Wednesday, April 4, 2012

Students' Suicide: Koi mona ham, koi mopuoh ham? LD March 2012


I-gamsung uva student suicide thusuoh kajahji tieng kalunggel’a kum sodtah akuon’a kana gel-gel, adieh’a private school oja-a kanapanji lai akuon’a kanagelji thil tamtah kalung’ah ahung kilangji in ahi. Tulai khang hin thilsuoh ho mobile sms news chule Facebook ho’a kuon in gangtah le bailamtah’a hed thei in aumjita’n, adieh in Facebook ah kihoulimna/discussion ho’ah thusuoh adieh’a students’ suicide chungchang thu ngaida’n tamtah zong sei aum sou souji’n ahi. Amasa pen’a i-hetdi’u chu i-gam’a ana lhung, ana suoh khalou news chule newspaper ho akuon i-na jah uva cinema dung’a i-na vetkhahho’u lah’a thil khat chu tuni’a i-gam’a hung lhung’a, hung suoh ahitai.
Ama-le-ama kithat’a ahinna kilah kitihi thil thah ahi puon mihiemte khangthu kipat akuon’a ana umsa thil ahitai. Ahinla simlai chapang lah’a hitobang thilsuoh hi leisiet khantou dungjui in ahung tam zep-zep in atam suo lhehta’n ahi. Eiho gamkai Sah-Suolam’ah ana um behseh hihzong leh India gamsung mai-mai’ah 2009 kumchun simlai 6000 val ana kithat uvin ahi. Nikhat’a mi 16 vel kithat doh tina ahi. Hiche’a ama-le-ama kithat hohi atamjo exam toh kisaiya lungkham, lungjin, jachad, tijad jieh ahi. Research bawlmi ho seida’n in India gamsung ahin nikhuo khat mai-mai in mi 95-100 ama-le-ama aki thatdoh jiuve atiuve. Hedding’a pha khatchu hiche holah ahin simlai chapang jakhat lah’a somli (40%) alhing zou in ahi. I-gam uva thilsuoh ding’a i-deilou’u, nu-le-pa’a ding’a thil gimnei le tijad umpen khat ahijieh in tuchung LD issue ahin hiche chungchang thu themkhat i-hed kham kham uvin kihoulim’u hite.
Leisiet khantou dungjui in mihiem hedna le chihna zong akhangtou zep-zep in, asang deu-deu’e ti i-he chieh uve. Innsung’a chapang, cha-le-naote lekha athepdi’u i-dei uvin, hedna sangtah anei uva nnatohna sangtah tah ahin neidi’u zong i-kinepna’u lah’a athupi pen loikhat ahi. Chule i-society-u ahung kikhelta’n milah’a hedthei le ngaisang thei’a i-gelho’u chu athiem, aching, ahao chule abawl thei ho ahung hitauvin ahi. Hiti holah ahin themkhat hedna kivat zep i-sahho’u donlou le notthap in i-koi gam tauvin, jalhang hinkhuo’ah mun anei zou tapouvin ahi. Nu-le-pate’n zong i-chate’u lah’a athiemzep, kinepna i-nei lien zepho’u i-khohsahjo tauvin, i-cha chieh chieh ahi vang uvin khentum deisah tum i-neigam tauvin ahi. Hiche hin chapang khanlet le pilhinna ding nasatah in asu nohphah in ahi.
Ale aki khailih’a ama-le-ama ahinna kilah hohi koi mona hi’a, koi i-ngohdi’u hitam? Koi mitmona hintem ti’a nagel’em? Hiche thudoh hi a dawnbutna dihtah bawl hahsa tah ahi. A ipi chu hitaleh dawnbutna siem paijieng lou in ama-le-ama kitha (suicide) chungchang thudol’ah simlai chapangho lunggel’a koi pum in themkhat sei tadi ute.
Student khat nahi leh ‘EXAM’ kiti thucheng in i-chan’a nalunggel, na ngaituona, na hinkhuo atohkhah diham ti hasei ngailou’a hedthiem ahijieng’e. Lekha ana simkha lou i-um behseh loudi’u ahi in, sangtah sim’a niemcha ana sim hizong leuhen jaan i-mut theilou, lunggel buoi, ann-kam tuilou, ann dulou, diip ko hut-hut, khut-le-keng kithing, diip chah tiho hi exam bawl lai, result kiphuon kuon tiengleh aneilou/atuoh khalou ki umpuonte. School kai’a thiemzil khat i-hingal leh exam bawllou chula moh hithei beh ahipoi. Ajieh chu i-hedna, i-thepna chule ei-le-ei kivet lhahna le mi’n nnatoh i-hawl phad le eivet dan exam-a kinga ahikit ngal’e. Chule i-chenna’u i-gam uvin achiepi zing nahlai thil khat ahijieh in lekha sim khat i-hitah phad leh bawllou theilou i-hiuve. Exam toh kisai’a boina le hahsatna i-neijiho’u ipi tileh i-suh lhom thei diuham themkhat ana veu te.
