Hinla thil khohtah khat chu, eini kilungsiet zeh’a keima gentheina chu athupi poi, kasen katuiya eina khoukhah ka chunnu mitlhi luonna ding’a laituol kalen hi thiemmo kakichan lheh jieng’e. Ka chunnu in phad chomcha jieng zong kipana mulou hiel’a, gentheina le dipdamna’a hinkhuo aman zing zong hi thiemmo kakichan’e. Kachunnu luonlhi luong cheng hi kadamsung’a kaditdoh zou ding ahi tapoi. Leisiet chung’a phad chomcha bouseh hinkhuo aneilai sung’a hi alunglhaina bangtah’a hinkhuo mang ding in kigellhahna kaneitai. Nunglah ding hahsa lheh zong kahin piehsa lungsietna chu nunglah kit mai tang’e. Na laijon cheng lungdei toh nuom’a nalenkhom ding kahin kineppi’e. Damsung’a ding in mangpha.
            Seiboi
ti’n molmo tah in lekhathot khat kahin sundoh in, phatah in kalheptub in, lukhap nuoiya kaki koiyin ka ihmutai.
    Jingkhuo ahung vah in, kalung’ah thildang imacha aum thei tapoi. Hiche lekhathot hi iti kapieh ding hitam tibou kagelta’n ahi. Inmaiya kana umleh chapang ho ahung kijod phei uvin, hiche holah’a chun Niengboi kiti chapang feltah khat aum in, amachu kakou in, phatah in kaseipieh in lekha peding chun kasoltai.
    Chomkhat zou in Niengboi ahung pheikit in, kadoh leh a innmai uva ana um in kahin petai ati’n ahi. Jingkah ann-neh phad ahung lhung ta’n, kanu toh ann-neding in kachiedoh lhonta’n ahi. Mipi lah’a chun Lhingneo kamu tapoi. Hiche ni jingkah ka ann-neh chu hoilaiya lud ham kahe tahihbeh jieng’e. Ann-neh zou’a inn kanung lhun lhon phad in kanu zah’ah thil umdan hochu kaseipieh ta’n ahi.  Kanu’n kalunggel chu ahedthiem lheh hileh kilawmtah in eihin tousodpi tapoi. Hinla kachangseh’a eihin dalhah zeh chun ipi agel ahi kahedoh theipoi, kalung adong bepseu’e.
    Jaan nidan 7:15 dontah in Niengboi ka inn uva ahung lud in, Heu Seiboi, u-Lhingneo in nang’a ding lekha eihin choisah’e ti’n lekhathot eihung pien ahi. Kintah in lupna lam kajuon in, lupna chung’a chun kave’n,
    Kalungsiet Heu Seiboi,
        Sunkhuo jaankhuo’a kalungmuonna nangbou nahi’n, tu’a hoilam belding’a neihin sol hitam? Ikitepna cheng shitui bang’a luong mang jieng ding hitam? Nahin thusei hochu kahethiem’e, hinla nang akuon’a kazah ding in kilawm kasapoi. Damsung’a ding’a neihin lhahdoh tahbeh ding hitam? Chollha vah nuoiya ikitepna chu chollhanu’n zong eihin hedpi lhon’e, thangvan sang’a ahsi ho’n zong jasuoh nauvinte. Eihin kithuopi ding dang kanei diehpoi, chung chollha le ahsi ho masang’a nathusei chu zouthu hiding hitam? Ahing zing ding’a iki lungsietna chu hoilamba hitam? Hiche zong chu na haimil ding hitam? Heu Seiboi, ken kahin lungsietna vang ahing zing’e.
        Genthei Lhingneo
    Lekhathot kasim chai chun kakisih lheh’e. Ahing zing ding lungsietna kana pieh phad chomcha bou’a adaailhah jieng ding chu ka id in, hinla kana sumitta’n, lonaje helou in ka umtai. Kanu’n ka lekhathot sim chu amu’n, khoh asalheh jieng’e. Kanao, nalungsiet toh nahin khen puong’e ahung ti’e. Kanu akuon’a phalna kamu phad chun seibe ding umtalou kipana’n eibawm in, Lhingneo kom’a ding in kapoddoh tai.
    Kholai zong kagei hih laiye. Vengnuoi lam’a vadung lam’a chun meithal ahung kikab ging in, melmate pengin akijatai. Chomkhat zou in khosung lamkaiho’n gaaldah ahin voging tauve. Khosung mipi chu lungdon tijad in aluo gamtai. Innlam’ah kale lhaiyin, kanu kaga puidoh’e. Khosung mite’n kiselna ding mun kisiemna lam’a chun kanu kapui pheita’n ahi. Guollhang zouse khongah ding ahin tikit uvin, kanu kadalhata’n ahi. Ahinla melmate chu ahung had behseh zeh uvin hed manlou kah in khosung ahung lud tauve. Duty puoho’n anan zoulou zeh uvin amaho zong ahung jamdoh tauve. Mipi adon chieh uva ajamcheh uvin, khosung chu kaa le maona’n abawmtai.
    Ka meithal kakiput in, melmate chu kakab pantai. Chule mipi lah chu kavetle leh Lhingneo kagaalmu’e. Chuin ka panmun kadalha’n Lhingneo komlam kadelpheiyin, hinla meichang leng le atam behseh zeh chun kadeibang in kalhaihad theipoi. Lhingneo... Lhingneo... ti’n kakou in, kakhut kajab’e. Hinla Lhingneo in eihin mupoi. Akom lhun kaguo ham in, oltah in katoipheiyin ahi. Lhingneo kom chu kaga lhung thei vanglah’e. Neo... kahing lungsiet zing nalaiye, kicha hih in, kei ka umnai kati’n ka ngongkoiye. Lhingneo in alungsietna thimthu seiding tamtah aneiye ti kahe’n, hinla phad in eihin ngah lhon tapoi. Amel’a chun lungsietna kamu’n, amit’ah kipana kamu’n, hinla imacha seidoh thei kanei lhonpoi. Melmate ahung naizep zep phad uvin jamdoh loi hite ahinti’n, kakhut atuh in, eihin kaiye. Nang ana chiedoh in, ken khosung kadalhah theilou ding ahi kati’n ahinla anuompoi. Eihin tuhchah kheh in, thi le hin kikah’a kilungsiet kahi lhon maitai. Hahsat vang ahahsa lheh’e. Kalungsietna chimlou in hinsei ing’e tiding kanuom in, ahinla ahithei tapoi. Hiti’a kakinotuo lhon kahlah in Thanglien ahung chomlud in, anaonu chu adahbul in aman in, kei einungsot’e. Hiti chun gamlah’a ajamdoh midang holah’a umding in asoldoh in, keichu melmate kikabpi ding in ka umdentai.
    Melmate chu anasa behseh jieng uve. Kapan nahnah vang uvin kalel tauve. Kholhang asam uvin, inn ahal uvin, eihin that that jieng tauve. Panpi ding neilou nao chaga bang in kiselna thei hol in kakipei tauve. Meithal in akabkhah’a toi zou talou hochu chemcha’n asad uvin, athat kit nalaised uve. Meithal gin gin nalam chu adel jieng uvin, panzouna hoi ahitapoi. Hizeh chun ken zong ka meithal kadalha’n kajamtai. Gamnuoi lah’a chun kalhailud in, kakhuo’u chu kanungvet leh luonlhi’n eihin chupden tai. Hinla bawlthei imacha aum dieh lou zeh in kahinna kihuhhing ding bouseh kagel’e. Phad sodtah kalhai zou nung in khosung mipi honkhat holah’a kaga lhailud in, khosung umchan kamit’a kamu hochu kasei leh gamnuoiya chun kaa le mao awgin akithong jieng’e. Mipi lah’a chun Lhingneo kahol in, hinla kamu zou tapoi. Kanu chu aninglam khat’ah ana um in, kanao, dam’a nahung lhung hinam boi ati’n eihin ngongkoi’e. Lhingneo umna kadoh leh melmate ahung had behseh phad uvin kakithecheh uvin, Lhingneo in Thanglien in ahin kaipheiya eiho inn-nung lam akuon’a gammang lah juon holah’a apuilud kamui ti’n eihin dawnbut’e. Ka umna’u chu simlam le maallam tobang ahitai. Kapona’n kakab in, hinla aphachuompoi. Amaho jamna lam’a chu lhaidoh ding kanati ahina’n, hinla melmate achie’u kamu phad in kahung kile tu’a kahung nalam kahin zot ahiye. Melmate chun adelpha uvin athat tadiuvem ti bouseh kagel gel jieng’e.
