Friday, November 19, 2010

Nuoigam'a nikhuo 70

Achiesa August nisim 5 nichun Chile gamsung’a um Copiapo mun’a San Jose copper-gold mine mun’a thilsuoh gimnei tah ana lhun in, vannuoi thusim’a seichah ding in mihiem 33 leinuoi’ah ana taangden uve. Kidangtah in mi 33 leinuoi’ah nikhuo 69 le 70 kikah sung a chamden uve. October nisim 13 nikhuo’n mukit ding’a aki tahsan teitei ding uva tahsan umlou Pathien thilsiem kidang ni le lha mukit ding in leinuoi’a kuon in kaidoh in aum uvin, huithieng ahobkit tauvin ahi. Mi 33 ho leinuoi’a kuon’a huhdoh’a aumna’u chu vannuoi leisiet chung’a cheng mihiem billion khat sang’a tamjo’n milim gaalvet (television) in anave uvin ahi. Mi 33 ho leinuoi’a ataandenna’u chu feet 2,300 jen’a thuhsuh ahiye. Amaho bep hilou in masang jieng zong chun San Jose mine ahin accident ana um matchet in ahi. Vannuoi’a seichah hizing jieng tading’a thilsuoh kidang tahkhat ahizeh in laijonho hedna belapna ding in LD in hiche thu’a houlim lou ding ati vang in amuh atuh zou mong mong poi.
Background:
Chile hin leinuoiya kuon’a copper laidohna lam’ah minthanna ana neisang lheh in, chule amaho’a ding’a akivahna’u thupi pen tithei hielkhop in aum zou in ahi. Kum zabi 20 na laiya kuon’a ahin chiepi’u natoh khat zong ahi’n ahi. 2000 kum akuon chun accident mat le mat in ana um zing in, lei kichim zeh in kumkhat sung in mihiem 34 tobang ana lhasuo zing uvin, hiche chu 2008 akuon chun kumkhat’a 43 changeiyin ahung khangtou zou in ahi.
Tuchung’a mihiem 33 leinuoiya a taandenna’u hi Compania Minera San Esteban (CMSE) te’a ahi’n, amaho hin natong ho hinkhuo venbitna lam’ah hatah in lhahsamna anei uvin ahi. 2004 le 2010 kikah sung in CMSE te’n natong ho hinkhuo venbitna alhahsam zeh uvin case 42 jen aneizou uvin ahi. Hichangeiya company lhasam ahizeh uvin 2007 chun leinuoiya anathi ho innsung mite’n case abawl zeh uvin government in CMSE ana khah uvin, hinla 2008 akuon in thah hondoh in ahung umkittai.
CMSE in natongho’n aseidan uvin company in natong ho hinkhuo ding gelkhoh tah sang in sum le pai bouseh agelkhoh uvin, venbitna athum tieng’u zong leh sum le pai tamtah tah ludding ahizeh in donse in ana umji pouvin ahi. Natong ho thusei ana ngai’u hileh tuchung thilsuoh hi umlou ding ahidan zong natongho’n asei uve.
South America gamsung’a ding in Chile miners hohi sum lodoh tampen ahiuvin ahi. Company lien ho’ah accident chuti lom lom in aum behseh puon, hinla tu’a CMSE te’a tobang, company neoho lah’a hin accident aum matchet in, hinkhuo tamtah lhasuo in ana umzing in ahi. Kivenbitna lampang’a sum le pai senbe sang in company lien holah’a sang’a natohman tamjo jo apieh zeh uvin natong ding mi akivad dieh pouve.
Accident
August nisim 5  nikhuo’n gelphah lou hiel in CMSE te gamsung’ah lei achim in, hiche’a chun miner 33 leinuoi’ah ataangden uvin ahi. Mi 33 lah’a chun mi khat Bolivia mi aum in, adangse vang chu Chile mi jiengseh ahiuve. Hiche pedtah chun Chilean Minister of Mining Laurence Golborne chu Equador a aum ped ahi’n, August nisim 7 ni’n lei chimna mun ahung lhung paijieng in ahi.
