Thursday, November 4, 2010

Dr. Laijon Digest - Herpes - LD October 2010

Herpes Simplex kitihi mizouse’n aveithei natna tijad umtah ahiye. Hiche natna hi bailamtah’a aveisa khat akuon’a kilahdoh thei ahiye. Mi khenkhat in HIV/AIDS toh kibang ana hisah jiuvin, ahinla anatna hi HIV/AIDS ahipuon, Sexually Transmitted Diseases (STD) ahijoi. USA gamsung’a hiche natna hi khangdong holah’a akithang lheh in, mi 5 lah’a 1 in hiche natna hi aneisuoh kei uve akiti.
    Herpes Simplex virus (HSV) hi chini aum in ahi. HSV type 2 hi numei le pasal jamo lam’ah aha umdiehset’e. HSV-2 veisa khattoh sex neikhah zeh’a hiche natna hi bailamtah’a kilahdoh jieng thei ahiye. Hiche natna neiho’n anatna mun thuoh hahsa asahdan chu aveilouho kiseipieh zong leh moh hedthiem pouvinte. Ahahsa chu ahijieng’e. Chule HSV-2 hin numei le pasal khenchuom aneipuon ahi. HSV-1 hi ahikit leh kam lam akuon’a kilahson thei ahikit’e. HSV-1 veisa khat toh gaki kiss akuon’a lahdoh thei natna tijad umtah ahiye.
    Herpes natna hi ajentheiyin, hinla adamthei tapoi. Ahung phatdom kuom aum in, hiche tieng chule anat a olzep in, hinla chomkhat zou tieng leh ahung umdoh pai jieng kit jitai. Damdawi’a zen ahitieng leh a hit chu athi tobang in aumji’n, hinla athi ahiji puon ahi. Tahsa ahung lhahsam tieng leh a hit chu oltah in ahung chatloh kitji’e.  Chatloh lou hiel’a aum ped jieng in zong midang tahsa’a ana ludthei kitthou in ahi. Tahsa chung’a tina maha neiho toh sex neikhah akuon in alahson bailam diehset’e. Ahinla tina maha neilou hiel ho’n zong akilahlud kitthou uvin ahi.
    Mikhat chun khamna thei lou le ai hikhel khel hihzong leh damdawi nezing (cancer ahilou le natna dang dang  zenna ding’a damdawi) ho atahsa’u alhahsam zing zeh in amaho’n herpes virus hi alahlud bailam lheh uve. Numei anaobu lam’a cancer neiho’n zong hiche natna hi aha lahlud bailam lheh uve akiti.
Complication of Herpes Simplex:
    Mit:- Herpes hin mit (eye) zong asukha theiyin ahi. Mit’a aum tieng leh herpes keratitis akitiji’n ahi. Mitsung’a ipiham um kihe, ahivang’a ipi ahi kihedoh theilou, anatda’n seibe ding um talou, chule vah vettheilouna hohi anahiji’e. Mit’a um hit suhmangna thei damdawi aum in, hiche chun mit asuhsiet louna ding in avengdoh theiye.
    Naosen:- Nupi naovop, a jamo’a herpes neiho chun naosen ahung piendoh tieng leh naosen chu apiehson thei’uh ahiye. Azehchu naosen chu anu natna umna ahin hopa zeh’a ahin kilahpa tina ahitai. Ahung pienlhah toh kilhon’a herpes hin neipai jieng chapang hochu natna khohtah nei tobang in aum pai jieng jiuve. Haka’n akap uvin, athidohji tauve. Athimoh chengse chu lunggel kisuhlouna aumji’n, mi phahlelna aneikit ji tauve. Hiti ahizeh’a chu numei in herpes anei ahi akihed’a ahileh acha ding gelkhohna jal’a operation abawl ding phatsah ahiye. Chule naosen ahung pienglha tiltil ho zong chu herpes neisa, akhut’a tina maha neikhat in akhoikhah leh veison kit jieng thei zong ahiye.
    Natna tijad umtah, akhang’a khang’a chieson thei natna ahitoh kilhon’a numei naovop ho’n pasal ajamo’a herpes neiho toh sex aneilou hiel di’u ahiye. Pasal ajamo’a tina maha um kiti mong mong akitohkhahpi loudi’u chu damdawi phapen hinte. Ahilou theilou ahile vang condom man in aphai.
Symptoms:
    Herpes nei zouse anatda’n uh akibangpoi. Mikhat chu hiche natna veithah ahi’a ahileh atahsa chung’a natna alud akuon’a sim in ni ni le ni somni kah sung in anatna chu heddoh thei ahung hijitai. Abultil leh khohse tah tobang in hung kilangdoh inte. Ol-ol in ahung olzep zep in, hinla adamthieng vang ahi dieh jipoi. Nasa vulvul, thahsa’a kikhuot khuot jieng, jamo vellah’a tina neocha cha um, atuilhi pod, nephu komlah’a apad tobang’a hung kilangdoh tiho hi herpes zeh ana hinuomji’e. Numei hochu azunthahna uva tuilhi hung puddoh jinte. Chule hiche natna akuon hin khosih, luchangnat, tahsa nacheh chuh, phe le vou nat, lungvai le thachol kitiho zong ahung piengdoh theiye. Zunthah hahsa, chule pasalho tilbawm pad kitiho zong herpes zeh anahiji’e.
    Herpes natna zeh’a tipad hochu ni som sung in adam tobang in hung kilangdoh inte. Ahinla a hit chu tahsa’a umden ahitai. Tahsa chung’a natna dangkhat ahung umdoh khah leh hung kipanpha kit jieng ding ahiuve. Herpes nei konkhat ho’n ahung kithahpat ding ana kihed masatthei uve. Hiche chu pandrome akiti’e. Kumkhat sung in herpes hi 5-8 vei tobang ahung puongdohji’n ahi. Ahin vang kumkhat sung’a khat vei nivei bouseh ahung suodoh kuom zong aumji’e.
Treatment:
    Sexually Transmitted Disease dangho banglou tah in herpes hi jendam thei ahipoi. Ajendamna thei ding damdawi hochun chatloh lou’a aumna’u nerve cell zong chu asuhsiet tha ding ahizeh’a kizen theilou ahiye. Hizeh chun anti-viral drugs chuom chuom Acyclovir, Valaclovir ahilou leh Famcyclovir ho mangcha’n ahit chu achaloh ding aventub theiye.
    Acyclovir hin a hit ahung punjal ding avengtheiyin ahi. Hiche tieng chule kumkhat sung’a tamtah vei hung suohdoh thei ding chu lhomsah in aum jita’n ahi. Phatah’a ventubna ding in herpes ahung kipattil akuon’a hiche damdawi’a ven pai jieng chu thilpha chungnung hiding ahitai.
    Famcyclovir in zong achung’a kisei damdawi tobang hin bawltheina aneiyin ahi. Achung’a kisei damdawi hohi anatoh’uh akibang suoh keiye. Azehchu azendamna ding umlou ahitoh kilhon’a anatna hit suh thalhom chu adamdawi phapen himai ahitai.
    Kumkhat sung’a tamtah vei ahung suodohna nu/pa chun phatah’a hiche damdawiho anehzing ding angaiye. Hiche tilou chu alampi dang umlou phot ahitai.
    Herpes ahung suodoh tieng leh damlounu/pa chun thuoh hahsa athuoh ding ahitai. Athuoh nopna ding bawlpieh chu adamho mopuohna ahiye. Adamna ding hihih zong leh thuoh hahsa athuoh laitah uva anopsah zepna ding chun sangkhol toka a loose theipen’a vonding, nisa le meipang’a umlou ding, anatna mun suhthieng ding, gotsah ding, thil avottheiho chomkhat khat desah ding, asobthiengna ding’a savon, spray, numeiho kicheina thil, perfume kitiho manlou hiel ding, nat thuoh olna nehsah ding, chule khut’a anatna tohkhah zou seh’a sobthieng ding ahiye.
Prevention:
    Hiche natna hi bailamtah’a lahson thei ahitoh kilhon’a mikhat chun herpes anei ahi akihed leh mi zouse toh sex neilou ding angaitai. Chule hiche natna neiho toh sex neidingho’n condom mantei tei ding ahiye. Herpes natna ahung suodoh tieng leh tohkhah lou hiel ding ahi. Hiche pedtah’a midang toh kitimat loubeh ding angaiye. Anatna asuodoh louped’a zong kilahson thei ahizeh’a chihthei chu aphapen hinte. Tahsa le tahsa kitohkhah tiho zong bawllou hiel ding ahi. Anatna neilou khat in midang natna khat akhut’a akhoi’a, chuzou’a ama tahsa chung akhut’a atohkhah zong leh veijieng thei ahiye. Hizeh’a chu i-tohkhah’a ahizong leh savon mangcha’a phatah’a sobthieng paijieng ding ahiye. Chule towel le von kikoplou in aphai.
(Laijon holah’a hiche natna neikhat in hilchetna ahin thum toh kilhon’a hiche article hi hung kisuodoh ahiye. Adihlou le alhinglel aum leh i-laijonnu/pa’u kithuopina ding in suhdih thei hinte. Chule lungmuong sel’a midang bang’a hinkhuo aman theina ding in taopieh zing uhite)

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.