    Phad achie zing in, hinla Lhingneo toh kinung mutuona aum thei tapoi. Hoiya um hitam ti zong kahedoh zou tapoi. Gaal ahung kichaiyin, hinla Lhingneo te innsung thu kavel zahdoh kit tapoi. Innsung hahsa akihi zeh in kanu toh kaki hinsuo thei lhonna ding in meihol kabawl in, hizeh chun lungmuong’a Lhingneo hol’a vaikuondohna thei phad kamupoi.
    Tuhin kum 15 avalta’n, Lhingneo in ji aneiyin, chanu 2 le chapa khat aneiye tithu kaja’n, khatvei beh gakimupi tei ding kagel zing in, hinla keizong amabang’a ji le cha nei kahi tahzeh in kanuom tapoi. Hinla Lhingneo kalungsietna vang ahing zing’e.
    (Hiche Love story ahing zing’e hi alhing’a simnuomho’n novel’a suodoh ahitieng leh ina simdi’u himai tante. LD ading’a hung kila chomlele ahi’n, akilawmlou behseh suodoh khah aum zong leh ina hedthiem ding uvin kahin tiem uve).

Number speaks

Kumsieh leh mihiem zouse’n birthday amang uvin, amanglou ho’n zong amanlou vang uvin a pien nikhuo’uh anal hung thou thou in ahi. Hiche akuon’a i-seidoh nuom’u chu mihiem ahung piengdoh zouse’n number khat anei suohkei uve iti nuom uve. Azehchu lhakhat sung’a hin number 1 akuon’a 31 chan um ahi’n, alha kibang hihzong leh mihiem khat pien nikhuo chu number 1 apat 31 changei tina ahitai. Vetsahna ding in Boipu chu September 7 1993 in apieng in, Boinu chu January nisim 31 1986 in apieng’e. Boipu number 7 ahi’n, Boinu number 31 ahitai. Hiche tobang’a chu nang in zong number nanei ding tina ahiye. Laijon holah’a koi tobang hamkhat number neilou aumkhah le vang, lungdonna meipi ajing’e.
    Hiti’a mihiem khat in number anei chihchieh hin vetsahna tamtah aneiyin ahi. Chuche kum chuche lha, hiche nikhuo’a chu ana pieng ahi ti melchihna ding in abailam lheh jieng’e. Ahinla tuni’a LD in aseidoh nuom pen chu hiche lampang chu ahipuon, achung’a number i-sei’u hin a number neipa hinkhuo chu itobang ham ti aphuongdoh theiye. Hiche thuguh hi lhathum sung LD in khuolchilna anei nung’a adih suohkei lou vang in 76.2% adih’e ati zeh’a laijon ho’a ding’a ahin tahlah guot ahitai. I-ham ti’a na number in nahindan aphuondoh chu ana kituo khahlou’a ahileh lunghang pai jieng hih in lang, LD zong seise pai jieng hih in. LD in aseisa ahi’n, mihiem 23.8% ading in adihpuon, adangse’a ding in vang adihnai. Nang’a toh akituo khahlou’a ahileh 23.8% lah’a jaokha nahi ti naki heddoh jieng ding apoimo kit’e.
Khaile, tamtah i-sei tauvin, aban seibe talou in anuoiya hin na number le nahindan kituoh nam ti ana vesuh char char maito….
Date 1 ni’a pieng nahizeh in tupna thahad tah naneiye. Nalungtup chu nakihed in, chule nachang teiye. Nang’a ding in government service nabawl sang in nachangseh in business bawl le chun lolhing lheh jieng in nate. Ahinla na nuoiya natongho maipha vetna toh nalhen khah’a ahile vang lolhing dieh puon nate. Natoh ding khat chu aphad vohchuon bawl ding natha nuom zing intin, hizong leh hiche lhepna chu kijosah hih in. Losapna hikit ding ahiiye. Nalungtup chu kichiehsah in lang kipatdoh jieng in. Lolhinna in nahin ngah zing’e.
Date 2: Milung nahol hol nuom jieng’e. Na zahda lou ding in kiseileh maiphahol nathiem’e. Na changseh’a natoh ding nati tieng leh naki suong jipuon, mitoh natoh khom le vang na lolhing theiye. Na toh zoulou ding mopuohna lah ding naguot zing na haisan in phante. Date 2 ni’a pieng atamjo’n atoh zoulou ding mopuohna akilah ji zeh uvin alolhing thei pouve. Amaho tobang ding in LD in nahin phalpoi. Na inn sung chu na hinna ahi’n, nanop leh vangam nasuo theiye. Nang khut’a akinga lien lheh’e.
Date 3: Nang in nagelji’n, hinkhuo hi pahcha tobang ahi’n, nuomtah’a hinkhuo man ding ahi natiji’e. Chule na hinkhuo’a hin vangphatna in nahin kimaituopi zing ding in aum’e. Ipi ti baha, natoh ding nathanuom behseh jilou chula. Society ading’a phad mantam ding chu nang thanopna ahiye.
Date 4: Mi pontho tah nahiye. Hinkhuo hi bailamtah’a kimaituopi thei ahijieng vang in nang in umthim ding deilouna zeh chun gunchu tah in nna natong zing’e. Thudih na ngaisang in, hizeh chun tulai vannuoi leisiet mihiemte’a ding in theidaa naum’e. Hizeh chun chingtheiyin. Gam leisiet ngailu mi nahizeh le nathudih zeh in milah’a nalha nuom behseh puon, nachangseh’a nna toh’a hinkhuo man nuom nasai. Milah’a lhat zap zap angaiye.
Date 5: Thilthah le thil kidang ngaina mi nahiye. Natohna lam’ah na deibang tah namudoh masang in natohna tamtah na tohman ding ahiye. Mihiem ho’n nahin ngailu uvin, nahindan zong pha asathei thou uve. Lungsietna hinkhuo’ah nalolhing zing in, losapna natuo tieng leh vanlai kehkhelha nabang ji’e.
Date 6: Ngailudna naneiyin, ahinla naki neisah behseh tieng leh midang ho’a ding in athuoh ahahsai.Na mopuohna ho’ah na serious thei behseh’e. Nang’a ding in innsung mi apoimo pen ahizing uve. Chaneiho’n achate’u school kaisah sang home tuition bawl pieh ding agel jiuve. Hinla i-gam uvin azillou zeh in nahachang napetji’e. Satan number nei nahivang in moh lunggim gim jieng hih’o. Chule i-bawl’a chu sum akiminphah pouleh ana kaiku jieng ji’ah nahim?
Date 7: Nangma chang’a natoh nuom nasa’n, chule nalunggel bang’a um pha nasapen’e. Mi’n nahin hilji tiengleh nalungthim in nahin hilpa chu nagaosap sap jieng’e. Abailam pen in kisei leh naki chihsah lheh’e (hui… kiseidoh ngamlou’a kan moh seidoh jieng).Thuohhad kizil in lang, chule sum thu ahitieng leh nang’a ding in tulaiya network kiti hohi nabawllou beh ding in aphai (mitoh nakituo nuom leh kati eibou). Nachangseh’a nna natoh leh nalolhing thei lheh’e.
Date 8: Number dang neiho sang’a na jonchih zep zeh in midang sang in nang in natohna lam’a promotion namu baizep ji’e. Natoh nahad zeh’a hung lolhing zing nahi’n, nahung lolhin zing nahlai ding ahiye. Ahinla na kalsuondan nachihthei lou leh khehsuh jieng thei ahikit’e. Chingtheiyin, alhu vanglah ho amoh thodoh zou ji tapouve.
Date 9: Gam le nam siemphat ding seizing holah’ah nang zong najao’e. Natahsan lou leh chomkhat khongai tadi’n, chomkhat zou leh nahin seipai ding ahitai. Talent phatah nanei zeh in natohna lam lam’ah hung lolhing nan nate. Na gari chabi le na mobile phone holmo zing hilou hile chun tu’a sang’a zong nalolhin thei nahlai ding ahiiye.
Date 10: Midang zouse sang in kalkhat kalni in na namasajo zing’e. Midang ho’n nang phahna chan ahin phah zoulou zeh in phun phun jieng hih’o. Gam le nam ngailudna neitah mihiem nahizeh in nagam le nam’a ding in natong le chun hatah in nagam le nanam in nahin phatchuompi inte. Nang phatchuomna ding ahitieng leh natoh ding naki hedchet chet jieng’e.