Khatna’ah ‘Eima le eima kitahsan’ ding ahi. Exam’a lolhing thei zing kahi ti kihed angaiye. Alolhing theilou ding hile chun tua na exam bawl chan chu lekha nahin simtah lou maithei ahi. Nang-le-nang kitahsan in lang pass mong ding in kitahsan thei phot phot lechun akipatna chu dih him-him phot ahitai. Anina’ah ‘Lungkham lou, bawlchah suh ding’ ahi. Ajieh chu i-lungkham’a i-hedna kibe chuom ding zong ahipoi. Thil i-hedthiem lou, i-hed theilou aum leh lung awlmo lou’a i-oja ahilou leh i-lawi i-pai, ahethei khat kom’a kidoh chien ding ahi. Athumna’ah ‘Nang-le-nang kiha suh lunggim hih in’. Nahi thei nachan, najo chan kihed in lang avum aval’a lungkham kipieh ding gelda in. Nathei chan’a nangma lung lhaina chan’a nabawl thei chan bawl in lang miho’n ipi agel dem, kanu kapa in ipi ahinsei dem, ipi ahung tidem tiho hagel dajieng in. Ajiehchu nang’a ding, nakhonung’a ding’a nakisim ahi in midang seiding, lunggel ding ho khoh sahlou in nangma lunggel’a hichan’a hi kasim le kalolhin ding ahi ti’a nagel chan chun kisim jieng in. Apha chuomlou ding, apanna behseh umlou thil ho naha gel chan’a nalungkham nalungjin kibe cheh cheh ding ahi. Alina’ah ‘Chom khat khat kichawl ngaji’n’. Na lekha simlaiya ipiti ham’a nalunggel kisuhbeh lou’a nahed leh kichawlji’n. Na ngaituona’a nasimho umsod theilou, chingsod theilou’a nakihed leh nikhat ho tobang phad-ong la in lang nabawl nuom thildang ho bawlna’n mangjo in. Hoilai ham’ah gavah doh zap in lang, nalawiho toh kihoulim ahilou leh laa ngai tiho bawl thei ahi. Lekha anasim behlou’a exam kuon’a bou hai the-thu’a simpan nahi levang hahzep inte. Hiche jieh’a lekha simhi awltah’a, lungnieng tah’a, nuom’a machal chal zing ding ahi. Chomkhat khu chol-chol, anung aban umlou, gari ki start theilou bang’a lekha sim thei ahipoi. Nisieh’a phad pieh’a maba’n no zing jieng ding danjoh ahi.
School hohin a student ho’u chung’a mopuohna sangtah anei’u ahi. Simlai chapang khat chun aphad tamtah school’a aman ahi. Student kikhailih kitihi school ading’a thil deilou huoi tah ahi. Gamdang’ah school mun’a kikhailih zong aumda puon ahi. Munchuom’a ama-le-ama kithat hizong leh school’a ding in boina lientah asuodoh thei in ahi. School chapang dang, akithat pa/nu lawi le pai hoding’a lunggel nuomlou tah asuodohji’n, ojaho ding’a zong lungjinna chule school kipuohda’n chan zong atongkha thei nalai in ahi. Chule kichad umtah khat chu mikhat akitha jieh’a lunggel det lou, lunggel lhasam chapang dang zong kimoh tha tizong aumda puon ahi. School ho mopuohna i-sei’u toh kilhon in kalung’a thudoh poimo tah khat hung kilang chu ‘i-gam uva school i-neiho’u lah’a school counselor nei ijad aum dem?’ Chule school ading’a ‘stress identification, suicide warning signs recognition’ guide le manual nei school ijad aum dem? Suicide hi warning sign ahilou leh asuo masang’a hedtheina aumteiji’n ahi.  School khat’a nnatong simlai chapang hotoh aphad sieh’a kihou zing’a umkhom zing oja ho, vaihomho, school bus driver ho, peon, clerk, canteen-a nnatongho chule adang dangho’n aphad sieh’a hitobang’a warning sign hohi ahed’u angai in ahi. Hitobang’a sign ahilouleh hed masat, hed lohna neiho’n akithuopi thei school counselor ahilou tawp’a mi pilhing khat (school administration, youth leader, houbung upa, pastor, etc.) ahedsah tei angai in ahi. School’a nnatong khat chun simlai khat aumdan ngaina bang’a umlou, jadchuom zep’a um ahed leh achung’a nnatong mi school vaihom ahilouleh a nu-le-pa ahedsah ngai ahi. Deidan’a hitobang’a kihedsah nahi kimaituo’a hedsah angaiye. Mi thuhil tho ahilou leh phone ham’a seitho louding ahi. Ajieh chu chapang chu thi-le-hin kikah’a ana ding zong hita maithei ahi. Kimaituo’a kihiltuo aphatna chu boina seikhom thei ding ahi. Inn mun lang’a nu-le-pa panlah dida’n chule school mun’a nnatongho panlah dida’n seikhom thei ahi.
