Sunday, August 29, 2010

India in sum symbol thah neita (LD August 2010)

Rupees akiti leh India te sum min seina in akimang in, rupiya (Hindi, rupiyo (Gujarati), rupayi (Telugu, Kannada le Tulu), rubai (Tamil), rupa (Malayalam), rupaye (Marathi) akiti zong leh India te sum ana hikit hou’e. Hicheng bep hilou in taka, toka zong ahi nalaiyin, lupa zong ahikit’e. Hiche ho zouse chung chuon’a chun koima hedphah behseh zong hilou, atuo’a kituohlou Kukite’n cheng atikit uvin ahi.
Hiti’a sum khat ahivang’a paochuom chuom’a amin chuom chieh nei Indian Rupees chu Man Mohan Singh in Kukite, namkhat ahivang uva phung le chang, ham le pao zeh’a kilungtuoh theiloute toh kibang thim thim asah zong himaithei intin, min kibang khat neidoh sah ding lunggel ngaituona ahin neita’n ahi. Nam chuom chuom tamtah chenn India gamsung’a paokhat’a Indian Rupess minvo ding thil hitheilou ahizeh in gam khangtou hobang’a alim lamzoh’a gopkhom ding in phatsahna ahin neita’n ahi. Hiche thuchu March 5, 2009 in India Government in phuondohna ahin nei tauve.
Thuphuon aum phad in mopuohna neiho’n India gamsung’a cheng ho hieng’ah Indian Rupees symbol ding ipiti i-bawl uva pha ham ti’n thudoh ahin nei paipai tauve. Hiche thudoh dawnbutna ding chun mi 3000 in Indian Rupees symbol ding ana pelud uve. Hiche ho zouse lah’a chun Indian Institute of Technology, Bombay akuon Udaya Kumar symbol chu lhendoh in aum in, kipaman in Rs. 2.5 lakhs pieh ahingal’e. U Kumar in July nisim 16 nikhuo chun IIT (Ghy) ah Assistant Professor tohmun ana luota’n ahi.
U Kumar hin siemdoh symbol chu English alphabet ‘R’ le Devanagri ‘Ra’ kigomkhom ahiye. Achunglam’ah line ni aum in, akah chu a-ong in ahi. Hiche chu color a sutding hileh, saffron, white le green hiding ahi’n, India flag toh a color kibang ding ahizeh in deilhenna ana chang kha khel khel’e. Kolvom lhuoh vang chu asang lheh’e.
Mitin in hibangse’a i-boipi’u Indian Rupees hi Sher Shah Suri (1486-1545) in ana puohdoh ahi akiti’e. Ahinla Sher Shah Suri sum chu apum (coins) bouseh anahi’n, hizong leh tulaiya eiho man sumthu akisei leh Sher Shah Suri kitipa hi haimil thei ding mi ahi diehpoi. Sum note hi Bank of Hindustan (1770-1832), General Bank of Bengal le Bihar (1773-75, Warren Hasting puohdoh), Bengal Bank (1784-91) ho’n ana siemdoh masat’uh ahikit’e.
Rupee kitihi Sanskrit thucheng raupya akuon’a kilahdoh ahi’n, silver tina ahi. Hiche zeh’a chu eiho’n dangka zong iti’u ahiye. Hinla US le European colonies ho’n silver tamtah tah agamsung uva ahin mudoh phad uvin silver sang in gold zoh ahin mang pan tauve. Hiche phad laichun India in silver bouseh ana mang nalaiyin, gampam akuon’a thil achoh phad’u leh adeibang uvin imacha tah ana chodoh zou jipouve. Azehchu silver le gold eiho’n zong iteloudi’u zeh in. Hiche phad laichu the fall of rupee anati hiel uve.
India in chamlhat ahin muzou in achuombeh in sum ahin kisiem in, hiche chu 1950 kum ahitai. 1957 kum in paise 1,2,5,10,25 le 50 ahin siemdoh uvin, amin ding in naye paise (paisa thah) asah uve. Ahan lamzep ho’n ahesuoh kei uvin, eipao in naija iti jiuve. Hiche chung chun Re. 1 zong apum in ana siemdoh tauvin ahi. 1964 kum in sum pum chung’a naye kisun zouse aladoh uvin, 1964 le 1967 kikah sung chun 1,2,5,10 paise ding in aluminium ahin mangkit tauvin ahi. 1988 in paise 10,25 le 50 ading in stainless steel amang uvin, Rs. 1 le 5 pum zong 1992 akuon chun steel ahin mang tauve. Tu’a Rs.5 brass a kisiem hi RBI te siem ahiye. 2005 le 2008 kikah sung in paise 50, Rs. 1,2 le 5 ho zouse steel akuon in ahin siem pai pai tauvin ahi.