Date 11: Midang ho kihilna in nang napang zing’e. Na number 11 hi master number hi’ah ahiye. Hiche in avetsah chu midang sang’a chungnunna khat nanei tina ahi. Thulhuhna nasiem sa chu thah gelgel hih in lang, chiepi jieng in. Lolhinna ding chun phad lud zep zong leh lungneo hih in lang, chie zangkei jieng’o.
Date 12: Guoljo zing theina nang in naneiye. Nuisiu’a na umtheina chu nang’a ding’a manchah phapen ahiye. Chingthei tah in mangcha’n, nuthoi pathoi masang’a naga manchah leh aki bungbutun nahitai. Midang sang in namuh anaal in, chule lawi le guol thah thah na ngaisang’e. Lungthiengsel’a nna natoh tieng leh natoh nalam lam’ah na lolhing jieng ji’e.
Date 13: Thilkhat na ngaituo tieng leh aphalou lam hung lhung ding ho nagel masaji’n, hinla na lunggel chiepi ding chu thilse in nagel theipoi. Innmun juoh le chohna lam’ah kipei le chun lolhing lheh in nate. Na lungthim sung’ah thuguh im-im jieng hih in. Adiehset in na lhasietna ho seidoh lou’a nachangseh’a na puoh puoh jieng’a ahileh nikhuo khat tieng leh na lungthim sung’ah ana puohzah intin, zendammo natna nachin thei ding ahiye.
Date 14: Hinkhuo hichu’o…. nang in vang nuom nasa behseh jieng’e. Phad chiesa’a boina ho kisuhbuoi sah hih in lang, nang le nang zong kilungsiet in. Khuolzin nathanuom in, chule khuolzin lampang toh kisai natohna kiholle chun lolhing thei in nate. Vetsahna ding in railway, airway tiho vel. Hindan jadchuom tah nanei khah zeh in nahin ngaikha vanglah ho’a ding in dalhah ahahsai.
Date 15: Buoi buoi jieng, chule lungkham toh kikhentheilou kiti chu nang nahikit’e. Sum chungchang thu’ah na lolhing thei kit lheh in ahi. Na innsung mitoh nakithuo tieng leh nalolhing thei lheh’e. Inncheina lampang’ah na tha anuom kit’e. Hizeh chun ana lungkham kham jieng tahih in.
Date 16: Na hinkhuo hi akidang lheh’e. Hedkhah lou khuol gammi ho’n zong nahin maingal pai uvin tin, chomcha nakivoppi zong leh napien akuon’a nahin kihedpi nabahsah jieng ji ding ahiye. Mi pawlnop nahi katina ahiye. Nahindan le na lungludna ho mi’n nahin hedthiem pieh hih zong leh lunglhadai hih in. Amaho’n ahedthiem zeh uva lolhing ding nahi diehpoi. Hizeh chun nalungthim in asei khat chu haisan lou jen in.
Date 17: Nahinkhuo hi lolhinna’n nahin zui nuom in, hinla daan napalkeh nuom ji zeh in lolhinna chu ahung guilhung thei jipoi. Chule natohkhompi ho zong kithuopi in lang, nang tohmun ahin luo theina ding uvin siemdoh guo ji’n. Mikhat lolhinsah kiti chu nang’a ding’a hamphatna hiding ahiye
Date 18: Midang’a ding ahitieng leh na theitob nasuoji’n, nangma innsung’a ding ahitieng leh na innsung mite deibang nahi jipoi. Thilkhat natoh ding tieng leh na lhagao hinkhuo nagelkhohji’n, lungthoina nanei zing’e. Haosat ding nuom mama holah’a khat nahiye. Social lam’a kipe le chun hung lolhing pai jieng in nate
Date 19: Kichientah’a naheddoh jieng lou vang in mihiem’a nahung pienna hi azeh aum’e ti nahei. Tuni nadinmun changei nahung lhundoh theina ding ahin gentheina tamtah nahin tuohta’n, ahinla nang nalung alhai lou nahlai leh aban’a gentheina phabep nathuohbe kit nahlai ding in aum’e. Thilthah hedbe nalam’ah nalunglud thei lheh’e.
Date 20: Midang nakhotuo thiem lheh’e. Mi’n ipiti nahin gel ding ham ti nagel gel jieng in, hiche chu kiha suhbuoi sah hih in. Career lampang’ah midang subuoi hih in, nachangseh in pha nati ti chu notou jieng in lang hile chun achaina chu lolhinna ana umtei ding ahiye. Lhagao lam thu’a lungludna naneiyin, chule na chenna inn chu na jabawl lheh jieng’e (no smoking, no tobacco kitiho).
Date 21: Nanghi dukan bawl ding in napha’e. Dukan alien hitahta, aneo hitahta, na kamthep zeh in von juoh juoh ding in napha’e. Kilungsietna hinkhuo lam’ah na lungneo bai thei behseh’e. Chule nahed khahlou mikhat chu moh tahsan pai jieng ding guo zing hih in. Midang chung’a tahsanna naneithei chu thil phatah ahina’n, hinla nang manthahna zong hithei kit leuleu ahiye.
Date 22: Nang vang hou-natong ding in napha’e. Azehchu nang in lhagao lam thu bouseh athupi pen in nagel’e. Nisim 22 ni’a pieng nahi zeh ahi’n, hiche number 22 hi master number kiti ahiye. Gam le nam lhagao lam’a khantou sah ding hi nang lunggel ahizing’e. Ahinla na lungludna chu a limit nahedlou leh houbung ahung umdoh khah kit ding tijad aumlheh’e. Tu’a zong hi tamtah i-nei’uh ahitai.
Date 23: Lunggel jalentah nanei in, natohna ahilou leh mitoh kilungsietna zeh’a henkol kai bahding nagel thei hihbeh’e. Milungsietna nachang mama’e. Hinla na lungsietna chu lamkah lah’a nalhasuo khatai. Hinla midang toh kilungsietna thahbeh siemdoh chun ahin thah hindohsah theikit thou nai,
Date 24: Na innsung mite toh umkhom zing chu nang’a ding in damdawi phapen hinte. Innsung mi umlouna mun’ah lawi le guol  phatoh umkhom zing ding aphai. Sum le security nang’a ding in angaicha lheh’e. Sum a lungdonna umlou’a jalen ding nanuom in, hiche chu muzong nahin mutei ding ahiye. Hinla lungdong dong jieng tahih’o.
Date 25: Nang hin kidangtah in sum lam’ah chuti lom lom in nalung nasugim ngaipoi. Anei vang chu nahi diehpoi. Nanei leh natamman, naneilou zong leh mi otcha diehlou’a hinkhuo mangthei nahizeh in mivangpha tah nahiye. Khatvei kuom kuom leh nalung adong ji’n, chule lunghel vang hi nahed zep hileh akilawm’e.
Date 26: Lunggel sangtahnaneiyin, leisiet thil’a lolhin ding naha ngaituo lheh’e. Na natohna le na innsung akisuh buoi ding nanuom puon, hizeh’a chu nang hin innmun akuon’a business nabawl leh nalolhin pen ding ahiye. Nalung’a nagel khat chu gunchuna le ponpanna jal’a nahung lolhin tou peh ding ahithou nai. Hinla gunchuna le ponpanna kiti hi haimil hih’o.
Date 27: Nangvang jonglhuoh nekha ho bang in na umthim thei hihbeh’e. Hizeh chun nalolhin ding kal na ngahleh behseh ji’n, natoh khat phatah in natong thei hih’e. Lungdehad pou pou le chun nikhuo khat leh nahung lolhin tei ding ahinai. Nangtoh lawi le guol’a kivopmi chu mi nunnuom ahiuve.
Date 28: Lamkai ding’a hung pieng toh nabang’e. Chule lolhin tei ding lungtup nanei zing in ahi. Mi zouse nang lunggel bang’a hing zoulou ding ahi ti zong nageldoh angaiye. Mi gunchuho lolhinna ho’ah nang zong lolhing tei tei in nate.
Date 29: Nang zong hin master number nanei theiye, (2+9=11). Hiche master number nanei zeh hin lhagao lam’a lud le chun na lolhin lheh ding ahiye. Thil dang dang na ngaituo sang in na innmun’ah project kisiem le chun phapen inte. Ipilam ipilam hizongleh midangho’n nang chung’ah aphalam jiengseh in lunggel anei uvin, mi tahsanna nachang hoi lheh jieng’e. Hiche chu step khat nalho khiel leh nalhasuo pai jieng ding ahiye.
