Wednesday, February 22, 2012

Valentines Day - A day of love

Nidanglaiyin Romante tahsan daan in February 14 nikhuo hi nikhuo poimo tah anahi’n ahi. Adiehset in jineisa ho’a ding in hiche nikhuo hi apoimo lheh jieng’e. Christine Augustine in ji anei nikhuo melchihna ding’a hiche nikhuo hi ‘kilungsietna nikhuo’ ti’a ana kimisah ahiye. Romante nikhuo simdaan’a Christmas kichaiya nikhuo loupi holah’a apoimo pen pen chule ahung lhung masapen ahiye. Jinei nailou ho’a ding in koppi ding hawlna phad lemchang le phad gomkuom tah ahiye. Hiche nikhuo le hin gamlah’a pahcha jadkhat aum in, hiche pahcha hochu hiche nikhuo le hin munkhat’ah akigom khawm uvin, apahkhawm jiuve ana kiti hiel’e. Chule hiche nikhuo le hin chung leng vacha ho jieng zong kopkim in alengkhawm tei uve ti’n Roman te’n tahsanna lientah ananei uvin ahi.
Khanggui sudho’n ahin mudoh daan uvin Valentine’s Card masapen chu 10th century laiya suongpheng’a anakizih ahi’n, hiche chu card masapen hiding in ginmo ahiye. Hiti chun khanglui laiya kuon in mite’n hiche nikhuo hi ahin ngaisang uvin, ol-ol in ma ahin sonpeh in, tuni hin vannuoi leisiet chiena lhuongpi tobang khat in aumdoh tai. Gamkhangtou lah’a hiche nikhuo hi mi’n agel poimo uvin, angaikhoh lheh jieng uve. Tehse kongkon leu leu ho jieng in zong hiche nikhuo le hin akilungsietna’u suhdetna ding in park lah le restaurant lah’ah anungah guollhan lai aga geldoh kit jiuvin ahi.
Christine Augustus tahsan daan in, hiche nikhuo lehin “Nachangseh in na room sung’ah kot kikha khum in lang, candle khat halkuong in. Candle ahung vahtoh kilhon in meikhet zang ni la in lang, nakhut jietlam’ah gamla thim zep’ah choiyin. Meikhet teni chu aletuo’a nachoi ding ahiye. Hiti’a meikhet zang teni kilengat tuo’a nachoi pum chun, nakhut’ah tuhchah zing in lang, na mitsing pum in “I’m not alone, I stick, give me one” tile chun nang’a ding’a guonsa’a umpen pen chun a innsung akuon in hiche phad chet chun innmai lam juon in ana lhaidoh jieng inte ati’n ahi. Hiche thuhi tahsan umbehseh hihzong leh nidanglaiya mimasaho’n anaha bawl lheh uve akiti. Chule tulaiyin zong kolgam lah’a zong hiche tahsanna hi akithang lheh nalaiye akiti.   
Ka Laijon, tuchung’a Valentines Day nikhuo’a hi nang in itobang’a hinkhuo manding nati’em? Na lungsietnu na lungsietna hedsah ding nati lou ham? Numei nahi zong leh na guollhangpa na lungsietna naphungvuh thei ahiye. Valentines Day in numei le pasal khenchuom aneipoi. Valentines Day in Laijon akilungsiet ho zouse’a ding’a kiha lungsiet zoh chehna ahin puohlud pieh ding Love Guru thumna ahiye.
Hiche nikhuo’a nalungsiet pen na lungsietna nahedsah’a chu nalunglhai jieng ding ham? Na nampi’a ding’a na lungsietna nanei nahlai lou ham? Nampi in zong nahin lungsiet lheh’e ti haimil hihbeh in’o. Ei le ei kal’a kilungsietna nikhuo bouseh hisah lou’a i-nampi, a lungsiet ding umtalou zong i-lungsietna i-pieh ding nang le kei kin ahi ti haimil lou jen in. Hiche article ana simkha zouse Laijon Digest in Happy Valentine’s Day ahinti’e.     