Chule a note lampang’ah khatvei kiheilud kit leuhen, i-ginchad’u toh ana kibang kitlou maithei ahiye. 1861 kum in Government of India in akhatveina ding in lekha sum ana mang pan uvin ahi. 1864 kum in Rs. 10, 1872 in Rs. 5, 1899 in Rs. 10,000, 1900 in Rs. 100, 1905 in Rs. 50, 1907 in Rs. 500 chule 1909 in Rs. 1,000 ana siemdoh uve. Chule 1917 kum chun Re.1 le Rs. 21/2 ana siemdoh uvin ahi.
Reserve Bank of India in 1938 kum akuon in 2,5,10,50,100,1000, 5000 le 10000 note ahin siem pan uvin ahi. Government in vang hiche chengse leh Re. 1 note siem azom zing nalaiye. Hiche laiphad’a sum ho’a chu leng limkhat ana umji’ah ahi.
India in chamlhat ahin mutoh kilhon in sum chung’a leng lim umchu ahin ladoh tauve. 1970 kum in Rs. 20 note ahin podoh kit tauve. 1978 kum akuon in sum note jakhat chunglam sese chu ana subei kit tauve. Hinla 1987 kum in Rs. 500 ahin suodoh kit uvin, 2000 kum in Rs. 1000 note ahin suodoh kit uve. Rs. 5000 le Rs. 10000 note vang chu tuni changeiyin anung puohdoh kit tapouve. Ol’a ahin puohdoh kit’u zong kon ija ahed?
September 2009 chun RBI in sum lekha ding’a polymer manding in phatsahna ana nei uvin ahi. Hizongleh moh manpai jieng sang’a vetlhahna nei masat ding atizeh uvin Rs. 10 note billion khat ana siemdoh uvin, hiche hochu ahin vet uva, akidoi leh sum lekha zouse’a ding’a ahin man paipai di’u ahiye. Polymer note chu kum 5 guarantee anei ahi’n, 1998 le 2002 kikah sung’a CCpur Town Bus bahara’a ana kimang Rs. 2 note (Rs. 2 seval’a plastic a kituom tobang) ho tobang chu umlou ding ahitai. Hiche polymer note hi tu le tu’a kimang lekha hosang’a livei lhoujo ding ahi akiti. Koi zouse’n zong amoh siemthu thei tahlou ding, jaali note zong lhom zep ding ti ahikit’e. Tahsan thei ahile hilou vang chu ol’a aphad ahung lhun tieng leh ihin heddoh bepdi’u ahi maiye.
Tu le tu’a i-man’uh, 1996 kum’a hung kipandoh sumhi Mahatma Gandhi Series akiti’e. Sum hohi Currency Note Press, Nashik, Bank Note Press, Dewas, Bharatiya Note Mudra Nigam (P) Limited, Salboni le Mysore mun’a umho’a ki siem ahi’n, Hoshangabad mun’a um Watermark Paper Manufucturing Mill mun’a toh kithuo’a asiemji’u ahiye.
Sum note zouse’n ijad ahi achung’ah pao chuom chuom som le sagi in asun in ahi. Amasang lam’ah English le Hindi in akisun in, anunglam’a veilam ning’ah pao som le nga in akisun kit’e. Kidangtah in eipao ana umpoi. Kilung khattah’a pan i-lah uva, Pathien i-bel tieng’u leh Pathien in phattheina eihin pieh uva, gamtum i-nei khah’u leh hiche tieng chule eipao’a kisun sum ihin man maithei’uh ahiye. ATM zouse’n Rs. 100, 500 le 1000 bouseh ape uvin, chule Rs. 1000 note hi US Dollar le Euro toh kibang thim thim ahiye.
Abul lam’ah lelud kit taleuhen, tu’a India in lhagup zou’a ahin man pan ding sum symbol Udaya Kumar in design abawl hi mobile phone le computer keyboard ho’a hung umding ahiye. Hizong leh phad i-chan aludding vang seithei ahipuon, alhompen’a kumni tobang ludding in asei uve. Pakistan, Nepal, Sri Lanka chule Indonesia gamho’n zong asum’uh Rupees ati’u ahi’n, India in sum symbol achuom’a ahin nei nikhuo tieng leh amaho toh kibang talou sum min nei i-suodi’u ahitai. Hiche hin India zong vannuoi leisiet gam khangtou holah’ah ajao phatai ti aphotchet ding ahi ti’n Finance Minister Pranab Mukherjee in aseidoh’e. Tu le tu’a computer a Indian Rupees symbol thah mang nuom ho’n internet akuon’a download thei hinte. Chuti ahilou vang lah leh company ho’n ahin siemdoh’uh nga char char ding ahi maiye.

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.