Date 30: Mi’n nahin ngai theida’n! Nang toh kivop mi’n nuom asathei lheh jieng’e. Kilungsietna hinkhuo’ah mikhat bouseh in nalung a-oi zou zeplou abang. Hinla malzindot nathiem lheh’e. Na muhnaal zeh zong hithou vehta.
Date 31: Nang’a ding in thutahna hi apoimo pen ahiye. Min nahin phatsei masang’a nang le nang nahung kiphatsei ji zeh in nang hi mi’n boi’um nahin sathim thim uve. Toh le tham lam’a vang nang nahin tedlha ding mihiem alhom lheh jieng’e. Nangma khut mong mong’a natoh nuom nasa’n, azong nalolhing thei lheh’e.
    Kituoh nasah nah eimo, ka laijon? Akituo khah le la thuchuom ahita’n, akituo lou’a ahizong leh seidi umlou ahi kittai. Hiche hi LD in asiemthu ahipuon, astrologer David Mc Kain in asut hung kiledoh ahiye.   

Helien Hangsing's 5 Minutes Fantasy with Lhainei Haokip

Nitin hinkhuo’a lunggel zouse luodim den, chiedoh theilou le lungthim’a mangthei lou hiel’a lung in agel zing vang chu Laijon Digest Miuzeeko Awards 2009 a Lhainei lasah ahijieng’e. Hiche laa hi TC Network ladeilhen’a kamudoh nikhuo akuon in kalungthim’ah amang thei tapoi. Lhainei lasah ijad kana ngai’a, ijadvei alim kana musa ahivang in hiche laa asah’a, nampi khankho ding geltah’a mipi lungthim asuhnou jieng hin nasatah in kathin kalung atongkha’e. Mihiem asang’a sim masang’a lung ngam tah’a laa asah theina chu azeh ipi ahidem ti kagel in, lunggil’a nam ngailudna chun nampi makhuo ding ding gelsaona zeh’a nampi’a ding’a Pathien akou ahi ti’n kagel in, ama tobang nam nungah Kukite’n i-nei khah zeh uvin kalungthim akipah lheh jieng’e.
A lasah chu avel vel in kave’n, kave chim thei hihbeh’e. Nikhuo khat, nikhuo ni.. ti’n achal zing in, nikhuo chal zing toh kilhon in lungthim in Lhainei angaisangna akibelap cheh cheh jieng in ahi. Jingkah thodoh’a taona manlou in hinkhuo asuh nopmo chuom tobang khun Lhainei laasah kangai khah lou nikhuo chu hinkhuo kipana abukimlou nikhuo ahi jieng jitai. Hizeh chun hiche laa chu mobile phone ah kaki koiyin, ringtone in kamang in, phone call ahung sieh leh kipana achamkim zep tobang in kahe’e. Hiche sang’a ka kipana chungnun sahjo chu alarm tone a kaki koithei chu ahikit’e. Jingkah matah, jingtho masang leh ka lukhap komtah’a Lhainei in Kuki Chate ahin sahji vang chu... i-mut tei tei ding lungthim anuom ji tapuon, kipahtah’a jingtho’a, nikhuothah kimaituopi ding’a kiguon ding chu ahipai jieng jitai. Hizeh chun keiya ding in mobile phone le Laijon Digest Miuzeeko Awards ahung umdoh kipa aum diehset’e.
Lhainei ngaisang’a hinkhuo kaman zing vang in atah in khatvei jiengcha zong kamu kha hihlaiye. Khatvei beh kimupi’a, kamcheng tah’a kipathu seiding chu kagel zing in ahi. Hizong leh mi zahchase kahizeh in lawi le guol ho hedding zong kanuom puon, aguh in kalungthim sung’ah kaching zing jota’n ahi.
Jaankhat hou-inn’a lasa mi hung ding ahi ti’n ahung kiphuong in ahi. Koi koi hung ding ahizong helou hiel’a kaga kikhop leh... veuvin, amasang lamtah’ah Lhainei ana tou kamu’e. Hichun kalungthim akipah thanuom behseh in, ka sunglam’a thin le lung ho zouse kipah in akichom uve. Amasang lam’a ama touna lam chu kajuon in, chibai gabawl ding in kagel in ahi. Hinla khanglai lamkaiho’n koima amaho touna lam’a achie ding aphallou zeh uvin ei nungkai uvin ahi.
Chomkhatsed kaki ngaituo in, chuin innlam’ah kaki nungle in, ka paneote digital camera kaga lah guot leh Tongkholien (ka paneo chapa) in ana kipuohdoh man in ahi. Hou-inn lam kahin delkit in, Tongkholien chu hoilaiya umham ti’n kahol hol jieng in, hinla kamu zou dieh poi. Hou-inn sung lam’a kalud in, kahung poddoh kit in, stage chung lam’a kot’a zong kaga lud in, kahung poddoh kit in, hinla ka mihiempa chu kamuzou tapoi. Kalung chula ahang in, phad lah achie zing in, ka mobile camera a Lhainei lim kab jieng ding chula.... chuche ni jingkah lam chun ka upa chanu’n achoile le in, baltin sung’a tuilah’a chun ana sob in ahileh ka mobile chu man’a lah ahi tapoi. Tongkholien hol’a hou-inn polam’a kadinle kah chun Lhainei in khatvei laa ana samante... vo henu..!!
Tu’n vang Tongkholien kaholna chu azeh achuombeh ahitai. Digital camera lahpieh ding leh khatvei beh voh teitei ding ti ahita’n ahi. Lunghang tah’a khosung lah’a gaholdoh ding kati’a kachiedoh guot laitah in hou-inn sung’a conductor pa’n Lhainei in laa khatvei bouseh asah ding tobang’a asei kaja’n, conductor pa gagihsal ding kalung ajatinten kittai. Tongkholien phone bawl ding kiti zong le... ka phone umdan kaseichu i-heddi’u kagingcha’n, midang phone kaman pieh guot zouse lah.. balance kaneipoi ti jiengseh ahikit uvin. Mihiem hovang hi’o... akidang lheh’e. I boina’a eihin kithuopi ding mihiem i-hol tieng leh ana umjilou hichu’o. Ken zong mi kana kituopi khahlou vang himai thei ahiye. Pienthahna tobang chet hihih zong leh kiheddohna khat kaneibe zeh in Lhainei chung’ah ka kipah thou thou’e. Hizong leh camera khatbeh kaholdoh tei angai nahlai zeh chun suhlhai toulhai katho jieng in ahi.
Kanaopa alawiho khat kagaalmu in, ama akuon’a heddoh teiding kati zeh in aumna lam kanaiphei in ahi. Alawipa seidan toh abah leh hoilai hamkhat’a michavai guolse’n party abawl dan’u hileh akilawm’e. Amun kadoh leh kahepoi atikit’e. Hinla hint phatah eihin pieh zeh in kalung anuom zep in, kalung anopzep vang chun aumna’u holdohna ding kabuoi kitta’n ahi. Boina khat akichai leh adang khat kou masatna zong umlou hiel’a hung chomlud jieng dan ahiye.
Phad achie zing in, thupi seipa kouna ding’a Lhainei in laa khat asah chu khoto lam akuon in kagaalzah’e. Ka thanei zouse kapan in kahung lhaitou leh ana sachai chet in.... ohe... daa tahbeh ati’u chu kahi hitam? Leisiet’ah lungmuonna le kipana vang achamkim hihbeh jieng’e. Hinla mihiem hina dol in athuoh thep mai angaiye. Lhainei lasah lai lim kakabdoh tahlou zeh chun kalung ahang thim lheh jieng’e. Hiche’a moh tou tou sang in innlam kichie tahen ti’n kahung kipatdoh tai. Hou-inn compound kaphah chet in ka naopa toh kaki tuoh kha chet lhon in ahi. Na nehmoh lah’a chie nahiya hibangse’a nei gimsah ham ti’n ka housetai. Athu le laa ama’n zong ahe diehpoi. Lunghang tah in kadalhatai. Ka innmai’u kalhun leh thupi seipa’n Lhainei lasa ding’a ahin kou tobang kaja’n, phatah’a kangai leh music ahung ging in, Lhainei in laa ahin sata’n ahi. Camra la umta, Lhainei in laa sakit, tu’n vang chu lim kablou in kium hihbeh inte ti’n hou-inn lamchu kahin deltho jieng tai. Hou-inn mai kalhun ding kuon in zong laa asa sa nalaiye. Kipahtah’a kalhaikit leh hou-inn maiya chapang kichiem hokhat kapal lhu kha khel khel in, aluchang akitakeh kha kit nalaiyin ahi. Kavet leh aluchang akuon’a thisan ahung luondoh phad chun ka dalha thei tapoi. Hoilang kohom akuon’a hung kibot hitantem, hiche chapang chu, akhop’a kikhomlou ana himai tale’o... ohe... keila buoilou ding, amala buoilou ding.. Kakhut’a chapang pa kapom laitah in Lhainei in alasah anga chet jieng’e. Vo kaden... khang kikhel mai henlang, nilhah bultil akuon in camera chu ana choi maileng kati behseh jieng’e.
