Saturday, June 30, 2012

Eiho'n zong kibawl thei inte, bawl ute - LD June 2012

2011 census dungjui chun Manipur gamsung seh-seh’ah khuo 2391 aum zou’e. Hiche holah’a akeh khatbeh hi eiho Kukite’a ahiding tahsan aum’e. Adang chu thuchuom ahita’n, eiho khuo lah’a lampi kisuhtah’a nei ijad i-um zou diuvem? Khosung’a tuinehna kisuhsel nei ijad i-um diuvem? Inn 100 chunglam chenna ijad mong-mong i-um diuvem? Kailhang’a kuon’a nikhat sang’a gamlajo kenglam’a chiena ding ijad aum dem? Khosung’a dukan pilhing umna ijad aum dem? Khosung’a school nei ijad aumdem? School tobang um, oja umlouho simtha lou ding hileh la? Haosa um, khuo chaga umlou ijad aumdem? Inn 10 nuoilam chenna khuo ijad aumdem? Hednuom atam lheh’e, hizong leh adawnbutna kimu dieh ding ahilou jieh in ngaphot’o.

Ka laijon, ngaituo mong mong ding’a pha kasah tah khat aum’e. Ahmedabad’ah Punsari kiti khuo khat aum in, tuhin India ading’a village minthang pen ahitai. Eiho khosung’a khuopam’a pat guollhang ahung kiphaosah leh jebding’a del jieng nachu amaho lah’ah aumlou tiding ahi’n, mi avohna lam’a aminthan lou vang uvin development lam’ah nasatah in akhangtou uvin, India khopi tamtah in zong aphah zoulou ding hielkhop in akhangtou tauve.
Midang khuo’a NREGS thu’a sum negu’a kingohna, lampi hoilou jieh’a guo azuh leh phailei lah abang jieng zing laiyin Punsari khosung’ah wi-fi le optical fiber broadband network in khosung’ah internet a supply in, chapangho’n air-conditioned classroom ah lekha asim uvin, chate umchan le ojaho umchan vetlhah ahizing theina ding in class room zouse’ah CCTV akoi tauve. Chule khosung kikomtuona ding in mini-bus alhaisah uvin, khosung mun poimo lai-lai’ah CCTV 25 tobang akoikit nalaised uve.
Punsari tehin hichan’a khosung’a khantouna alhuntheina ding in kithuopina sum imacha amu pouvin, hinla amaho akuon’a khantou ding dei behsehna lunggel aum khah jieh chun government akuon’a fund amuho’u kum nga masang’a kuon chun ana kholtub chet uvin hichan hin minthanna thei ding hielkhop in akhosung’uh akisiemdoh tauve. Nehguhna le sum mimal’a ding’a ngailud behsehna sang in khosung’a ding’a khantouna ding joh akhohgel jieh uvin khosungmi mi 6000 ho’n amichan chieh uva insurance policy aneitheina ding uvin kumsieh leh Dk. 25 Lakhs chieh akoidoh uvin, chule mediclaim policy Dk. 25,000 zong aneisuoh kei uve. Hiche hi mimal in aki puohdoh’u ahipuon, khosung lamkaiho’n aguon tub suohkei’u ahiye.
Classroom zouse’a CCTV aum suohkei jieh in chapangho class lalou’a vahdoh ngam khatcha aumpuon, gunchu tah in lekha asim zing uve ti’n Hemant Patel, village sarpanch, kum 29 bep chun aseiye. Ama’n aseibena’ah khosung’ah tuithieng dawn ding aumtheina ding in plant phatah akisiem uvin, hiche chun innsuon’a litre 20 nisieh’a a supply zing ahida’n aseiyin ahi.