Boinu, thou in naosen adangchah'e, naki oi hinam - Tongkhohao Touthang

Kumlhun ding kuoncha ahijieh in muntin’ah Christmas huinun alien lheh in amitakip in tukum ipi tobang’a kumhei kaman ding ham, x-mas programme ho leh thupi seiding ho’n zong iti mipite lhagao ann’a kavah ding ham ti ngaituo in mitin akisa buoi chieh’e. Hiti chun Huhhingpu hung pien ding chu mi zouse boina le kisah lelna phad alhun laitah ahiye. 22nd December 2007 ahung lhungta’n, phalbi jingkah avot jieh in ann zong ne ngapcha lou in ka innmai’a meiphu oi leh nilum kuo kathuo’n ahile, mike a thuphuon kinei kajah chun, “D. Phailien KKL min’a hedsah chu, khosung’a nungah guollhang aum zouse’n district hospital (Ccpur) akin theipen in puondum toh delta ute,, Hiengkot kol’a gari aki tanglha’n, amuolliemho le aki tongkhaho gavetlou apoimo tai.”

Ken zong puondum kaki lah in kalawi phabep toh district hospital chu kadel loi uvin ahi. Amun kalhun’u chun ginchad banglou tah in ana lamdang lheh jieng’e. Aum dan hi, nisieh’a passenger puo’a lhai Tulaiphai-Lamka bus chun athilpuoh - meihol, thing, ann-me juoh ding le mihiem avumsed’a ahin puoh’a Hiengkot kol feet 100 valjen’a kitanglha dan ahiye. Kavetna zouse chun thisan- naisan, ana-asa, agim, alung kham, alhisuoh kamu’n, keizong bawl ding pen helou in kakam kaden jieng;e. Ka lamkaipa uvin kaban’ah eikaiyin akisukha khat drip kikhai chu eidopsah’e. Nurse le doctor ho zen zoulou khop’a aki sukha tam ahiye.

Chomkhat zou in KKL complex a luongdamsa ho koina mun’a kaga chie kit uvin, kalud masang uvin mipi kaa aw gin chun katimul asulip in luongdamsa 15 ki-guol vet ding chu kangam zep puon, vetlou ding la kavenuom kit in, kalawiho achie phad’u chun ken zong maithim tah in kazui tai. Kavetho chu tuosiet jieh’a thi ahijieh in kavet vang chun hahsa kasa lheh jieng’e. I-nam chankhompi luongdamsa 15 maiya kaa awgin kajah chun pasal kahi vang in kahedlou kah in kamitlhi ana luong’e. Adieh in pasal khat aji-le-achanu athi’n, keiya ding’a kagah kichan chun ipi kabawl ding kageldoh thei poi. Alainat beh jieh chun ipi bawl ding geldoh thei talou in aluong chung’a chun akitom in, ahung kaplha jieng in ,

“…tukum beh kipahtah’a kumhei i-mankhom ding nati lhon hilou ham?.... Naki-oi lhon hinam? Kei jong hung ing’e...” ati doh  jieng e.
Chuzou in nam lamkaiho, MLAs,  vaihom phabep ahung kisu khom uvin apoimo dungjuiyin panpina anei uvin kipapi aumlheh jieng’e. Luongdamsa ho a-innmun’a thah ngai chieh ahijieh in gari le thikuongho Philantrophic Orgn.  Kuki Khanglai Lawmpi, Young Vaiphei  Association, Young Paite Association, Young  Mizo Association, chule adang dang panpina thei chan in eipanpi uvin, amaho panpina le natoh hohi  suhmil thei ahipuon, chule thil ijakai ahin guon tuoh zou uvin nungah guollhang aum zouse’n gari chung’a puonvom atungdoh uvin  kiguosadiem in aum tauve.