Kahapan vang chun ka lolhing zou tapoi. Hizeh chun kalungchang ana’n, ka ulsa aluongdoh in, kati asa’n, hapen in kapeng in ahileh ka luchang chu molkang khat in ahung kikhen chet jieng in ahi. Lunghang tah’a kadadoh leh Geography teacher pa’n duster eihin vetsah kit nalaised’e. Kanung kama’a tou ka class mate ho zouse chun eihin nuisat uvin, kapona’n, alonaje lah aumpuon, hizeh chun ka thang atomkit in, teacher pa’n ipi aseiham zong ngailha talou in ka note book kaphongdoh in, LD 5-Minutes Fantasy ti’n kasun in, achung’a kasut sese hi anuoiya chun kahin sundoh tai.

Azeh neihil tang'o

Cults kiti hi ipiham ?
Cults kiti hi hou tahsan dan dihlou, Bible thuhil alelam’a puikoi, Bible thuhillou, pomlou, thuhil dihlou tina ahi. Apostle Paul in, hiche tobang thuhil pole hochu Christa Houbung le vannoi lheplhah nading’a tohguon Christian lhem ahiuve ti’n gihsal na ana pe’n ahi. (Gal. 1:6)
Bible thuhil toh kikal’a thuhil ho jouse chu Cults hijieng ah ahi. Hedna lhahsam zieh’a ama ngaidan hilho zong chu Cults akiti thou’e.
France gam’a Eiffel Tower kiti chu kon design anabol ahidem?
French engineer le designer minthang tah Gustave Eiffel in design ana bol ahi. Eiffel in hiche tower hi 1889 kum chun ana sapan tan ahi. Chule hiche tower Champ de Mars’a Siene luipang’a um ahi’n, France gamsung pumpi’a ding’a thil loupi tah khat ahitoh kilhon in kum khat sung in mihem 5.5 million in aga vedoh jou’e
Computer’a nnatong hon natna ahao dehset uve kiti hi atah hinam ?
Heng’e, atah ahi. Japan’a research abol nau’ah mi koitobang nikhat’a pungkah 5 sang’a tamjo computer maiya tou zing ho’n natna ahao dehset uve ti ahin mudoh uvin ahi. Amaho hin jaan leh imut theilouna, hatah’a thacholna, thagui nat, lungkham naleh natoh ding thaset na tiho anei nuom uve. Chule luchang nat, mit-nat, thagui nat, kong nat, phahsam nat, tiho zong midang sang in ahe jou’in ahi. Hiche natna ho’a kuon’a kivendoh thei na lampi umsun chu nikhat’a pungkah 5 sang’a tamjo computer maiya tou lou ding hipen inte. Alou thei lou’a tou teitei angai le vang minute 10 tobang kihui lha jap jap ding in aphai.

Black Sea khu ipizeh’a Black Sea kiti ham ? Azeh nei hil tang’o...
Nidang lai peh’a pat’a mi masa ho’n Black Sea anati zeh uva tuni chan geiya Black Sea kiti den kha ahi. Amaho’n hiche tuipi chung’a kuong atol phad ule, huile guo hadtah tah ho’n akuong tolna uh asuh nohphah ji zieh’a mi tamtah in ahinkho chan gei uh ana chanlo phad uva hiche tuipi hi Black Sea ti’a ana minvo uh ahiye. Hiche bep hilou in, hiche tuipi pang achun mihiem jatkhat acheng un, hiche holoi chun ngol toh eng-siet akop uvin ahi. Chule nam khangtou loutah khat zong ahikit uve. Hiche nam mite chun Black Sea iti’u tuipi chung le akimvel lah’a kivei miho ana chom jiuvin, aneile gou uh alah pieh ji naban uva ahinkho changei uh ana lah pieh kit ji nalai uvin ahi. Hiche kimvel lah’a thilsuoh jouse chu tuipi min pansa’n anahi khah zeh’a Black Sea kiti ahi tiloi zong mi aum kit thou uve. Hiche Black Sea hi Mediterranean tuipi sahlam’a um ahi’n, nidang laiya chu avom (black) hi compass’a sahlam (North) melchih na’a ana man uh ahizeh’a tuni chan’a hiche tuipi chu Black Sea kiti ahi’n hiche chu North Sea tina zong ahiye ti’a sei loi zong aumkit thou’e.
A ipi chu hita zongle, hiche tuipi sung’a hi micro algae tamtah um ahi’n, hiche hohin, galgam latah akuon’a tuipi chu vom keikuiya akilah sah kit uh ahiye. Black Sea akiti lo nazeh ho achung ah tamtah isei tauvin, nang in gel in lang, hiche zieh pentah’a hiche tuipi hi Black Sea kiti ahi ti’n kilom nasah pen pen chu azeh dan in sei zong lechun koima’n na oi-mo ponte.

WWE sung guh thushim

Vannuoi leisiet chung’a kichepna jad tamtah lah’a akidang diehset chu World Wrestling Entertainment ahiye. Hiche kichepna hi eiho lah’a ahanlam zepho’n mingol kinah atiuve. Ahan zep vang chu ana chingzep tei ahizeh in phatah’a i-gel leh athusei’u hi adihna i-chan hamkhat tah aum’e. WWE vephuon vanglah hochun amoh ngah jieng thei pouve. Banneicha’a akichep veho’n electric kisuhlou zeh’a khatvei tou avetlou’u zong leh koiyin ajo’am ti henuom tinten in internet ah ahol jieng uvin ahi. Hiche holah’a chu nang zong najao’em? Ahilou leh mingol kinah ahi ti’a avetnuom lou beh nahi’m? Ka thisan in azoupoi akibawlna ho’u ti’a vengamlou nahi zoh’em leh?
Lungsietna beihiel’a ahung kibawl chah tah tah’u vang chu avet ahahzep teiye. Mi thahad tah tahho zoi lhadah dah’a ahung kibawl jiu vang phatah’a i-gelleh tuonsod’a chinden thei ding natna hitante kiti zong leh seikhiel hibehseh puonte. Ahinla kidang tah in amaho ana chuti ji pouve. Ahad tahtah ho zong akidelpi pa’n phatah’a avoh zoi deh jieng ji vang in aphad ahung kilem khah leh anatna zouse hoilam geiham ti kihedoh theilou hiel in ahung haddoh jieng ji’n, hindi te serial hotoh akibahna tah tah zong aum’e. Hiche hi ipi tidan ahidem? Ipi atileh thakhat tah’a hung haddoh jieng ji’u ahidem? Ipi damdawi aneh’uh ahidem? Lungdon um nasah’em? Hiche ho ana lungdonpi nahileh lungdong tahih in, na lungdonna chu anuoiya hin suhlhap in um inte.
World Wrestling Entertainment kiti hi sports ahijieng vang in entertainment ahiye. Hizeh’a chu mipi thanopna thei pen ding’a ahin guondoh uva, mipiho’n hibangse’a hi i-thanoppi’u ahiye. Chule WWE hin mipi’n athanoppi akihed uvin, hiche mipi’n athanoppina’u lhasuo lou’a chiepi zing ding chu alungtup thupi pen’uh ahi’n ahi. Azehchu mipi’n athanoppi lou hileh asummuna’u taang ding ahitai.
TV a ahung suodoh tieng leh akinah’uh i-vet uva, lunglhai sel’a i-panpi khat in ahin jo diehset leh kipapi ding chu eiho kin ahivang in akina ho’a ding in hichan ahung lhun theina ding uvin abawldi’u atam lheh jieng’e. Amasapen in amaho’n mipi ngailudna achandi’u akhohgel pen uve. Chule WWE kinahna’a ajao theina ding uvin phatah in training alaa uvin ahi. Training zoulou hochu alim’u zong i-mudoh pouvin, amin’u zong zahdoh in aum sese tapoi. Training ajo vang uvin mipi deisahna achanlou’u leh kintah in lahdoh in aum uvin, kichepna’ah jaosah ahiji tapouve.