Punsari khosung mite’n hiche khantouna ahin delpan lai’u chun Dk. 25,000 bouseh ananei uvin, hinla tuhin Dk. 75 Lakhs aneidoh zou tauve. Atohguon’u alolhin theina ding in agamlei’u themkhat ana juohdoh uvin, hiche akuon’a chu hung kitoudel ahiuve. Punsari khuosung ahung khantouna ding’a gunchutah’a anatoh dan’u hedpi ahung hiphad in central le state government in zong kipaman ana pekha tauve. Amaho khuomi gampam’a natong khatcha zong aum pouvin, amaho le amaho kitoudel jieng ahiuve.
Kidang hilou ham? Punsari khosung’a cheng mihiem chu 6000 ahiuve. Innsung khat’a mi nga nga cheng ding in gel le chun, akhosung uva chun inn 1200 um inte. Inn 1200 cheng ahiuve ti’n gel’u hitin, hiche akuon chun eiho’n zong themkhat houlimna gah bawl’u hite.
Eimite lah’a inn 1000 chunglam chenna khuo ijad aum dem? 100? 200? Kakipap zep toh akilou’e. Hung kumsuh zep ing’e. 10 i-lhing diuvem? Ahilou leh 5 nuoilam? Khantouna kitihi eima’a ahung kipat angaiye. USA te akhangtou uvin, akhantou dan’u ija uvin, mittah’a i-mulou vang uvin Hollywood movies ho akuon in zong i-mudoh tam mama jieng tauve. I-jah’u leh i-mu zing vang uvin eiho ki khangtou jieng dieh puonte. Eima lungthim’a khantouna ding lunggel ahung piendoh phot lou leh khantouna chu ki deisuoh kei zong leh jaan mang tobang anahi bepseu ding ahiye.
Khat kidong kit’u hite. Eimite lah’a NREGS sum phatah’a hom khuo ijad alhing dem? Sum negu mong monglou’a development scheme zouse ahina ding bangtah’a chiesah haosa ijad i-um diuvem? Khantouna ding in amasapen in thiemzilna khohsah angaiye iti nuom uve. Thiemzilna ding in khopi sung khel khel angaipoi. Punsari zong chu khopi sung’a um ahi naisaipoi. Amaho’n amaho khosung’ah school akinei jieng uve. Inn 1200 a chapang hochu amaho school a kai jieng’u ahiye. Eiho’n zong school i-nei’u hinalou ham? Government in school eihin sah pieh uvin, asum eiho’n eiho chenna ding inn sahna’n ikinei uvin, community hall tobang, bongbuh tobang’ah chapangho lekha i-simsah jiuve. A khuomin zong seithei ing’e.
Government in thinglhang ningkochong hizong leh zilkung ding in mi aguoi in, lhasieh leh sum tamtah tah ape zing in, hinla deibang in thiemzilna achielha thei poi. Private school ho’ah tuition fee sangtah tah i-pe uvin, aneilelte’n fee lhom zepna, oja kisuhlouna, mat-le-mat’a oja kikhelna school ho’ah chapang i-kaisah uvin, hinla deibang ahung hilou ding eiho’n zong i-he uve. Government in athon’a thiemzilna thei ding eihin guon piehna ho uva thiem i-zil thei pouve. Hiche hi mi tamtah in ojaho ngoh inte. Ngoh thei zong um nante, hinla haosa phabep in ojaho lhalo duchadna in akhosung’a ojaho aga umdi’u ana jahda ji uve tithu zong akija’n, jachad aum lheh’e. Chubang’a ducha chu thiem hihzong leh achoh’a chohtho thei thou-thou ama’n zong oja khaam ana kichoh jieng leh hidi hija. Chapang thiemzil ding tamtah kisuhtah’a zilsahlou in ojaho thakhel hochun hithei himo in ahil uvin, Class ahung san zep zep leh ahilho zong buoi, asimho zong buoi.
