Saturday, June 30, 2012

Personal Hygiene - LD June 2012


Eima chang chieh tahsa chung’a thienna kitihi mihiem’a ding’a akhohpen khat ahi. “Thienna hi damtheina ahi” ti thuchih aum in ahi. Hijieh chun, damtheina ding’a thien angai lheh jieng in ahi. Leisiet mihiem zouse ding’a thienna hi thilkhoh tah ahi. Thienna hi jadni aum in - tahsa lam’a thienna le lhagao lam’a thienna ahi. Tahsa chung’ah tibah tamtah aum in, anuoiya hohi veu hite:
Luchang: Luchang in tibah 5 aneiye. Hiche hochu (a) Luchang sam kena lai (lulei), (b) Mit teni (c) Bilkuol teni (d) Nahhom teni chule (e) Kam ahiuve.
(a) Luchang hi lhuohbu umna ahi’n, hoitah’a ven angaiye. Adieh in government in lubuh venbitna ding in lukhuh lhoutah (helmet) garineo i.e. motor cycle, scooter, kinetic honda le adang dang tol ho’n aman tei diuvin thupieh aneiyin ahi.
Luchang’a sam zong hi mihiem ding’a hoina ahi. Phad sieh’a sob ngim zing ding, alhompen’a hapta khat sung’a nivei beh sob ding ahi. Luchang hi anet behseh leh hit le kha zong aum nuom in ahi. Mi toh samthi ahithei chan’a kikoplou ding aphai. Ajiehchu natna chuom chuom zong kilatuo thei ahi. Samvomlou kimang zong aphana’n, ahi’n akhohlou leh manlou aphajoi. Ajiehchu tehse samkang’a um chun Pathien loupina amusah in ahi.
Samvom lou nanu nuom leh sensitive test bawl masah angaiye. Hiche test ding dan chu ahileh navou nemlai khat ahilou le na khutphang nunglam’ah themkhat nu’n lang, minute 5 tobang ve’n lang patep in. Chu’a tithah ham, luohsuo ham aumlou leh nuthei ahi.
(b) Mit teni hi phatecha’a dep thiem ding ahi. Mit-theim hi na-ngon sang’a khohjo ahiye. I-tahsa pumpi ding’a vah ahi. I-mit akisuhmo leh ti pumpi hi athim tobang hi jieng ahi. Hiti ahijieh chun hieu-jang, molkang le adang dang’a moh thai-thai lou ding, tui thieng’a sobthieng ding chutieng leh chi themcha le patchon tui’a omsou’a alum thim’a avel’a suhthieng ding ahi. Chule mit anat leh doctor kivetsah ding, mitbeh napieh leh beh in, chomkhat zou tieng leh behlou’a zong na umthei kit ahi. Na vadoh leh na hung lhun tieng namai phatecha’n tui thieng in phiet masa’n chutileh natna tamtah’a kuon’a huoidoh thei ahi.
(c) Bilkuol teni zong hi phatecha’a depthiem ding, thil ging behseh kom’a um sodlou ding ahi. Ajiehchu aging behseh hin i-bilkuol sung’a khuongmai (ear drum) asem vang thei ahi. Hijieh chun lenna chung’a touho bilkuol huhna ding in patchon akipei. Music le adang dang thil gingtheiho’n zong nakuol asu-ngong thei in ahi.
Thinglhang’a nupi upaho’n alung ahan tieng achate’u biengphe abeng jiuve. Hiche zong hin nakuol asuh-ngong thei ahi. Nakuol suhthieng lou zong hin naa angonsah thei in, hijieh chun nakuol hi hapta khat sung’a nivei beh suhthieng ding ahi. Bilkuol suhthiengna ding’a molkang, thihzang, ahmul chule meikhet chang manlou ding ahi. Hisang chun mol nem muh khat’a patchon veiya (ear bud) nakuol suhthiengna’a man joh aphai.
(d) Nah-hom sung hi phad sieh’a suhthieng ding ahi. Asuhthieng ding dan hi tui themkhat hoblud’a nidlhah ding ahi. Hiti’a aki bawl leh nahhom sung’a anenho tui chun asuhthieng thei ahi. Mi abangkhat i-vet leh anahhom sung’a kuon’a anahmul hung jamdoh’a anephu lampeh hipha doh’a vetsiet umtah atam in, hiche jachad umtah ahi. Nahmul hi bodoh sang in bahche (scissor) neo amuh zum’a chetan tho’n aphai. Nap hi ha nidlou ding ahi, ajieh chu nakuol atohkhah thei ahi.
(e) Kamsung: Suolam gamkaiya um miho hi kamsung cancer (oral cancer) avei nuom uve. Hiche hi kamsung thiensahje i-hedlou jieh’u ahi. Churub cheb, le judawn in kam anamsiet sah’e. Khaini, zarda, dummuom le tuibuh neh zong hin oral ulcer asuosah thei ahi. Nephu sung lam’a haniho akase’n, chule hanat zong aum nuom in, ha alhou theipoi. Ha hinkhuo asodpoi. Hahi anat masang’a doctor kivetsah loi ding aphai. Hanat thuoh-thuoh hi aphapoi. Ha anatsod leh nakuol zong atongkha’n, chule hanat jieh in cancer zong amoh suodoh theiyin ahi.