WWE kichiem hohi phatah’a i-vetleh achunglam’a iseisa’u bang in khatvei thut thut leh ahad uvin, khatvei leh ahadmo kit jiuvin ahi. Akinah masang uleh akinah ding dan ho’u zouse phatah’a script kisun masa chihcheh ahiye. Hiche a script dungjuiya chu kithiemchuh masaji’u ahi’n ahi. Iham ti’a bawlkhiel aumkhah louna ding’a kiveng masa’u ahiye. Film tobang’a achalohdi’u dan umsa ahi’n, hiche akithiem chuhna’u chu atah tah’a mipi masang’a ahin thodoh ji’u ahi.
Mipi awgin phatah in angailha zing uvin, mipi’n koi angaisang’a, koi chu had leh ti’a adeipen’u ham ti zong phatah in avelha zing uvin ahi. Mipi atamjo’n angaisang pen pen chu champion hina apiehji’u ahiye. Hiche tieng chule mipi’n WWE ahin ngaisang cheh cheh kitji ahitai. Hizeh’a chu WWE champion hokhu ahadpen ahiuve tithei zong ahidieh jipouve. Mipi deisah achanzeh uva champion title chang ahiji bou uve.
Mipi vetding in athanei zouse pan in kina tobang in um zongle’u bawlthu ahibou’e. Itiham’a akisuh tieng’u leh anem lailai kisuhpieh ahiuvin, chule athanei zouse seng tobang’a abawl vang uva chuti lom lom’a a hit umbehseh jilou ahiye. Chuti’a bawlthu ahileh itidan’a thisan naisan luongdoh jieng thei ahidem ti thudoh aumkit’e. Umpire hokhu mohseh’a um ahi pouvin, amaho khun aguh’a chemcha tobang neocha khat ahivang’a hiemtah akipuoh ji’u ahiye. Hiche hokhu aguh’a akina teni apieh ji uva, hiche’a khu aphe tam nalai lai aki adkeh ji’u ahibou’e. Thisan tamtah luongdoh zong leh amaho’a ding in imacha asietna aumpha poi. Azehchu hiche ding’a chu phatah’a akum’a sim training alahji’u ahi. Chule advertisement ho’a khun performed by professionals ati jiuve. Amaho umchan chan school chapang ho’n atho uva akisuhkhah di’u venna’a abawl’uh ahiye. Tahsan hahsa nasah’em? Ama hohi live stunt bawl ahiuve zong akiti’e.
Chair le manchah dang dang la? Hiche ho’a khu akikhet tieng’u leh akhenpa’n tha apepuon, tha anunglah joi. Akhetpa sang’a ama gimjo ding tina ahiye. Atah tah tobang’a hadtah’a akhet vang’a ama’n anungkai ahizeh’a nalou hiel ahiye. Mihiem ahadpen zong metal chair a akikhet leh atahsa chung’a anung kilanglou ding ham? Kilang teitei ding ahiye. Thisan chiena hung kilangdoh teitei ding ahi’n, WWE avang akilangdoh ngaipoi. Hiche zong chu atahsan louho’a ding in aphotchetna ahitai.
Duan Johnson (The Rock) chu WWE aludtil laiyin miphatah tobang in ahung kilangdoh in ahi. Hinla mipi akuon’a seiphatna amu diehlou zeh in amachal theipoi. Hiche phad chun ama’n a character ahin khel in, agilou lampang’a ahung kilahdoh kit phad in ahung minchie panta’n ahi. Ring sung’a John Cena le Randy Orton akisuhtuo lhon leh kithattuo ding akisah lhon vang in polam alhun lhon tieng leh guolcha phatah ahikit lhon’e. Police ho’n party bawlho adel buluna uva John le Randy table khat’ah ana toulhon in, nuomsatah in ana kitod lhon in, kidang asalheh uve. Randy Orton in John Cena pa avoh chu thil melse ahipoi, azehchu atah tah ahilou zeh ahiye.
Hiche tobang maimaiya WWE kichepna atahbeh hisah’a ana lungdong ho’a ding in achung’a thu kisei hohi tahsan hahsa lheh inte. Hinla tahsan le tahsan lou chu thuchuom hitaleh hiche hi thudih ahi’n, thuzou ahipoi. Tuban WWE navet tieng leh atah tah tobang’a navet sang in bawlthu ahiti’n vele chun ahung kikhet puohlah lah phad’u leh nadip nakidopna chu olzep tante.

Pakistan in ipi suhkhiel anei ham?

Vannuoi leisiet chung’a thilsuoh gimnei lah’a minchuong phata ding in Pakistan gamsung chu tuiyin ana chup in ahi. Hiche lampang’a vannuoiya record siemdoh ding vang chu thanop umbehseh thil hipuonte. Hinla Pakistan in tulaitah jieng’a zong aboipi pen leh akhohgel pen chu ahizing nalaiyin ahi. Achiesa July 2010 akuon chun Pakistan gamsung’a um Khyber Pakhtunkhwa, Sindh, Lower Punjab le Balochistan gamsung hochu guo in phatah in ana nuoiyin ahi. Guo hadtah akuon’a hung kipandoh tuilien chun Pakistan mi mi 2000 valzel le inn a million a simding ana sumang in ahi. United Nations in akhuoldoh dungjuiyin mihiem million 20 sang’a tamjo hochu tuilet zeh in inn le lou neilou in aum tauve ati. Hiche thusim kisut geiyin tuiyin Pakistan gamsung 160,000 sq km. phatah in achupsuoh hielta’n ahi. Tuchung Pakistan gamsung’a tuilien hi 2004 kum’a Tsunami le 2005 kum’a Kashmir earthquake chukit leh 2010 Haiti earthquake hocheng kigom sang in zong anasajo nalaiyin ahi. Hinla mihiem hinkho lam’a vetding hileh hiche chengthum’a mihiem hinkhuo beijad le Pakistan gamsung’a tuilet zeh’a mihiem athi hovang tethei ahikit poi. Tuchung’a mithijad hi simkham hilou ding ahikit’e. Pakistan gamsung hopsom’a hopnga tobang hi tuinuoiya um ahi maitai.
UN Secretary-general Ban Ki-Moon in emergency relief masapen ding in $460 million apoimo’e anati’n ahi. Hiche lah’a chun August nisim 15 changei chun 50% tobang ahung lud zoubep in ahi. UN in aginchad sang’a vannuoi akuon’a kithuopina amu jekai asahzeh in alungdong lheh tauvin ahi. Alangkhat’ah, World Health Organisation ho’n aseina uva mihiem million 10 valjen ho’n tuithieng dawnding aneilou zeh uvin tuinen adawn tauve atikit uve. Tuilet zeh hin Pakistan in gamsung gou tamtah alhasuo ding in aum’e. Hiche holah’a akhohpen chu tui in annche louhing asuhmang hochu ahitai. USD 500 sang’a tamjo tuilet zeh’a chang le miim ho akuon’a Pakistan in alhasuo ding ahita’n ahi. Gamsung’a tuilet zeh’a Pakistan in sum amuding amu tahlou ding chu 43 billion USD aphazou’e akiti.
South West gamho’a chuhlai leh huipi le gopi hung kithuoji (monsoon rain) ahad behseh zeh’a tuchung’a Pakistan in nasatah’a athuoh khah ahiye. Chule kumdang’a sang’a tukum’a hi hatah’a hadjo ahidan NASA in aseiyin ahi. Pakistan meteorological department in tuchung’a monsoon rain nasat ding dan seidoh masatna ananei uvin ahi. 1988, 1995 le 1997 kumho’a zong chun tui ana lien in, hinla tuchung’a tobang vang ahikha sam pouve. Pakistan gamsung’a hi monsoon rain zil’a tuilien zing thei ahiye.
Gamsung tui in achup ding hi mu masatna ana um’ah ahiye. Hinla daldoh theina lampi vang aumthei mong mong puon ahi. Azehchu Pakistan in hiche tobang boina hi kum 80 sung’a ana tuokhahlou’uh ahiye. Pakistan Meteorological Department ho’n aseina uva chun nidan 24 sung in guo 200 mm (7.88 inch) ajulha in, Khyber Pakhtunkhwa le Punjab in alel diehset’e atiuve. Chule hiche sang’a gimneijo zong hung suohdoh thei nalai ahi atiuve. Chule Peshawar mun’ah 274 mm changei alhung zou’e.