Lei chimna mun’a chu miner group 2 um’ah ahiuve. Group khat hochu leiko ludna ding komcha’a um ahizeh uvin bailamtah in ajamdoh man uvin, abon uvin asuohcha uve. Mi 33 hochu athuhna mun lam’a um ahizeh uvin a ohden chu ahijieng tauve. Amaho lah’a chun company dang akuon’a sub-contracted employees zong phabep ajao uve. Leichim anasat behseh zeh in vutvai khu vanlam gei’ah akitung tou hiel jieng’e. Pamlam’a umho zong chun vutvai khu anasat behseh zeh in khuo mutheilou hiel in nidan 6 jen aum uvin ahi.
Dalhah’a umho
Tuchung’a tobang’a boina aum tieng leh suochadna thei ding’a kisiem ventilation akuon’a poddoh ding aguon vang uvin ventilation changei kaldoh theina ding’a kidoji kalbi ana um tahlou zeh in agaalvet tho jieng’uh angaitai. Hiche kalbi chu masang’a kuon’a thahdo ding’a natongho’n company ho ana hedsah zing’uh ahi’n, hinla don le daiyin ana um pouve. Amaho lah’a alamkaipa’u Luis Urzua in thil umdan akuon’a suochad ding ageldoh theilou phad chun amiho akikhop tub in, chunglam akuon’a huhdohna natoh ahung umkhah’a ahileh dalhah aumlouna ding in phatah in avengtub panta’n ahi. Amaho lah’a achingthei zep zep hochu tohmun chuombeh ape’n, eiho lam’a Kuki Khanglai Lawmpi iti’u tobang ho natoh tong ding mi akilhendoh pai jieng tai.
Alangkhat’ah, chunglam’a umho’n nuoilam’a taangden ho huhdohna ding’a pan iti alah vang uvin lampi aumthei mong mong tapoi. Azehchu hoilai mun pen’a um’u ham ti koima’n aheddohlou ahiye. Chule athi hiuham, ahing hiuham ti zong koima’n aseithei pouve. Lampi umsun hochu suongpi’n akhah chah kheh in, adangho chu chimlha jieng thei ding dinmun’a umjiengseh ahikit zeh in akhoiloh ngam pouve. Government lam chun minsietna tincheng akikhuh phot mai jieng tauvin ahi.
Chilean President Juan Manuel Santos zong umthim thei talou in amun’ah ahung lenglud in, mi 33 ho huhdohna ding in amatah in pan ahin lapantai. Leivuna’a kimang drills ho mangcha’n natoh athahbeh in ahin pankit tauve. Inch 5.5 changeiya lien in leinuoi lam ahin holpan uvin, hinla akinepna’u toh abang hihbeh’e. August nisim 19 ni’n mi 33 umna munding’a aginchadna’u mun changei ahin vutdoh uvin, hinla hiche’a chun a miholho’u mu ahi dieh pouve.
Cholnga diehlou in natoh achielha zing in, August nisim 22 nikhuo’n leinuoi feet 2,257 changeiyin avutdoh tauvin ahi. Hiche chu mi 33 ho umna akuon’a metre 20 tobang’a gamla ahi nalaiye. Leinuoiya umho chun lei kivu gin chu angailhi zing jieng uvin ahi. Lekha peh’a mi 33 kahiuvin, kabon uvin kadam suoh nalai uve ti’a kisun chu akichoi uvin, hiche leivuna’a kimang drill muh in amaho ahin phah phad leh amuh’a behding in adhesive tape toh kigingsa’n ana um uvin ahi. Akinepna’u bang in abawldoh uvin, chunglam’a umho’n leivuna muh’a lekha peh amudoh phad’u chun kidang asauvin, chule athanuom chuom lheh jieng uve. Hiche akuon chun mundang dang vetalou in lekhapeh amuna mun bouseh’u chu ahin boipi tauvin ahi.
