Monday, June 27, 2011

Manipur Village Authority Act - LD June 2011


Manipur gamsung’a thinglhang mite’a haosa’a iki vaipuohna’u Centre Government in suhbei ding aguo’e tithu ahung gindoh toh kilhon in thinglhang mite chenna munho’ah lungthim tijadna’n adimta’n ahi. Hiche centre government thilguon hi adiehset in Kuki haosaho’n nasatah in ana doudal uve. Churachandpur le Sadar Hills akuon in haosa tamtah kiloikhom in kiphinna ajad jad zong ana umta’n, Chief Minister O. Ibobi lim jieng zong meiyin govam in ana umhieltai. Kuki Innpi Manipur in zong hiche thu hi khohsahna lientah pe in haosaho, MLA, MP le namsung’a lamkai chuom chuom hotoh Hotel Imphal, Imphal’a zong kihouna le lunggel seikhomna ana neikha tauve. Hichan geiya thinglhang mite lungthim kicholduo louhiel’a hiche thu aboipi zing vang uvin Manipur government in hiche thu akihedoh kha hihbeh’e ti’n asei uvin ahi. Centre tohguon ahizeh’a ana hedkhah lou’u ahidem? Ginchad umtah akuon’a thulhut kimu chun aseina’ah hiche thu hi New Delhi a Panchayati Raj a Under Secretary Pu Letkhotinthang Haokip in hiche thu ahin zahdoh toh kilhon’a Kuki nampi sung’a lamkai chuom chuom ho’n akhohgel ding uva hedsahna ahin bawl ahi akiti. Centre in tohguon’a aneitah vang’a Manipur government ahedsah loulai khattou ahidem? Ahilou leh Manipur government hi akilep ahidem? Ahoizoh chu hita zong leh thinglhang mite’a ding’a gam le lei lhasuona thei thu’a Kuki chapa khat in khohsahna aneina jal’a Manipur government heddoh masang’a (kahe pouve atizeh uva) eiho’n athu ina boipi uva, kiguonna i-neithei’u hi kipapi aum lheh’e.
Manipur (Hill Areas) Acquisition of Chief’s Right Act, 1967 chun haosa suhbei ding anati’n, ahinla Governor in ana pompiehlou zeh in hiche Act hi ana chielha theipoi. Chule Manipur government in zong haosa ho kom’a compensation apiehlou zeh in thinglhang gamho abit nalaiye ti theiyin aum’e. I-chenpi’u phaicham mihohin thinglhang gam hi lahpieh teitei ding lunggel ananei zing thu’u haseilou in zong i-hesuoh kei uve. Tuchung’a i-boipi’u VA Act le MLR Act thinglhang gam’a chiepi ding kitihi thilthah beh ahipuon ahi. Pu TN Haokip in thinglhangmi lamkaiho hieng’a aseina’ah RK Joychandra (4th March 1988 - 22 Febraury 1992 sung’a Manipur CM anatuh) khang’a pat phaicham ho lunggel anahipeh tai. Cabinet akitou tieng hiche thu hi Selected Committee in athuhi achal ding thu asei jiuvin, hinla Tribal ho tichu Hill Area Commiittee in athuhi achal ding  ahi ti’n kaseiji tin aseiyin ahi. Adihtah in vang RK Joychandra masangpeh akuon’a phaicham miho’n anagel zing’uh ahitai. Manipur state pilhing khat’a ahung umdoh ding laiya kuon in hiche thu hi ana boipi pan tauve. 1971 kum in Manipur (hill areas) District Council Act, 1971 ti’n ana bawldoh uve (1972 kum’a full-fledged state hung hibep nalai). Bordoloi Committee recommendation dungjuiya North East India gamsung’a thinglhang miho kivaipuohna ding’a siemdoh’a um Autonomous District Council in Manipur (hill areas) District Council Act, 1971 hi ana huomkha kitpoi. Hiche akuon’a imudoh’u chu meilheite’n amaho deidan tah’a daan asiemthu uva, i-gam’u lahpieh tei ding lunggel 1971 laipeh akuon’a ana nei’u ahitah dan mudoh theiyin aum’e. Chuche phad laiya lamkai phabep in aseina uva Meilhei daan thiemho’n Bordoloi Committee recommendation sang’a Manipur (Hill Areas) District Council Act 1971 hi hatah’a thinglhang mite’a ding’a hoijo ahi anati’u leh ana kimoh tahsan jieng ahi atiuve. Hiche akuon’a lamkai masaho hatah’a oimo i-umdi’u tahsan aum’e. Oimo pou hite. CM O. Ibobi in sixth schedule sang’a hoijo ADC atileh i-thanoppi uva, phung le chang’a iki khen uva, ahadjo ding ikichu pai jieng’u tobang ana hithou ahiye. Manipur government in thinglhang mite chung’ah anop phad’u leh Act thah thah apodoh zing uvin, thinglhang mite phatchuomna ding le khantouna ding ti’n akam uvin sei’u zong leh eiho’a ding’a manthahna bouseh agel zing’u ahidan haimil lou in aphai. Act hoitah tah hin siemdoh’u zong leh India government in ana hedpi lou Act zong asiemthu ngam jieng’u ahizeh in liimgeh cha’a um’a, gam le lei venbit zing ding tilou ngal thinglhang mi eiho’a ding in lampi dang imacha aumdoh thei tapoi.