Tuilet zeh’a mihiem inn le lou neilou’a umjad seithei ahipoi. Phad chie dungjuiyin inn le lou beiya um mihiem akibe zing in, hiche jad mong ahi ti’a phuondoh thei ahi hihlaiye. Hiche thusim kisut changeiyin zong Pakistan gamsung’ah tui in maa ala zing peh nalaiyin ahi. Tuchan’a thulhut kimu chun aseina’ah mihiem 20 million tobang a chenna’u inn tuiyin ana suhsiet piehtai akiti’n ahi. Khyber Pakhtunkhwa provincial information minister Mian Iftikhat Hussain in aseina’ah hiche gamsung hi thingnuoimi ho’n hatah’a ana suh chadvai’uh ahi’n, amoh chengse chu tuhin tuilien in asuse deltai, hiche ahuoidoh’e tiding imacha aum tapoi ti’n aseiye. Mihiem million 4 valjen in nehding aum tahlou zeh in ann angol zing tauve zong atikit’e. Mun phabep’ah tui ahung santou cheh cheh toh kilhon in mipi hochu belding neilou in innchung dung’ah akaltou uvin, achate’u chapang neocha cha ho a lhasuo louna ding uvin amaho hinna avengbit zing uvin ahi. Tijadna leh beidonna pum’a panpi neilou’a um milham tuiyin alhoh hochu Pakistan khang thusim’a mang theilou ding ahi tauve. Panpi ding ngaicha’n apeng uvin, hinla amaho kithuopi ding aum tapuon, innchung dung changei tui in ahin chup phah tieng leh aban’a chiebena ding dang aum dieh ji tahlou zeh chun tuilah’ah alhum mang ji tauvin ahi. Hinla mun phabep’a chun vang panpina alhung man in, mihiem hinkhuo tamtah huhdoh in aum thou’e. Hiche kahlah’a chun inn kidalha ho chu mi khenkhat in kuongneo mangcha’n aga chomkit ji nalaised uve. Adiehset in August nisim 8 a Indus vadung ahung letchun nasatah in guchaho aphatchuompi sah’e. Hiche vellah’a gucha hochun tuilet zeh’a mi’n adalhah innsung hochu achom’uh ahiye.
Mipi ban’a tuilet thuohlel kit chu power department ho ahikit uve. Tuiyin transformer, feeder & power house, chule transmission line 10,000 val asuse del jieng in ahi. Meivahna ding’a tui angaichad pen’uh ahivang in ahung tambehseh phad chun aboina’u ahung suohdoh kitta’n ahi. Jinnah Hydro power le Gilgit mun’a power house ho zouse zong asuse’n ahi. Tuilet zeh in gamsung’ah kawlphe meivah 3,135 MW in alhasam zou’e akiti. International Red Cross ho akuon’a thuphuon chun achuombeh khat ahin voging kit in ahi. Amaho’n aseina uva Kashmir le Waziristan mun aniemna lah’a tui hung luonglud hochun apuohzah loulai bomb holeh meichang chule manchah tamtah ahin lhohsuh’e atikit uve. Hiche hochu mihiem’a ding’a tijad umtah thil jiengseh ahiuvin ahi.
Tuilet zeh in gamsung’ah natna jadchuom chuom apiengdoh zing in ahi. Tuithieng dawn ding alhasam ta’n, dangchah’a thisang’a avel uva um tui hochu adawn jieng jiuvin ahi. Chule a tuilien chun ehbuh akuon’a ehtui hozong ahin lahpa zing ahizeh in mihiem’a ding in damtheina ding mong mong aumpoi zong akiti. August nisim 14 nikhuo chun Cholera case masapen chu Mingora town mun’ah mudoh in aumtai. Gamsung’a vangsietna lientah alhun tah zeh chun President Asif Ali Zardari in August nisim 14 nikhuo’a a 63 vei channa Independence Day manding chu ana vohai tai.
Pakistan gamsung’a ding’a muchi phatna lei 17 million acres chu tuiyin lahlou asuota’n, a gancha vul’uh 200,000 sang’a tamjo tuiyin alhoh mang in, chuche bep hilou in chaang le miim tamtah zong alhasuo tauve. Loubawl miho’n 2010 kum’a muchi tuphad’a atuthei loudi’u tina ahita’n, hiche 2011 tieng leh Pakistan gamsung’a kielpi alhunsah ding ahitai. Agriculture lamtoh kisaiya Pakistan in tuilet zeh’a alhasuo ho’u zouse chu asum’a khuot ding hileh 2.9 billion dollar alhing in ahi. Kolchu lei 200,000 acres tobang achavai in ahi. Eiho lam’a economic blockade mi khenkhat in ana haosatpi tobang in amaho lang’a zong tuilet sung’a sum atamthei pen kholdoh manding deina jal in hai (mango) kg khat `130 in ajuoh uvin ahi. Masang’a kg khat `25 tobang bou’a ana juoh ji’u ahiye. Hiche tobang chun Pakistan gamsung’a thilman zouse akhangtou tul tul jieng’e. Loubawl mi ho’a ding’a loan Zarai Taraqiati Bank Limited in ana hopdoh ho zouse zong ipiti ding hitam ti lungdon umtah ahitai.
Highway 2,433 miles le railway 3,508 zong suhsiet in aum kittai. Highway siemphat ahina ding’a Pakistan in 158 million USD asuhlud ngaiding ahiye. Railway ading in 131 million USD ngai inte. Hiche thusim kisut zou’a asietbe aum nahlai’a ahileh sum kiseng hi tu’a kipe teni sang’a hung sangjo nalai ding ahiye. Public building 1 billion USD man tobang suhsiet in aumkit nalaiye.
Tuilet masang chun Pakistan Military Force holeh Taliban ho uinou del in akidel del jieng uvin, tuhin vang thakhat tah in mipi kithuopina ding in akidel tapouve. Hiche sang chun mipi kithuopina lam zoh’ah apangkhom uvin ahi. Hiche hin Taliban ho ahin gopkhom kit khah ding in ginchad thu zong akiseiye. Chule US in zong nasatah’a mipi akithuopi zeh’a hi mipi vetda’a aumna uva kuon’a ngailudna hung moh chanlo maithei’uh ahiye. Government official ho’n chance lahna’a neiya sum le pai anehguhna mun ho uva Taliban te akikumlud uvin, government official ho sum netheilou hiel in alha uvin ahi. Government lam akuon’a panpina deibang’a ahung lhun vah vah jilou zeh in akichiem ho’a ding bailam lheh inte. Hinla Taliban te kigopkhomna ahung hikhah ding hi Pakistan in athanoppi behseh poi. Taliban spokesperson khat in aseina’ah Pakistan government in lhumlam gammi holeh Juda te akuon in panpina lahda hen ati’n ahi. Taliban in $ 20 million amudoh zou ding chu akiletsahpi mama hinte.
Pakistan in gamdang in vangsietna atouna uva akithuopi ding uvin angeh uve. Helicopter 21 le kuong 150 ho’n phatah in mipiho alhohle uvin, neh le chah apolud zing uve ti’n National Disaster Management Authority of Pakistan in aseiyin ahi. Pakistan a um US embassy in kithuopina ding in helicopter 7 asolpieh’e. Chule UN in zong kithuopina peding in gamdang ho angeh uvin ahi. Neh le chah, sil le chen, chule tuithieng chohna ding le aumna’u suhtub’a, lou le ai phatah’a piehna ding in $460 million angeh uvin ahi. UN Secretary General Ban Ki-Moon in August nisim 15 nikhuo chun Pakistan agapha’n ahi.