Nilhah lang ahita’n, gari kiguolho lah’a chun kakhuo (New Pangsang) juon ding pen’a chun kakaldoh in, sihmi te bang in Tipaimukh lampi’a chun kaki kaitou tauve. Nidang’a kakhuo kachieji laichun katha anuom in, lhun ding kangahlelji’n, hiche ni chun vang kaa-le-mao awgin thong chun alhang asuh ngui seh hilou in nisa vahda’n zong asu lamdang in, lhun ding chu kaki khotuo lheh jieng’e. Chule kalainat pen chu, kumhei kipapina ding’a thinglhang’a genthei tah’a sum-le-pai hin hol’a, aneicha sun uva Christmas von cho ding’a a-innkuo, a-loukuo toh Lamka bazar-a thanuomtah’a ahung nauva gelphah zong hilou, hitobang thil atuo uva innsung kimlou’a lhi-le-naptui toh kivailhun chu leisiet chung’a hiche sang’a thil hahsa aum nalaidem ti’n kagel’e. Khothim nung in khosung kalhung tauve. Kilamtuo dan zong akidang’e. Thiluong thum ana umjieh in haosa vaihomho gellhah dungjui in haosate inn mai’a kakoi tauve. Ann kaneh zou uvin kihuilha le ding in khosung’a kaga vahle’n ahile naosen khat hai theilou’a lhase tah’a akaagin kaja’n, nupi-tehse khat in a-oi in,

 “aw… bawi.. haiyin bawi, na nu’n nakhankho ding agellou hitante aw,,,, haiyin bawi.!!” ti’n ana lhem’e. Chuzou in ama zong ahung kapdoh kit in naosennu chung’a chun aka khum kit in  “boinu! thou in bawi,, naosen adang chah’e, naki-oi hinam… akhankhuo ding gel tang’em bawi….. adangchah tai, thou in bawi ipilo hen neiti’u ham….!”

Kenzong kangai ngam tahlou jieh in ka inn’a kakile tai. Pasal lhanchou ding ho se-se chu ei i-mutsah tauvin, jaan ka i-mut chun thil umdan hohi abang leh ka jaan mang ham kati’n, abang kuom le atah ahinai katiji’n hiti chun leng khom’a laa saho chu kangai khovah jieng’e. Ajing nikhuo’n vangsietna chung hizong leh Pathien umpina jal in phate’n luongdamsa thumho lhahna kin akinei in aki vuidoh tauve.

Hiche kum Tuila Area thilsuoh jieh in mundangho zong tijad lungdon, ahilou le avangphatna’u akihed chien uvin, chule hiche nikhuo bou hilou in aki tongkha adamdoh zoulouho zong athibe zing in, chule damdoh zong leh atahsa ahi ding bang’a um talou,  chaga, meithai, pa-gong ijad hamkhat hiche thilsuoh in asiemdoh chu ahi maitai. Chuleh nat-le-sat thuoh lhumkeiya Christmas mang, thanuom lheh zong leh adamlouho jieh’a damdawi-inn’a kumhei mang, Christmas - Kumhei mangho’n zong amuolliemsa holeh aki tongkhaho geldoh pum in mitlhi le naptui toh amang khom uvin ahi. Thilsuohho haimilna ding’a kibawl zouse zong ageldohna ding joh ahi doh jitai.

Hoilai mun’a hizongle,  hiche nikhuo le khonung’a thilsuoh jieh’a tha-le-zung, sum-le-pai, nei-le-gou, chule panna thei chan’a ana pang, ami chieh’a hedzou hitahih zongle’u natohman’u le nami khuotuona’u zouse avel in Pathien in nachan ding uva lawm phattheina nabuoh zing’u hen. Chule ngailudna chungnungpen’a eingailu’u chung Pathien in zong alungdei heddoh sahna ding in hitobang thilsuoh hi avel in eipiehda jieng’u henlang, ama lung i-tuo theina ding’u lampi eisiem pieh zing jo tauhen !
The writer can be reached at -