Lekhapeh amuzou’u pungkah khat zou in leiko hom 5.5 inches a lien sung’a chun camera akhaisuh uvin, hiche akuon chun leisiet nuoilam’a umho leh leichung’a umho kah’a kihoumatna ahung umdoh theita’n, chule leinuoi hinkhuo chu video mangcha’n vetdoh theiyin ahung umta’n ahi. A umna mun’u chu 50 square metre a lien ahi’n, long bench ni aum in, hinla oxygen vang alhasam lheh uve. Aumna mun uva pat’a leinuoi lampi tobang, km 2 a sao aumkit in ahi. Chule dawn ding tui zong leinuoiya kuon chun akilaidoh theikit uvin ahi. Neh le chah alhahsam zeh uvin miho chun agihna’u kg 7 apat 9 changei amansah zou uve. Nikhuo ni anehdi’u ana kipuoh’u chu nikhuo 17 aneh’u ahi’n, hinda’n vang chu hahsa lheh jieng inte.
August nisim 23 ni’n voice contact aumtheita’n, damtheina lam’a hahsatna atuodan’u hedsahna ahin bawl tauvin ahi. Engineer ho aki zahmatna’u machine in avuhomna chu phatah in gel anu uvin, naamzel’a damdawi, neh le chah chule adang dang aki piehtuo theina ding uvin asunaal uvin ahi. Chule lei munni in avube kit uvin, oxygen lhomzeh’a hahsatna chu ahung jangkhai zepta’n ahi. Chule innsung mite’n zong leinuoi’a umho letter athot thei tauvin ahi.
Hapta thum tobang leinuoi’a aum nung uvin amaho’n houthu toh kisaiya thil poimo ho ahin thum uve. Bible, Virgin Mary statue le adang dang ho athum bang uvin pieh ahiuve. Chule Pope Benedict XVI in leinuoiya umho’a ding in rosary ahin thot in ahi. Chule amaho lah’a mikhat in jaanthieng’a ji ananei chu daanthieng’a thah nei ding in ajinu tepna abawl in ahi. Leinuoiya chu hou-inn sung’a maicham phung tobang khat akisiem uvin, hiche chu amaho lah’a upa pen Mario Gomez in avekol zing in, alawiho Pathien thu ahilzing in, chule Christian hilou mini in zong Christian a ding in kipiehludna aneilhon in, pienthahna zong akimu lhon in ahi. Amaho lah’a atamjo Roman Catholic ahiuvin, chule mithum chu Protestant ahiuve.
Huhdohna natoh
1955 kum’a Germany gam’a ana kisiemdoh Dahlbusch Bomb lim aputsah uva athahbeh’a ahin siemdoh kit’u Fenix kiti chu leinuoiya umho puidohna ding’a manchah loupi pen ahung hita’n ahi. Hiche Fenix kiti hi damdawi typhoid chang itiho’u toh alim kibang ahiye. A leivu’u chu Fenix tholna ding chet in ahin sulien uvin, hiche’a chu bawm chu akhaisuh uva, asung’a mi ahung tou tieng leh akaidoh thoji’u ahiye. Hichangei alhun theina ding uvin natoh ding dan Plan A, Plan B chule Plan C changeiyin aguonggal uve.
Plan A na’a chun zangkeiyin 702 metre changei avutsuh uvin, Plan B na’ah 638 metre 82o in avutkit uvin, Plan C achun 597 metre changei 85o a vulud ding ti ahiye. Hichena ding’a chun a plan dungjuiyin driller chuom chieh amang uve. Gunchu tah’a apanlahna’u chu October nisim 9 nikhuo’n aguilhung jieng thei ding dinmun in aumtai. Ahinla mi 33 ho taandenna changei avudoh jieng uva moh puidoh jieng thei ahilou zeh uvin Chilean Minister of Mining, Laurence Goldborne in nithum tobang lud nalai ding ahidan ahin phuongdoh in ahi. Minister pa thusei chun mi 33 ho innsung mite, amun’a camp kisah’a umdenho lungthim atongkha lheh jieng’e. Azehchu kipana sangtah anei’uh ahitai.