I-gam uva tijad umtah khat chu akiman taphot in school le NGO i-moh bawl bawl’u hi ahi. Bawldi thupi nei behseh lou society a themkhat hung kilaam taphot Social Worker ahung kiti in, tohding mu zoulou BA, MA hinchai taphot school bawl ding in ahung ki thalawp kit jiuvin lungdon le nuijad umtah ahi. Thepna, chihna in lhitlou’a mi’n abawl nai ti’a school moh bawl jieng thei ahipoi. Chule thil dihlou tah khat chu simlai chapang atam pouleh school lolhing in i-kigel jiuvin, quality sang in quantity i-ngai sangjo tauvin ahi. Chapang atam jieh’a school lolhing ahipoi. Tuni’a board exam ho’a 100% pass result hin muho i-kichu tho jieng uvin, seat um talou ati nung’u zong leh thiding tao in i-ga tao kit jiuve. Hedding’a pha khat chu school hohin Class VI apat’a awl-awl’a selection ahin bawlji’u ahitai. Achaina’a kilhen chilna chu Class X Selection Test ahung hi’e. School bawlho’n naheddi’u chu chapang khat lekha ahin simpat akuon’a na school’a hung kai’a class abaan baan’a hung chaal tou-tou’a, a thupi pen Class X a selection nabawl’a napai leh ipi tobang bep school nahi ham ti nang-le-nang kidong in. Chapang cha ahi akuon’a kum chujadpi na school’a hung kaiya, kum chujad ving-veng sung’a Class X exam’a lolhinna thei beh nahildoh louleh na school chu ‘UISU SCHOOL’ tithei ahi. School fee apieh laise’a na school’a nakai sah-sah’a Class X exam’a nang in minphat nadel, 80% above beh namu thei tei nading’a selection nabawl’a napaidoh chu phad hung chie intin nanehsa nanung luoh doh teitei ding ahi. Chuti mong-mong’a lekha kidoilou class X pass zoulou ding’a nagel leh class VII/VIII beh’a chu napaidoh leh school chuom zong akihawl thei nahlai ahi. Na school minphatdi nadei jieh bou’a chapang hinkhuo kichepna’a nanei chu tuolthat nahi ti kihed chien in. Selection test a fail’a school chuom min’a exam bawl’a First Division hin muzong mi tamtah aum in ahi. Chule i-gam uva kidah umpen tah chu education sum hawlna (commercialization) a i-manchah’u hi ahi. School khenkhat’ah Class X selection a fail ho sum i-jad ham ‘Security Deposit’ koisah’a board exam tousah zong aumkit’e. A fail leh security deposit sum kile (refund) louding, a pass leh kile ding ti dan ahi. Student ho tiilkhouna ding’a kibawl ahi tizong aumda poi. Tiilkhou le khoulou thu ahipuon, abailam pen’a seidi’a nasumdu jieh ahimai’e.
School hong thei ding’a kisuonna nei khat chun thil i-jakai lhahsamna umlou’a apat ding ahi. School tamtah counsellor, nurse, first aid titah lou library zong nei zoulou, newspaper tahbeh zong subscribe bawl zou lou, junthah ehthahna kitub umlou, tui phatah’a kailou, oja kumlhung’a kivad zing jieng, sound proof school building, playground, students’ common room chule basic infrastructure nei zoulou’a admission notice thupi tahtah a val leng-lung’a maivunsa tah’a tahpah leng-lung zong i-tam lheh nalai uve. Headmaster/Principal kiti ngal’a English Medium school hong’a English pao tho theilou, ahung paodoh zong leh tin muh kah’a lud loicheng ding thanop um, a student ho masang’a eipao’a thuphuong, student ho eipao’a apao leh loi jeb bong jeb’a jeb jieng tamtah zong aum in ahi. Chule oja khat hingal, graduate khat hisam’a English pum tho theilou zong kidim den jieng kit nalai……. hiti lah ahibah iti chapang hinkhuo kitub tah leh duthusam bang tah’a i-siemdoh thei mong-mong di’u ham????