Na lungsiet pen kahilou ham? - Nehkholet Haokip

Mangneo le Chongboi chu kum gup tobang kilungsiet ahi lhontai. Hinla amani kilungsietna chu khopammi titah lou in khosungmi koimacha’n zong ahepuon, anu-le-apate uvin zong ana hedohpoi. Mangneo le Chongboi in kilungsiet hinkhuo aman lhon kum ko lhin tieng leh kicheng ding in aguh in kihou lhahna ananei lhon’e. Khuolgam’a kuon in miho chu Chongboi kom’ah hung leng zing nama’u zong leh Mangneo ding in palbang in akisung zing’e.
Matric Exam lolhin toh kilhon in Mangneo chu gamdang’ah lekha sim ding in innsung mite’n adeisah uvin, Chongboi vang aguh in akikhotuo lheh jieng’e. Ajieh chu munchuom chieh’a aum lhon tieng leh deibang’a kimutuo theilou’a aum lhon ding chu agel leh alunggim masa’n, hahsa asa lheh jieng in ahi. Hinla malam khankhuo ding gelna jal in ahilou theilou’a kalsuong ding Mangneo chu phatah’a vailhah ding lung ageljo’e. Kimutuo ding dei jieh in nikhat chu Chongboi in bengkong toh chempong toh buchun zong akiguot in inn dalha’n gamlang ahin juontai.
Gammang lah’a kimutuo ding ahilhon jieh chun a-jokhat leh minu-mipa khat tou’in heleh aselam in gelkhante ti’a agel jieh chun Mangneo in thu hetuoh ding togom in Chongboi guolnu Neikim akipui in ahi. Vaai hamsed ahita’n, mi zouse vaikuondoh zou nung in khuo muol’a gangpi phung nuoi’a chun akingah khom uvin chom khatsedpi anui bem-bum uvin ahi.
Chomkhat zou in akipandoh uvin gammang lienpi tah khat agalkai uvin zoulei buh’a chun akicholduo kit uvin, chom khat zou in Mangneo le Chongboi chu akieng zep’a Tuidum vadung’ah aphei chie lhon’e. Hiche Tuidum kom vakom homsung’a suongpi chung’a chun atou lhon in, muol-le-lhang in ahin khen lhon ding chu thil nuom behseh hipuonte, amaisuo lhon chu themkhat anguiheu jieng’e. Chongboi in Mangneo kom’ah aseitai: “Hinkhuo’a ding’a kalungsietpen nang nahi’n, i-masang hinkhuo lamsao kavet leh chihna thepna lhasam mimol keimahi buhtuol zoujam pah bang in na lung laigil’ah veiden jou nang’em? I-nagel’em, keivang kaki suonglel jibou’e” ahinti’e. Mangneo chu ol-cha’n ahung dah in, akun suhkit in “chuti hih’o, nei lungneo sahji hih in. Keijohhi phad chomkhat khuolgam’a tham ding kahita’n, kahung kile tieng changpi sudong kabang dem kati leh kalha akap kap bou’e” ti’n ahung uhdoh’e.
Chuped tah chun Chongboi in Mangneo anailud in hiti’n aseikit’e, “Nei suonglel hih’in. Nang’a ding’a pah zing ding kahiye, hiche sietlei chung’a hi mi tamtah’a ding’a hung pieng’ah kahipoi lungsiettah in nangma zong keidi’n det in lang nei lhamuon zing in ong?” atileh Mangneo in adawnbut in “hieng’e, kum-thum kum-li zou tieng i-dam lhon’a Pathien in pha asah leh janggop ding chu i-hita’n, lungtup muolsuo kahse’n khenna ding thulam leng i-vel’a thing naa jad pha zong leh khen poite. Kangailai lungdeinu, i-kah’a hahsatna hung lhungho chu lungsiet phutdet ding joh ahi ti geldoh zing hite” atitoh kilhon in loubuh’a kuon in Neikim ahung tuhsa in sun ann-neta ute ti’a ahin sap phad chun buh lang ajuon lhontai. Kihoulimna chu achallha zing in, Neikim in zong aguol teni kingailud dan le lungsiet hinkhuo aman lhon chu akipapi lheh jieng’e. Chongboi in “numeise cha hizong leng Mangneo kangailud jal’a, chun-le-jo thu zong kazop louhiel ding ahiye” ati. Chongboi in thu chu chanpi ahin seidoh phad chun Mangneo chu pasal ahivang in adib aphu lot-lot in adawnbut vah theipoi. Chomkhat zou in “hieng’e, eini kilungsietna chung’a hin khenna’n vaai hompuonte. Chun-le-jote’n zong ei-subuoi lhon puonte” ahinti’e. Nilhah chie phad ahita’n, Chongboi beng’ah thing aheng uvin Mangneo le Neikim in akho’u phah masang’a ngahmun gei’ah Chongboi bengkong’a thing chu apuoh pieh lhon in hi’a pat chun akikhen tauvin a inn chieh akizot tauve.
Phad le nikhuo achal zeng-zung jieng in Mangneo zong mipha, sei ngaitah ahina ban’ah nu-le-pa kamcheng keh ngailou ahitoh kilhon in gamdang’ah lekha sim ding avai kuondoh tai. Phad chomkhat sedpi chu umje-touje zong ahepuon, lung thomhao tah’a aum kuom leh a diary book aphongdohji’n, nuom’a Chongboi toh alen khomlai nikhuoho asimdohji tieng leh kipahtah le mailhai sel in aumji’n ahi. Kahlah kuom tieng leh kitim zoulou in gingtah in ahung nui lhadohji’n, chuteng leh aguolpa Hekam in “Mang… angol nahim? Oleh kivoppi nanei khat tou ham? Hey! Gam Mangpu, Kareena nageldoh ham ahilou leh Phoolan Devi nageldoh ham…? ti’n zong ahouseji’n ahi.