Fenix suhkhai toukhai ahitheina ding in steel pipe leiko sung’a chun athunkit uvin ahi. Hiche abawlna sung uva zong chun nidan 96 jen asulud uve. Lei ahung chimbe zong leh hiche leiko kivutsa amanlouna ding’a abawl’uh ahiye.
Leinuoi akuon’a puidoh ahidi’u nidan 6 masang in kam’a lhaitho ding ann ho angolsah uvin, atuilam zoh’a avah uvin ahi. Chule kong-gah khat gaasah in aum uvin, hiche chun Fenix mangcha’a puidoh ahitieng’u leh lamkah’a thigui’a um thisan ho phatah’a achiedi’u venbitna ding’a abawl’uh ahiye. Chule lungvai aneilouna ding uvin zong aspirin nehsah ahikit uvin ahi.
Miners hochu inch 28 a lien Fenix sung’a chun khat khat’a kaidoh ding in aum uvin, abon uvin sun glass abehsah suoh kei uve. Azehchu phad sodtah khovah mulou nung’a khovah thakhat’a ahin mu’u leh a mit’u sethei ding ahizeh’a chuti’a abawl’uh ahiye. Fenix in miner hochu leinuoi feet 2,300 metre jen’a thuhsuh akuon in second khat sung’a metre khat joddoh man ding in ahin lhohtou jiengta’n ahi. Leinuoi akuon’a leichung ahung lhun tieng’u leh doctor ho’n ana vekol pai uvin, a innsung mite mi 3 toh a umkhom sahji jiuvin ahi. Nidan 33 kahsung’a abon uva lahdoh ding’a aguon’u ahi’n, hinla aginchad sang uva jangkhaijo’a natoh achielhah thei zeh in nidan 33 sang’a lhomjo alud in ahi.
Miners ho abon uva puidoh ahizou uvin Chilean President Sebastian Pinera in thusuo miho akimupi’n, hi’a chun ama’n Chile in kidangtah’a thil loupi tah atohdoh zeh in vannuoi hed in Chile aumtai ti’n aseiye. Chule mi 33 ho huhdohna ding’a kilungkhat tah le ngailudna neitah’a Chile mite panlahna chu akithang-atpi lheh jieng in ahi. Vannuoi leisiet gamchuom chuom ho akuon in Chile President in kipathu seina anga in ahi. Hinla Turkey Labour Minister Omer Dincer in Chile in tuchung’a mi 33 leinuoiya taangden ho huhdohna ding’a anatoh’u chu a ngaan (slow) valjieng’e ti’n demna thu aseiye. Turkey gamsung’a Zongulkad mine a gas puohzahna chu tuchung Chile te’a tobang’a leichim mai mai hileh mikhat jiengcha zong thilou hiel’a nithum sung’a huhdoh hiding ahiuve ti’n aseilha polpol jieng’e.
Anung guu
Tuchung thilsuoh zeh in Pinera in Mining Regulatory Agency akuon in top official ho ahaisahta’n ahi. Chule mines 18 akhah in, adang 300 zong hung kikhah nalai ding in aum’e. Chule Russia in zong amaho gamsung’ah mines 3 akhah pai jieng uve akiti.
Alangkhat’ah President in mi 33 hochu hospital’a phatah in vetkol in aumsah in, football kicheppi ding in zong atiem in ahi. Hiche chungchuom’a chun state function ho’a jaoding in zong tepna abawl in, Presidential Palace visit ding le transcontinental highway kithiensuona’a zong jaoding in atiem in ahi. Chile in leinuoiya feet 2,300 sang’a thuhjo’a taangden mi 33 ahuhdohna hi leisiet chung’a amasapen ahi nahlai zeh’a khohtah’a LD a ihin suodoh’uh ahiye. Adihlou le alhinglel aum leh ngaidam kahin thum’e.
- Haoneikhup Kipgen

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.