Ha hi asunglam zong apolam zong phatecha’a nod thieng zing ding ahi. Buneh zou sieh’a kisuhthiengna ding in brush man khoh-khoh angaipoi. Tui’a bou khuothieng thei ahi. Ahinla jingkah kitholhah le nilhah i-mut masang’a vang brush a phatecha’a nod aphai. Athuh le alhum naneh zou sieh leh tui themkhat don in, hichun naha asuhthieng ding ahi. Ha natna hi kamsung thienlou jieh ahipen’e.
tipum (Main part of the body):
Tipum hi nisieh’a kisilthieng zing ding ahi. Tahsa athien leh aki damthei dom’e. I-ti hasat ped’a kisillou ding, phad chomkhat umdap’a i-tahsa akhin dom tieng leh kisil ding ahi. Puon sobna hi alou ahad in tahsa le lu sobna’a manlou ding ahi.
Sangkhol ahlou’a nisa thuohlou ding, chule sangkhol ahlou’a fan kijab sahlou ding ahi. Ajieh chu i-sunglam in athuoh zoupoi.
Oi-sung adam theina ding’a neh-le-chah kitim thiem ding ahi. Sa-me haneh sang in annche-me haneh hi hinkhuo sodna chule damtheina ahi. Sa adamlou nehkhah jieh’a mihiem veise atam’e. Hijieh’a chu sa i-choh tieng leh athieng le ahinpha kilhen ding ahi.
Nikhat’a mikhat in alhompen’a tui khon 8 (1 to 2 litres) adon leh adamtheiye. Tui athienglou akidon leh natna jad chuom chuom: jauncice, diarrhoea, cholera, typhoid etc akivei theiye. Tuilhom dawnho sung’ah suong- kidney stone, gall stone, piles etc. akisiem nuom’e.
Gilpi hi phatecha’a dep thiem ding, nna ha tohsahlou ding, oiva sed’a ann akineh le gilpi in nna aha toh in, gilpi tha asulhom in, hinkhuo achom’e. Hapta khat sung’a khatvei beh ann ngol’a gilpi kicholduo sah hi damtheina ahi. Sasung, sahing, masala chule malcha thah hanehlou aphai. Annche me haneh apha’e.
khut teni
Khut teni hi tahsa ding’a poimotah ahi’n, thieng zing’a koi ding ahi. Jahnuoi namsiet zong hi jachad umtah ahi. Hiche hin thienlouna avetsah’e. Hijieh’a chu savon’a hoitah’a sob angaiye. Chule sangkhol zong nisieh’a khel ding ahi.
Khut tinho zong tan chom zing angaiye. Ajiehchu tin kikah’a nen ahilou leh natna (germs) kizep’a kuon’a natna jad chuom chuom kivei thei ahi. Hijieh’a chu buneh masang’a khut teni sil ngimsel ding ahi. Tinlou (nail polish) hanu aphapoi. Tin natna jad chuom chuom asuohdoh theiye. Aki suhthieng tieng leh hoitah’a asuhthieng (nail polish remover) na’a suhthieng ding ahi. Achutilou leh i-tinho hi dammo thei ahiuve.
keng teni
Keng teni zong hi hoitah’a suhthieng zing angaiye. Adieh’a kengto le kengsih hi hoitah’a aki suhthieng zing lou leh avet hoipuon, chule nam zong anamseji’n, akhi kah’a nat phalou lud thei ahi. Chule keng tinho zong hi tan chom zing ding ahi.
innsung innvel suhthieng ding
Tahsa thienna ding’a innsung zong suhthieng angaiye. Innsung’a ganchaho - ahcha, uicha, vohcha le adang dang ludsah lou ding ahi. Amaho’a kuon’a nat phalou mihiem dammosah thei ahin puohlud thei’u ahi. I-inn’a kholai leng ahung tieng leh innvel chule kotpi dung thieng nam ti ave masapen’e. A innvel le a innsung thieng hohi amaho zong athieng tei uve.
Eh thahna hi eiho thinglhang miho’n i-gelkhohji pouve. Hiche hi dihloutah ahi. Ajiehchu eh-thahna mun akitublou jieh’a natna jad chuom chuom zong kivei thei ahi. Chule i-umna mun ding zong anamsiet sah lhehji in ahi. Hedding’a khohtah khat chu mi inn’a i-chie tieng akhoh ten lou leh eh-thah, zunthah bawllou ding ahi. Eh-le-zun i-thah zou tieng leh tui khatvei sun’a tamtah sun ding ahi. Khon khat khat’a i-sun leh eh hoitah’a kisunglha theilou ahi. Eh akimulai chan’a tui sun ding, dosah lou ding ahi.
conclusion
Koi hizong leh mit-eh um, nahkhih le nap um, bilkuol lam kimu’a lhuoh deh-duh, ha baal deh-duh, kam-ui letlut le kuvane san deh-duhho hin amihina, ahoina le athepna asuhmosah in, mi’n zong akidah in ajapoi ti hed ding ahi. Kivondan zong hed angaiye. I-kiloppi le kiloppi lou, amun le aphad in apuoh dungjuiya kivon ding ahi. Hou-inn kikhopna, picnic le khuol chienaho’a kivondan hed hi phatah ahi. I-ki vondan le i-ki siemdan in i-lim le lungthim asuodohji’e tihi suhmillou ding ahi.
- Mrs Neijathiem

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.