Alangkhat’ah Chongboi chu Mangneo geldoh zing pum’a alunggel gentheina chungchuon’ah hahsatna lientah atuohkit nalaiyin ahi. Ajieh chu khosung’a guollhangho’n ummo-toumo’n alha tauve. Mangnoh kiti (anite chapa) khat aum in ama chun i-jemti’a alungsietna asan piehlou leh Chongboi chu pumhad’a alhoh mang thou thou ding in gihsalna aneiye. Ahi’n phad sodtah aguh’a genthei athohna ho Mangneo hedsah ding chu Chongboi in agel theipoi. Ajieh chu lung liengvai in um leh thiem zilna lam’ah lhasam khante ti’a tija ahikit’e.
Mihiem khat in tumbu gihtah apuoh bang’a Chongboi in ting jang nachet-chut’a apuoh hahsatna nikhuo chu asod thimtai. Neikim in zong avezou tapuon, hijieh chun thil umdanho phatecha’n Mangneo ahedsahta’n ahi.
Thusei lasah i-jakaiya Mangneo chu kilehpel ahitoh kilhon in akaina higher secondary a simlai kiloi khomna luboh khat in apang in, Teachers’ Day a ding’a banner, decoration, sound system i-jakai ama khut’a kingam ahi jieng in ahi. Chuti’a function khat mang ding ahi tahjieh’u chun sum-le-pai zong hollou akhoh in, muntin’ah khuoji’n-jaankhang in touthim manlou in aguolpa Hekam toh akiseimo zing lhon ahi. Chubang aboi laitah chun hed manlou kah in anikhuo ahung nai tul-tul in nithum bou avad tai. Jaan khang kim langpeh’a ihmu Mangneo chu matah in aki thoudoh in nidang’a aum chan toh banglou tah in a aumta’n ahi. Hekam in “ipiti nahim bhai?” ti’a adohleh “ima katipoi” ati. Hinla aum chan chu akidoi puon, amaisuo zong lhaina mel apudoh tapoi.
Aloi aguolho jingtho masang in Mangneo chun kot ahong in pamlang’ah chom khat aga um in, chuin room-a ahung sung lhakit in lupna chung’ah atou’e. Mitphe louhiel’a aum jieh chun Hekam in “Mang…” ti’a akou leh ajah pieh tapoi. Hekam zong alungdong behseh jieng in, anailud in aguolpa chu angongkoi in “ipiti mong mong nahim, nei seipeh in” ti’a adohkit leh Mangneo chun aw thuol deh-duh in “kamang anuom hih’e” ahinti’e. Chubang’a lung dongtah’a aum lhon lai chun khuo ahung vah doh’a jing ninou ahung suodoh toh lhon in chowkidar pa’n newspaper toh letter khat ahin choiyin “Mangneo…Mangneo…” ti’n ahin kou’e. Mangneo teni guolcha vang alungdonna lhon aki belap cheh-cheh jieng’e. Mangneo dieh-dieh chu amaisuo akikhel in amuoldeh jieng’e. Hekam in lekhathot chu ahongdoh in phatecha asim leh... vo katei’o! Neikim khutsut ahi’n, Chongboi chu Mangnoh in hinkhuo’a chen khompi ding in akipuitai tithu kisutna anahi’e. Hekam in zong phamo asalheh jieng’e. Jing-ann neh phad ahung lhung paitai. Mangneo in vang ann jieng zong alhangai tapoi. Higher secondary lam’a amopuohna zouse aguolpa Hekam khut’ah angam in, lung liengvai pum in inn lam juon in achietai.
Hahsa lheh zong leh lung lientah keng pum in Mangneo chu Neikimte inn’ah achie’n, Chongboi poddoh thu aga dongtai. Neikim in “ipi ding’a lekha kahin thot vang’a nahungdoh jieng ham? Lunghang hih in Chongboi zong anopthu’a chie ahipoi, keitoh Chongboi nikhat changlhah kisiem hite ti’a ka kiseimo lhon laitah in, Mangnoh le aloiho ahung lhai lud uvin Chongboi in kilungsietpi nei kahi bou’e ati jieng vang in alhohdoh tei-tei uve” ati.
Mangneo in kamcheng khat jieng in zong adawnbut poi. Chubang lunggel sangtah’a aum laitah chun Neikim in “Mangneo, nopmo nasahlou ding leh thu khat kasei thei ding ham?” atileh Mangneo zong mitlhi val tet-tut pum in akhasu’e. Neikim in aseiyin, “Chongboi in hiti’n ei-vailhah’e. Chun-le-jo thu zop puong’e, dingdet ing ting chullou zoujam bang in pah zing nang’e ti jieng zong leng genthei keimahi lhing zoulou kahitai, guolnu (Kim) Mangneo toh ka kitepna lhon nangni’n ana subulhit mai lhonta’n ati e, iti nagel’em” atileh Mangneo chu akaplha’n kamcheng khatbeh’a zong dawnbut lou in akipatdoh in Tuidum vaukam lam juon in alhaitai. Suongpi chung’a chun atou in i-jakai agel leh alhi toh anap toh anaang den in asahlam’a pat hung luongsuh tuipi chu mit lhalou hiel’a avet leh alungsiet Chongboi mel in amu’n atah ahilou vang in hiti’n aki houmatpi’e: “Chongboi, nalungsiet pen chu kei kahi lou hitam? Ana dieh’e keidi’n khang kikhel hi... hinkhuo’a ding’a lungsiet kachan khen ding mel in nalawm theipoi. Laidang kop in laituol aleng... hinla guol in ngai dang nalhengjota’n naobang nei kasahtai. Lunglhai sel in sang maitang’e, ngailudna awnem neilhahna (Chongboi in ajinei doh phad’a a care-off nu Neikim toh lungsiet hinkhuo mang khom ding’a atepna…) thinlai gieltui bang vot jieng tazong leh sanglou thei kahi tapoi. Lunglhai tang’e kachan chung’ah” ti’n alung mitlha’a amu Chongboi chu alha dohtai. Chuzou in a diary book aphongdoh in hiti’n asun’e:

Na lungsetpen kahi lou ham?
Chong, hiti ding ken ana heleng ngailud banjal hinsang pong’e... lenlhang kumkhuo kihei leh guoldang kom’ah lai galeng tang’e, guol in vang nung tieng hamsiet neichan loujen’o. Guol nang ngaiyin ken luonlhi hinkhuo kamang’e.
Puldou Mang
Tuidum Vaukam 2004
Ajing nikhuo in Mangeo chu Twidum vadung juon in mitlhi val tet-tut pum in achiekit taleu’e. Suongpi chung’a chun puondum kisil pum in Chongboi ana tou in ahi. Chongboi in hiti’n aseiye “kei zong ka kiengneina’ah zouthing bang mang zou puong’e, nang in puldou hinkhuo naman ding zong kave ngam poi, nagel thei ding leh tuni’n… kitepna i-siemna mun’a hin tuipi sung’ah chomlud hitin lungtup muolso hite,” ti’a kagel jieh’a nang kana nga nahi” ati. Ahi’n Mangneo in adawnbut in “hichan geiya nei ngailud kakipah’e, amavang tu’a nalunggel hi gel phakit lechun kanuom’e, eini lunghan le lhasiet thuhi imacha ahipoi. Chung Pathen lam vehitin, Christian innsung nuom siem  ding joh nahibou’e. Kei ding zong Pathien in aphatcha’n hin guong nante lungkhampo hite” ati in khenlou ding’a kitepna anasiemna lhon suongpi chung’a chun khenna ding thimthu zong khao bang asudkhom lhontai.
Be a part of LD. Send us your feedback about this article at 8974152521

