Wednesday, April 18, 2012

Thilsuoh kidang - Ringo Lhungdim - LD March

PROLOGUE: Phad le nikhuo ahung kitol’a leisiet mihiem chihna, thepna le thiemzilna khantou toh kilhon in hiche ‘hinkhuo’  iti’u khuo hedna ahin nitin hinkhuo kimanchahna, hinkhuo huhdohna ding hihen asuh mangna ding hizong leh thilsiem jad tamtah le thil khuoldoh phatahpi ahin neita’n ahi.

Hinla leisiet khanggui sun -historians, scholars, miching lekha thiemho’n malai phad masa, guollui lai’a pat tukhang gei- ancient, medieval le modern ti’a khanggui asekhenna uva eiho umna modern sung space/nuclear/computer age ahin mihiem kimaituopi (adversary) ding abei dieh puon, umzong a umda dieh puon ahi. Chihna thepna le hedtheina chungnunna pen khang ahitai ti’a van-le-leisiet siemtu (creator/creation) tahsanlou’a van-leiset le asung’a hinna um zouse ‘atomic nucleus’ guong akuon (Big Bang theory dungjui a) amacham’a hung kisebdoh ahi ti’a tahsanna neiho kisebdohna khang ahin Science hi hou-le-bieh, sakhuo dan in zong akitungdoh leuta’n ahi.
Chuti’a van-le-lei siemtu Pathien ding tahsan neilou khop’a mihiem tamtah in kisuonpi tah’a anei vang uvin science in ima zouse ahilchien theipuon, thilsuoh zouse ajieh-le-aguong abon in ahesuoh keipuon ahi. Hiche laitah chu ahi mihiem in ‘Pathien’ ti’a ki-ngapna-le-lhamuonna ding’a van-le-lei siemtu ahin neilona chu. Tu’n science in hilchienna le ajieh achien achaiya apieh theilou phenomena kiti thilsuoh lamdang le gimnei tahkhat anave’u hite:
AMANG - AKIHOLMO
Kum 1930 November lha chun gamlen had, thaang-kam le pieldo’a kivah Canadian mi Joe Labelle kitipa chu Canada gamsung’a Anjikuni Lake (diil) pang’a Inuit nam mite (Eskimo ti’a jong kihe) khuo khat’a aga vahludkha’n, hinla lamdangtah in khosungpi chu ana thip chet jieng in ahi. Labelle hin hiche khuo hi agamlenna’a anavil zing ahi’n, khuomi ja-tamtah nga-mat’a kihinsuona neiya nitin hinkhuo kichol manlou’a chatle zing’u, mi-ulna tah mun chu lamdang tah in koima amudoh tapon, mihiem titahlou gancha kisan zong ana um tapoi. Chule khosung chu khuoiva kibenglha bang in pumthip in ana thip hielta’n ahi. Agam lenna’a thachol-le-gilkiel’a kinemtah’a hiche Inuit khuo mite’n nehding ann ima sa pieh-pieh siem pieh’a ana lamtuodi’u kinem Labelle chun a-inn suon’a aga khuol vang in mihiem mong-mong amudoh tapuon, innsungho’a chun sil-le-chen von ima khoi lohlou in kitubtah in aum suoh keiyin, chuban’ah masang’a ana lhunjina inn leituol (an-huonna tapsah’a amanna’u mun) achun bu-le-me kihuonban tham lohlou’a kidalha khat amudoh in ahi. Ipi atileh hilai khuo inn 35-40 chenna khuo mite’n chuti’a avon thilkeu ima polou’a achenna’u anuse’u ahi tadem ti’a alungdon tohthuo chun telegraph office naipen chu adel loiyin, Royal Canadian Mounted Police hieng’a thilsuoh ahedsah tai. Chuzou nidan 2 tobang zou in police hon ‘search party’ lientah aguong uvin hiche khosung le avellah diil pang le mun ning koikah zouse phad sodtah akhuol uvin ahile tijad le gimnei umtah in hiche kho mite lhoh mang ahilou le pomang (ahidem?) koi ahi kihelou hochun, lhan dung’a a kichol athiho geiyin zong ana khuotdoh uvin ana pomang tauvin ahi. Hedding chu tuol dungchu barap (ice) feet 4 vel’a saden’a suong bang’a tahlieh, tupeh’a jong laizou chad-chad hilou ahi. Chuti’a police ho’n adung avaiya muntin aphedna uva, buhbang gam’a Eskimo hodi’a a nei-le-gou manlutah uicha phabep gilkiel’a ana thi’a buh in ana vuhkhum hochu alaidoh uvin ahi. Hiche nikhuo nilhah lang chun police ho’n van kuolning’a vah chuombeh emsel khat amudoh uvin, avah emdan chu angaiya hilai gamkaiya vah (northern lights) van khovah toh kibanglou, phudet det in aum in chomkhat zou in amangtai. Hedthei khatchu, hiche thilsuoh to phad kuon don chun diil pang gammang lah khat’a gamleng pacha ni in zong vah’em litlet khat tua Inuit te khuolam juon’a alen phei ana mu lhon in ahi. Tuni chan in hiche Inuit khuo mite hoilam agei’u khuoldoh le heddoh in aum tapuon, kichadna neiya jamgam’u ham ahilou le min apuoh mang’u ham, hedchien in aum puon, tuhin RCMP (police) hon police record apat aladoh uvin, hiche thilsuoh chu ana um khapoi tijoh in  akhuol dohlou phat uvin selmang aguo tauvin ahi. Abang in Alien (leiset gamdang mi) ho’n alenna’u (vah emsel) mangcha’a apuoh mang’u hinte tiloi zong aum in ahi. Nang in iti nagel’em?
Note to readers: Chung’a thilsuoh hi source chuom chuom’a hung kilakhom’a eiholah adieh’a non-English readers hoding gelkhoh najal’a eipao’a hung kiledoh ahi. Koitobang hiche article a comment/seinuom nei aum leh writer pa rlhungdim@gmail.com cell# 8794201432 a ki-houmatpi thei ahi.

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.