Alangkhat’ah thinglhang gamsung dinmun i-vet leh khuo khat’a inn 20 lhing ham ham tamtah i-nei uve. Inn jakhat lhinna khuo ijad mong mong Kuki chate’n i-nei mong mong nadiuvem? Inn 20 tobang’a ding’a development aumlou ding chu haseilou’a zong hedsa ahijieng’e. Thinglhang lam’a khuo tamtah i-nei ho’u lah’a khun khosung haosapu in akho chagaho lungmuonna le lhamuonna ding’a achendenpi haosa ijad aumdem? Phaituol khopi sung’a kuon’a akhuo gaal puohtho haosa ijad aumdem? Khosung development scheme aumsun sun khopi sung’a hotel nuom nuom’a neh le dawn, lhunna giena’a mangchai haosa ijad aumdem? Development scheme zouse ahi ding bang doltah’a akhosung lhunsah haosa ijad tahpi aum nadem? Ngaituo kham nasahlou ham? Thinglhang’a khuo chaga innsungmi kikim’a khosung’a chengden ijad aum dem? Khuo chaga ho oimo ding ahipoi. Akhuo’a imacha umlou achenpi pi uva ipi phachuom ding? Thinglhang loubawl dan i-theplou zeh uva iki hinsuo zoulou dieh dieh’u ahai koima aumtapoi. Hizeh’a chu akiti thei zep sese’n khopi sung ahin dellud zing ahiye. Hitiho zeh’a hi urbanisation hadval dan ahitai. Hiche zeh zong chu hintin, India government in Urban Local Bodies (ULB) umsah teiding lunggel aneidoh lona hi. Development scheme thinglhang gam alhunlouna hi haosaho zeh bouseh hikit puonte. Haosa hohin Manipur government in anehmoh som’a khat tobang bouseh amu hamham’u zong ana hikit molou ding ahi. Tu’a VA le ADC Amendment Act, 2011 phatah’a i-vetleh Urban Local Bodies (Part IX-A, 74th Amendment) le Panchayati Raj (Part IX of the Constitution, 73rd Amendment) thinglhang gam’a ludsah ding ti ahipen maiye. Tu’a Village Authority ititi’u Gram Sabha ahung kiti jieng ding chu ngaituo tiem in. Ahinla hiche Part IX le IX A hi North East gamsung mun tamtah’ah akimudoh poi. Assam, Mizoram, Meghalaya, Tripura ho’ah zong aum diehpoi. Achomlam in kisei leh hiche gamho’a hin Manipur gam’a (Manipur a zong umlou..... lai) banglou tah in Sixth Schedule aum suoh keiye. Manipur gamsung’ah Panchayati Raj le ULB umsah tei ding angaituo uvin, hinla direct tah in amoh koi jiengthei dieh pouve. Ahinla umsah teiding alunggul zing’u ahizeh in PESA (extension of provisions of Panchayati Raj in Schedule Areas) Act nuoiya um provision chuom chuom ho akaikhom uvin, VA le ADC Amendment bawldoh tei aguo uve. Kidang mama jieng khat chu PESA nuoiya um tribal te ading’a thil phachuom thei ding zouse lahdoh in ana umkit taged’e. Manipur gamsung’a aum khalou beh CM O. Ibobi in amasapen ding’a Tribal Development ahin tuh jieng zong hi datmo lou ding ahitai. Azehchu meilheite’n amaho nop dandan’a amaho phatchuomna ding’a thinglhang mite phatchuomna ding ti paolam’a neiya daan amoh siemthu thu jieng thei’uh ahiye.