Pakistan government in mipi kithuopina lam’a nongkaina anei zeh in nasatah in demna amu uvin ahi. Mipi nehding puo convoy ho zong mun phabep’ah mipi gilkiel ho’n ana lamtin uvin, neh le chah apuoh ho’u chu ana lahpieh jiuvin ahi. Hiche kahlah’a chun Islamic thingnuoi Lashkar-e-Taiba le Jamaat-e-Islami ho’n mipi hochu theitob suo in ana kithuopi kit uve. Hinla thingnuoimi ahizeh uvin deibang in mipi a supply zou pouvin ahi. Chule hiche tobang’a gamsung’a thilsuoh gimnei aum laitah’a President Asif Ali Zardari in Britain le France a lamkaiho kimupi ding akhohgel zoh zeh in demna sangtah achang in ahi. Chule Sindh gamsung’a Pakistan Peoples’ Party ho’n amaho gamsung’a chaang le miim kituho tuiyin asuhsiet louna ding’a athaneina’u apat uva tui luonna ding achuom’a asiemzeh uvin zong aminse lheh uve. Mipi tamtah chenna munlah’a tui aludsah uva, amaho louho ahuoisah guot zeh uvin mipi alunglhai poi akiti. Alangkhat’ah UN in vannuoi leisiet gamdang ho’n Pakistan kithuopina pieh pai ding anongkai sah zeh uvin alungnopmona’u thu aphuongdoh uvin ahi. August 9 changei chun USD 45 million bouseh mipi kithuopina ding in aludbep seu in ahi. Hiche tobang thilsuoh gimnei dang suona mun’a kithuopina lhung hotoh tekah ding in simkham ahi hihlaiye ati’u ahiye. Pakistan toh kinaicha khat’a um India in thilsuo zou hapta ni changeiya zong imacha tongdoh lou leh thipbeh’a aum nahlai zeh in oimo in aum uvin ahi. India gamsung’a media ho’n zong Pakistan thusuoh chu ahina ding bangtah in asuodoh pouve zong akiti. Tulai eiho eikibawlna’u toh akibang thim thim’e. Hinla hiche thusei NDTV in ahilchetna’a chun Pakistan in India akuon’a media team ho visa apiehdoh nuomlou zeh ahi ti’n aseikit leuleu’e. Gamdang ho’n kithuopina apieh saosao zou nunglam peh in India in lunghempina thuthot le $5 million August nisim 13 ni’n Pakistan’a ding in ahin pehdoh bepseu’e. Pakistan kithuopina peho lah’a avaigei loi ahitai. India akuon’a kithuopina chu Pakistan in August nisim 20 ni’n asanpieh bep kit’e. Anigel lhon’a amin mai mai atilhon ahi’n, atahbeh’a chun vang kikhohsah tuo behseh lou maithei ahiuve. Chule Indian doctor 400 valjen in Pakistan in visa apieh’a, tuilet zeh’a natna jadchuom chuom veiho akithuopi thei nading uvin angah zing nalai uve. British Prime Minister David Cameron in Pakistan in gamdang akuon’a kithopina amuho galguhbawlho khut’ah aludsah uve atizeh in Pakistan in thiemmo achan uvin ahi. Hiche thuzeh hin mitamtah in kithuopina apieh ho’u chu mipi ho achanlou khah ding atija lheh uve.
Chule kidangtah khat thulhut umkit chu Ahmadiyya Muslim ho’n mi huhdohho chun amaho jadniem hosang in muslim hozoh akhohsah jo uvin, Ahmadiyya Muslim hochu a inn uva kuon in zong ahuhdoh nuom pouve atikit taged uve. Huhdoh lou bep hilou in ajad’uh heddoh’a aumtieng leh relief camp mun ho akuon in nodoh in aumkit ji nalai uve ti’n government kom’ah hehna abawl uvin ahi. Ahmadi hohi jadniem ahiuvin, gentheina le hahsatna tamtah muslim ho khut’ah athuoh tauvin ahi. Human Rights Commission of Pakistan in hiche thusuo hi agelkhoh lheh jieng’e. Hiche thusim kisut changei hin i-changei thilsuoh um hitam ti aban hedbe in aum hih laiye.
Pakistan gamsung’a hichan’a vangsietna alhun hi azeh ipi pentah ahitadem? Ngaidan chuom chuom umtei inte. Eiho Pathien tahsan te’a ding in zong ngaidan umtei inte. Pathien lunghanna atohdoh khah zeh uva Pathien in Egypt mite ana gimbawl bang’a chu gimbawl’a um hikhat uvinte. Mohseh’a India chung’a hahiemtah’a nna atoh zing uva, mona neilou milhaam atha matchet zeh uva hitobang thilse le vangsietna achung uva lhung hinte kiti leh India in dihsa lheh inte. India a cheng ihi’u toh kilhon in hiche hi ngaidan hi adihpen hikhel zong leh mitin ngaidan lungthim’a umchu hiding in tahsan aum’e. Pakistan in zong agamsung’a hitobang’a vangsietna alhun hi kigeldohna aneitei di’u tahsan aum’e. Ahinla hiche zeh mong ahi vang akiti thei diehpoi. Tsunami thilsuoh gimnei’a chun mitamtah aped in ana lungdon uve. Khonung’a Pathien thuseiho’n aseina uva Christian te agimbawl uva, Christmas mangtheilou ding’a muol chung lam’a adeldoh zeh uva hitobang chu ana lhung ahi atiuve. Tu’a hi ipi ahung kisei ding hedthei ahi hihlaiye. Hinla thilkhat vang chu hung gingdoh tei nante. Hinla tu le tu’a seidoh thei aumsun chu “Pakistan in ipi suhkhiel anei hitam” tihi vannuoi thudoh lienpen ahiphot maitai.

Ngailudna Black Day hihen (Editorial)

1993 kum’a NSCN (IM) ho’n lungsietna beihiel’a ana tha laijon ho zouse i-lunghempi uve. A lhagao’uh lungmuong’a acholduona ding in i-taopieh uve. Kuki ahizeh’a anathi nunao chapang ho adiehset in i-geldoh uve. Hiche thu seidoh’a aumtieng leh lungsung’ah lhasietna le puldouna akilangji. September 13 hung lhun tieng leh amaho lunghempina’n puonvom i-tahdoh uvin, taona i-mang uvin, lunghem tahzeh in i-lunghem uvin, ahinla cha le nao tamtah in exam nikhuo’n amang jiuve. Nungah guollhang ho’n kimutuona le college kaina’n amang jiuve. Nu le pate’n office kaina le natohna in amang jiuve. Kahlah’ah lunghem nikhuo’a mang zong aumnai. Kilungtuoh tah’a taokhom nikhuo’a manlou’a khoh khat in gel ahi. Hinla houbung khat ihilou zeh uvin kipumkhatna hi aum thei tahtah poi. Houbung khat techu hou-inn dang’a gatao ding nuom pouvintin, houbung khat kitte zong chu hou-inn dang khat’a gatao ding zong nuom dieh pouvinte. I-hou’u vang Pathien khat iti’u hileh akilawm thounai. Pathien khat houte chu houbung in eihin khen tauve. Hizeh chun Pathien hou hilou in houbung hou toh ikilou tauve.
Nam sepaiho kigopkhom louzeh’a nampi machal lou itiuvin, atiho zong kigopkhom ding kitileh ama ama houbung bouseh phatsei kit tauvinte. Nga in atam athipi’n, mihiem in atam ahinpi’e. Thinglhang kho neocha cha, inn som le somni kikah tou in i-cheng uvin, hiche chu khantouna kigamla ahitai. Haosat dalhah’a khodang toh kigopkhom’a kho pilhing khat suoding i-gelthei pouve. I-khuo le veng i-ngailudna chu pachad aum’e. Chubangse’a khuo le veng ngailu hochu khosung’ah i-cheng kit pouvin, khopi sung’ah inn bahara in i-umkit uve. Mitamna’a cheng nuom ihiu leh thinglhang hizong leh inn sangkhat sangni umna khuo chu khopi ahijieng’e. Inn som tou’a government in pucca road hung siem puontin, street light hung vahsah puonte. Hizeh’a chu kenglam kiti hi eimite’n i-haman diehset’uh ahiye.
NSCN(IM) khut’a ana muolliem laijon cheng hin tuni’n eihin veleu, ipiti eihin gel tauvintem? Technology lam’a vang mitin i-khangtou uvin, mobile bang i-choi suoh kei uvin, hinla nampi ngailudna lam’a kipumkhat ding leh thisan khat bang’a hing ding te chu kichide mo hiel in i-um tauve. Kuki ahizeh’a ana muolliemsa laijon cheng lhagao aka kaa jieng louna ding’a eimaho gam i-tundoh phad’u hita lou ham? A innsah le innlhang toh kihou theilou techun hoiya gamtum ikimu diuham? Gamtum del ihiu leh gamtum muthei ding in kiguo ute. Gamtum i-nei uva, eiho le eiho ikitha tha’u leh koi in eihung kham tauvin tem? Hizeh’a chu gamtum muding’a lawm ihi pouve kiti ahi. Gamtum muna ding in eimaho innsung kisiemtub masat’u hite. Ngailudna’n Kuki chate lah’a vaihawm hen. Tukum’a Black Day i-mandi’u hi Pathien phatthei buoh i-channa’u hihen lang, Kuki chate lah’a ngailudna’n vai ahawmna hung hitahen. Amen.