School vaipoho’n chapang ama-le-ama kithat thei ding’a ginmo um chule ‘risk identification’ ho hedna ding’a school ojaho hihen lang nnatong dang dangho phatah’a training pieh angaiyin ahi. Chule vaipoho’n panlah dingda’n ahilouleh ‘strategy’ akisiem uva azui’u ngai ahi. Hiche strategy holah’a poimo zep hochu: i) gamsung pumpi huop ding’a policy khat nei theina ding’a school neiho’n pan alahkhomdi’u ii) School’a aped ped’a panla ding’a mi phabep Principal, Counselor, Teacher, School Nurse (Crisis Intervention Team) aki siemdi’u iii) School’a ding’a suicide lampang toh kisaiya hedthiemna nei mi (professional) training neipi ding iv) Suicide chungchang thudawl’a chapangho hedtheina ding’a school lekha (curriculum) a nei teina ding’a panlah ding v) School chapang holah’a alawi aguolho kithuopi theiding mi lhen’a training piehding vi) Suicide um zou’a panlah dingda’n (postvention) plan siemding vii) School chapang ho nu-le-pateho toh phatah’a kizop matna nei guot ding viii) Society/community toh kizop matna phatah siemding. Hiche achung’a school in pan alah dingda’n i-seiho’u hi khat khat’a bannei cha seiding hileh phad sod lud ding chule i-lekha peh uvin zong tuchung issue’a adawl louding ahijieh in koi tobang ahedbe nuom aum le phad dang’a awl’a i-seidiu hita’n te.                        
Aba’n seibe leuhen, nu-le-pa in chate chung’ah mopuohna lientah i-neikit uvin ahi. Mi tamtah in achate school kaiya achie pouleh moh lungkim jieng, inn mun’a khoukhahna imacha umlou, a school kaina’a ojaho pum nganse jieng i-tam lheh nalai uve. Nidang laiya todna’a ‘tuition fee, geography(fee)’ tia kilhepna khang akikhel tahvang in nu-le-pa achate’n alhep chadvai deh zong aum in ahi. Nacha chu school khat’a akai jieh’a lekha moh thep jieng ding ahipoi. School’a ojaho’n pan alahban’a nang in zong innmun’a pan nalah louleh lolhinna umdieh puonte. Chapang khat ama-le-ama ahung kitha le akaina school pum ngoh’a moh ngoh zong chu dihzep lou ahi. Nu-le-pa mopuohna themkhat ana veute. Amasapen in nacha chu kine’l sah in. Thilkhat abawl khiel sieh’a humpi bang’a bahgam ding naguot’a nahutum tum leh i-tih laise in zong nahin ne’l thei puonte. Chapang chun asuhkhiel’a abawl khiel ding mong ahi ti geldoh zing in. Toh khiel bawl khiel anei leh awnem in hiltho ding guo in lang ahithei chan in kamnem in houpi kiguo zing in. Ahithei leh thil ahin hedthei, pao le ham ahin hedthei akuon in thusim seipieh in lang ahilouleh Lekhabu thiengho ajah ding in simji in. Ngailudna kivad louhiel in piehding gozing in lang ti’lkhou zing in. Alienho’n bon seiphat, ti’lkhou i-ngaichad’u leh chapang chun i-chan in angaicha dem ti geldoh zing ding ahi. Chapang in thil nahindoh tieng donselou in koi hih hiel in, ajieh chu ama ho’a ding’a thil thah amu le ahedbe’u tamtah um ahi in, hiche hochu moh chimchah lou in nahed kham-kham in hilchien ding gozing lechun khonung’a zong akichin zing ding thil tamtah nahildoh manding ahi. Hedding khat chu alunglhaina ding hizong leh nazou/zouthu vang seipieh hih in. Nacha in kanu/kapa in kakom’ah zouthu aseiye ti aheddoh ni’a kuon’a nahin geldan le nahin vetdan jadchuom ding ahi. Aneo’a kuon’a ipi asei ham ti phatah’a nangai lhah zing’a, athusei dohho poimo tah’a nalah pieh zing thei leh ahung let nung zong leh nakom’a thusei ding jahcha puontin