Thinglhang mite gam le lei huhbitna ding’ah nampi sung’a kisuonpi umtah lamkai i-neiho uvin lunggel le ngaidan jadchuom chuom ana sungkhom uvin ahi. Pu Thangsuo Baite, MP in Manipur(Village Authority in Hill Area) Amendment Act hi HAC, ADC by-pass bolthei ahipuon hizeh chun lung linglaona ding aumpon, hinla panlah angaikhoh’e. Samuel Jendai phadlaiyin Hill department hi ana kisubei in tua hi Tribal Affairs a kivaipuo ihiuvin hizeh’a chu  Revenue thu’a zong i-boikhah’u ahi. Hill Department hi chohing thah’a thaneina zong piehbe ding ahi. Hill area min ‘Tribal area’ ti’a khelding kiti hi aphatmona umjo ding ham azehchu Hill area akiti le Tribal ho kiseina ahi’n, i-gam’u huhna ding’a Hill area zoh pom ding ahi. Among in British record le record lui zouse’a Hill area ti thumal hi hung kimangpeh ahi’n “Hill area iti tieng ami guoh hilou’a agam Hill area hi tribal ho gam ahi tina toh kikot ahitai. Chusang’a boipi zoh ding khat chu NREGS kichai tieng khuo tampi kichaitha ding aum in Haosa value le vetdan aniem lhehta’n hizeh chun British le Manipur in asuhmit zoulou Chiefship thahad tah aum theina ding hi eiho khut zoh’a aum’e ti’n aseiye.
Eiho lah’a mi tamtah in haosaho’n NREGS sum amaho deibang tah’a aki manchah jieng’u deimona zeh in haosa suhmang ding ti lunggel nei tamtah aum’e. Chule mi tamtah in Panchayati Raj le Urban Local Bodies kinei leh central akuon’a grant muthei ding ahi ti’n zong asei uve. Ahinla hiche zong hi hung hikhel lou ding in akilang’e. Hiche sang’a chu Pu Thangsuo Baite, MP in aseibang’a Hill Department thaneitah khat siemdoh ding hi eiho’a ding’a lampi umsun hung himaithei ahitai.
NREGS ahung umdoh akuon in thinglhang mite lah’ah kahitheiye ti zouse’n khuo i-hin sad uvin, haosa dan in i-hung um tauve. Pu Thangsuo Baite seima bang in haosa value aniem lheh jieng tai. Tuhin daan thah hi hung kichiepi henlang hileh khosung khat’a inn 20 chanbeh kiti zong inn 50 hung kiti ding ahitai. Inn 50 lhinlelna khuo ho’a chu Village Authority umthei lou ding ahizeh’a agam zouse government khut’a ludding, khas land dan’a umdoh ding ahitai. Hiche hi atahbeh’a akichiepi leh thinglhang milah’a Kuki chate’n khuo ijad i-lhasuo tadiuvem? Tu’a haosa aja ja’a iki khop doh vang uva hiche daan ahung pilhin khah’a ahileh haosa asom’a sim bouseh i-hung hidi’u ahitai.
Haosa hochung’a mipi mit lhunlelna tamtah ana umtah zeh’a haosa suhbei ding khoh salou tamtah i-um tauve. Central akuon’a hiche thu toh kisaiya hung kalsuonho’n amaho kamcheng tah in hiche Act hi thinglhang miho jaona’a kisiem ahi atiuve. Ahinla thuhzep’a i-gel leh VA phiet lhah ahitieng leh State government khut’a ludding, inn 50 nuoilam chenna gam zouse government khas land a umding ti mai mai zeh’a zong ahung lhung ding thil tamtah mudohsa’a um ahitai.
Thinglhang mite chung’a thilse ahung lhung thei ding tamtah aumtai. Hiche zeh chun lamkaiho bouseh nganse lou in mitin in gam le guo venbitna ding in panla chieh pan tau hite. Lamkaiho’n thu ijad sei zongle’u mipi’n azuilou leh mohseh hiding, i-gam’u mikhut’a ludding ahiye. Mipi lamkai thupieh ngah tamtah um henlang, lamkaiho’n amaho oipuoh ding bouseh kigel zing’u zong leh thil hithei hidieh puonte. Hiche’a zong chu i-gam’u mikhut’a lud thou thou ding ahitai. Kilungtuoh tah’a panlah khom phad ahitai. Saikul gamsung’ah phaichammi hokom’a innmun juohdoh ding phal ahipoi tithu akija’n, kipapi aum lheh jieng’e. Hiche idea hi eimi chenna mun zouse’a i-chiepi’u angaitai. Chule ahithei lelei ding leh eimi khuomin meilhei pao’a kisah ho zouse zong kheldoh’a, eima pao chieh’a min kisah phad ahitai. Thinglhang gamsung’a meilhei pao’a khuomin tamtah umchu amaho gelding’a zong thinglhang mite’n kagam’u eina lahpieh’u ahi ti lunggel umthei ahiye. Eima eima hitheina dol chieh’a nampi ading le gam le guo venbitna ding in panla chieh ta’u hite.

- Lun Haokip, V-Prez Thadou Kuki Journalists' Union

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.