Inn lhomcha cha i-chen jieh uvin development fund zong lhomcha cha i-mu uvin, official ho nehguh ding toh, aboipiho nehguh ding toh, muol-le-muol kikah’a lei kido ding chu aguilhung thei mong mongji tapoi. Punsari tehi eiho bang’a haosa’a kipuo ahi pouve. Panchayat in akipuo uvin, lamkai zong akilheng zing uvin ahi. Eiho kihileh kapan sung’a kaneh lou leh itih leh kaneh ding ham kiti tei-tei inte. Oimo thei zong ki umlou, oimo lou ding zong ki umlou kit. Mi’n khosung ngailudna jal in phad chomcha lamkai apuoh sung in aphathei pen ding leh ahoithei pen ding in pan ala uvin, akhantoupi uve. Eiho kivaipuohdan hi haosa ho’n khuo chaga ngailudna neitah in nna tong’u leh tinuom ihiuve. Khat-le-ni ngailudna neitah’a natong zong um nante, hinla atamjo vang akingolsah uve. Haosaho’n khuo chaga akisiem’u leh amaho’a ding’a khuo chen pilhing ding ahijieng’e.
Chule Punsari tehi inn 1200 cheng ahi iti tauve. Inn 1200 chenna khuo chu pilhing mong mong ding ahiye. Nga in atam athipi’n, hinla mihiem in atam ahinpi’e. Boina le hahsatna umta zong leh inn 1000 val chenna chu aki pumkhat’u leh bailamtah’a adaldoh theidi’u ahiye. Inn 20-30 i-chen uva bon hibang’a kiki suong’a, inn 1000 val chieh chengkhom leuhen kiki suong cheh intin, aching le athiem zong tam intin, competition sang intin, khantouna hiding in ginchad aum’e. Chule inn 1000 val chenna khuo’a chu dukan ijad aum thei dem? Kailhang neokhat zong umdoh thei ding tina ahitai. Hiche kailhang’a chu innko ijad in kivahna kham in ahinpi dem? Kum lhung keiya thinglhang lou kal’a, kumkhat nehkham musang’a haphat’a phajo ding ahiye.
Khuo neocha cha, inn lhomcha cha i-chenna kikah uva NREGS ahung umdoh kit in ahileh haosa bouseh cheng’a sum duchadna jieh’a khuo siem zong i-um tauvin, Christian ihina’u i-seldoh uvin, i-kam uvin Pathien thu giltah tah i-sei uvin, athu i-seipieh pa’u chu ana lunglhai khel nadem? Khuo neocha cha’a i-chen’u hi eiho’a ding in lamkaina khat hizongleh mi phahlelna khat ahikit’e. Alhompen in khosung khat’a hin inn 300 tobang kicheng thei henlang hileh tu’a sang in kingailudna pung intin, khantouna in zong eihin luonkhum teidi’u ginchad aum’e. Tu masang chu mun phabep’ah grouping centre nam sepaiho’n ahin bawl sao sao uvin, kipapi aum lheh jieng’e. Kipumkhatna in eihin suh loupidi’u ahibou’e. Ngaidan in kipumkhat thei hihzong leuhen number beh’a iki punkhom’u zong leh aphatna hung umthou thou ding ahiye. Inn tamtah chenna’a chun aching le athiem zong um intin, khosung lamkaiho’n dihloutah’a vai ahom’u zong leh aseidoh ngam ding leh ahouse ngam ding mi ana umtei ding ahitai. Chutieng chule lamkaiho’n zong thudih ahin chiepi pandi’u tahsan aum’e.
Ipilam ipilam hizong leh Punsari tehi vetton in nei’u hitin, i-khosung chieh’u khantouna ding in panla chieh’u hite. Bi-inn ngen lah’a building-a i-changseh’a chen zong chu ipi nuom dieh ding ham? I-khuo mite cycle a lhaiya en jeep le car tol chu nuom dieh ding ham? Amaho chun i-gentheipi nileh eihin gentheipi mong nadiuvem? Eihin kichad jieh uvin eihin gentheipi zongle’u, alungthim uva chun kipah kha maithei uvinte. I-gentheina mi’n kipana’a ana manding chu tijad umpen hilou ham?

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.