kisuong lel puonte. Tuni’a i-boinaho’u hi chate leh nu- le-pa kikah a ‘communication gap’ atam tah jieh ahi deu pen’e. Chate alhahsam nikho’u zong umzing thei ahi ti hed in aphai. Lungnieng pum’a ahahsatna’u, aboina’u ipi ham ti heddoh guot’a panpina angaichad chan uva panpi guotding ahi. Eiho’n i-nu i-pate’u umchan i-vet zing bang’un i-chate’n eiho umchan zong ave-ve jieng ji’e ti geldoh zing ding ahi. I-umchan phalouho’u zuiding’a kimansa umzing’u ahi. Chate masang’a kiniel, kinah, awsang’a kihouho moh bawl-bawl louding ahi. Innsung’a nnatoh neo cha-cha ajo thei chandi’u vet’a pieh ji ji ding aphai. Hiche hin mopuohna ahin hilding ahi. Chate toh kholai pod khom’a kichep khompi ji ding hi thilpha tah ahi. Neocha ahilai uva kuon’a hiti hohi akibawl thei leh ahung let phad’u zong leh alunggel’u seina thei, dohthei, sahthei in chate’n nu-le-pa hin gel uvin tin ahahsat naho’u, aboi naho’u im-mang  jieng le genthei tah’a gel-gel jieng lou in nu-le-pate kom’ah seiji uvin te ti ginchad aum’e. Chapang hinkhuo ahin manzou’u themkhat ahung pilhin zep uva khangdong hinkhuo ahin man akuon uva phad tampieh angai in ahi. Ipi abawlji’u ham, alunglutna’u ipi ham, athanopna’u ipi ham, alawi apaiho itobangmi hiuvem, akisuhtuo phad’u leh ipi abawlji uvem tiho hed angaiyin ahi. CID dan’a kigel’a thudu hen-hun’a kholai mi gadoh lele ding tina ahipuon, amaho joh doh’a seisah ding joh ahi. Hiche phad lai lehin amaho’n nahin ngaichad chan’a akithopi theidi’a umzing apoimo lheh’e. Numei, pasal hina dawl’a tahsa bah kikhelho, awsuo kikhel, thi/nihsob nei, lunggel kikhel jiho frank tah’a hilchien apoimo in ahi. Umcham, khanchan, chondan, kichei dan kikhelho hed angai in ahi. Chate phatah’a i-hedchien leh boina anei uva lunggimna anei tieng’u zong leh kiphalam lou chule jahcha lou in alunggel’u nahin seipieh thei uvinte.
Aba’n in jalhang kiloikhomna (civil society) ho mopuohna themkhat seikit’u hite. Kiloikhomna kiti phot hi alhangpi’a phatchuomna ding, lhagao le tahsa’a machalna ding le khantouna ding’a kipandoh’a kisiem ahi. Society sung’a organisation i-neiho uvin iki houlimna’u thodawl ahin mopuohna lientah anei uvin ahi. Mi loikhat ngaidan in ama-le-ama kithat hi akithat pa/nu thu-thu ahi in hiche chung’a kon ipi abawl thei’a ipi kilo thei ding ham ti ahi. Akitha zou’a bah ipi kibawl’a kisei thei ding hitam? Amavang achung lang’a i-na seisa mabang uvin mikhat chu thakhat tah’a phulou helou’a ama-le-ama kimoh tha jieng lou ahi. Alhangpi’a vetding in lunggel hahsa tah, lungthim nuommo tah chule suhna ding helou’a achaina’a lungdon ngahna ding’a kimohtha ahiji deu uvin ahi. Hiche lunggel phad sung’a hi mi atamjo ho umchan, khohei dan, paoda’n, thusei danho akuon’a i-chan ham matdoh theileh hedthei aumji’n ahi. Suicide kiti hi chomkhat boina suhbeina ding’a tuonsod’a ding’a kin/thou suhlhapna dan’a gelna ahi (permanent solution to a temporary problem). Vengsung khat, khosung khat’a kiloikhomna kitubtah aumlou leh achengho atum tum’a cheng’a ama-ama abut-but’a kibut’a kidontuo lou’a umna mun asuohji’n ahi. Hitobang mun’a chun mi hahsatna nei, lungkhamna neiho’n zong dohthei, seina thei anei tam pouvin ahi. Hitobang phad laitah’a genthei hahsatna neipa/nu kihoulimpi’a ahahsatna ana ngailhah piehthei mi ana umleh tamtah suohcha thei ahi. Chule society kitubna mun’ah phad phalou tuohho hed abailam in ahi. Chule kiloikhomna phatah aum leh mi zouse’n kingahna ding, kingapna ding in anei thei uvin, mi koiham zong chun kei kachang kahipuon kakinaipi/kaki zopmatpi aum’e ti’a lunggel nei’a hiche kizopmatna (sense of belonging) chun i-chan ham’a alunggel anopsah’a lungmuon apieh thei nahlai ahi. Chukit leh mi koitobang in ahieng akawm hahsatna tuoh, lung gentheina aneiye ti he’a ahivang’a aseina ding, akithuopi thei ding mi hawlmo zong aum theiyin ahi. Hiche dinmun ahin kiloikhomna phatah in umleh gamlapi hollou’a hiche kiloikhomna chu azot’a panpina akihol thei ahi. Chule thil poimo tah khat’a kagel chu khosung’a kiloikhomna i-neiho’u hin simlai ho exam kuon ahilou leh result kiphuon kuonho ahin counselling/ti’lkhouna/lhamuonna thuho seminar tobang in nikhat jieng hizong leh neipi theile’u i-chan ham in phachuom inte ti’n kagel’e. Mrazek le Haggerty kiti teni khuoldoh dungjui in society sung’a suicide dal ding dan stage 3 in ahin podoh lhon in ahi. Hiche hochu- 1) Universal- society sung’a cheng mi zouse huop thei ding’a panlah ding chule mi zouse hi ama-le-ama kithat thei ahi ti’a gel phot-phot’a hiche dungjuiya chu panlah ding. 2) Selective- society ahilouleh population sung’a mi umho lah’a koi tobang akhosah dan, achendan akuon, ahilou leh athil tuo, adinmun zil’a ama-le-ama kithat thei ding’a ginmo umho lhendoh ding, hiche akuon’a chu panlah ding. 3) Indicative- mi koitobang aum chan, apao, aham, akhohei akuon’a kithat thei ding’a hedthei a um’em tiho heddoh’a amaho’a ding’a kithuopina, couselling ho pieh’a aphad sieh’a vetlhah zing ding.
Achaina ding in vangsietna, hamsietna, lung gentheina, hahsat, genthei, losapna chule kipana, vangphat, hamphat na, lolhinna kiti hohi leisiet mihiem’a hinkhuo i-manlaise uva i-nitin hinkhuo uva i-hintuo tou pehdi’u thil ahi. Avangsepa zong ahinkhuo’a vangse lhung ding tina aum puon akipahpa zong ahinkhuo lhung’a kipah-pah jieng ding tina zong aum diehpoi. Hedding chu hinkhuo khat i-nei’u hi manlu tah ahi in, eima’n i-kisiem’a ei-le-ei hinna i-kipieh’u zong ahi puon, eima’n i-nop nop’a i-kilah ding zong ahipoi. Hahsatna le nopsahna i-tuo tou zing di’u ahi in, eima-le-eima kitha hi a dawnbut/suhbeina ahipoi. Chule mihing khat i-hitah leh i-chen khompi, i-hieng i-kom ding’a ling-le-khao tobang’a hinkhuo manlou ding ahi. Mi’a ding’a phattheina higuot’a, mi’a ding’a vangphatna hi guot ding joh anahiye. Nang jal, keijal in mikhat ahinkhuo aki huhdoh thei in, nang jal, keijal in mikhat in ahinkhuo aki lahmang theiye ti geldoh zing’u hite. I-ki thuokhom uva pan i-lahkhom lou’u leh hiche thil deilou umtah hi i-gam uva hung chalbe-be’a i-hedlou kah uva sei zoulou boina le lungjinna’n eihin lhun khum thei’u ahi.
(Koi tobang mimal hihen adieh’a school neiho’n students’ suicide toh kisaiya seminar/workshop neinuom, hiche thu hedbe nuom, doh nuom nei chule feedback bawl nuom i-um’u leh hichie e-mail ahin hedsah/zihthei zing inte mctouthang@yahoo.com. Chule simlaiho khantouna ding lam’a nnatong organisation society for Development of Indigenous Societies & Community Organisation (SODISCO) kiti aum in aphad sieh’a contact bawlthei zing ahi disco11@gmail.com)    

Mangcha Touthang
Assistant Editor,
Laijon Digest

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.