CN Tower - Junior Research - L Seimang

Tower minthang tahle haimil     theilou khat chu Paris khopi’a um Eiffel Tower steel’a kisiem chu ahi. Tower iti tieng leh inn song sangtah’a kisa tou (alien behseh hilou) tina ahi. Tuchung’a tower isei ding pen uhi ahile North America’a Canada khopi lien Toronto khopi’a umpen chu ahi. Leisiet chung’a thil loupi/thil kidang jat chuom chuom ho sutludna Guinness Book of World record dungjuiyin Canadian National Tower hi tule tu ading’a tower sangpen ahitai. Hiche keoseh zong hilou in World’s Highest Wine Cellar chule World’s longest metal staircase zong ahiye. Hiche tower hi a chomlam in CN Tower tin zong akihe’e.
Hiche tower hi sahlam (north) Lake Ontario pang’a kisa ahi. Nisim 6 Bulte (feb) lha, 1973 kum’a sahpan ana hitai. Canada mipi te’n atup pen uchu vannuoi leisiet’a tower sangpen amaho’a sang’a sangjo umlou ding atup uh ahiye. Atup bang un a lolhing ngei uvin ahi. Hiche inn song sang sahna ahin kum 3 le lha 6 lut in nnatong mi 1,537 in taang lou hiel in asauvin ahi. Thih lah’a aphapen steel a kisa ahi kit’e. Hiche tower agihdan tena’n 130,000 tons apha jou’e.
Ellha (oct) 1996 kum chan in inn song kalbi (stair case) umjat chu 1,760 apha’n ahi. Hiche stair case hochu athah’a aguol phat (relocate) uleh 9 steps (kalbi 9) apunbe’n ahi. Adihtah in aban ban’a steps umjad chu 2579 aphajou’e. Steps 2,579 lah achun 1,769 ho chan achun Canada mipi te’a ding in phadbih neiyin nivei (twice a year) bou ahong ji uve. Hiche tobang’a minthang le loupi chule vetnuom umtah chu kum khat sung ahin charity in Lhatun (April) lha le World WIldlife fund ding in ahong doh jiuvin, chutobang machun Ellha (oct) alhun tieng zongle The United Way ho fund ding in aki hong ji’n ahi. Ellha le Lhatun lha sung’a mipi avedoh jad chu agom in 15,000 apha ji’n, asum in US Dollar 1 million aphajou ji’e. India sum in Rs 45 crores tobang alhom pen in apha jou’e.
Hiche tower hin Canada khopi’a cheng mite ding’a loupina le kipana bep ahi puon, adieh in Communication Problems ana nei zing uzong chu hiche CN Tower ahin sahdoh uva kuon in abei thei ta’n ahi. CN Tower feet 1,109 aphah na mun ah Micro Wave receiptors akoi un, aban ah feet 1,815 phahna mun ah antena akoi kit nalai uvin ahi. Hiche zieh in TORONTO khopi’a cheng mipi te’n communication  lam ah, tichu telephone lam leh television chule radio lampang hizong leh North America gamsung’a ding’a aphapen le athieng pen ahitai.
The View
Ave’a chie mipi te’n vetnuom kidang tahtah amu jiuvin ahi. Hiche’a vetnuom kidang tilou in zong tower a feet 1,122 chan’a i kaltou leh glass-floor a kisiem, chule outdoor observation deck (polam vet nathei mun) zong aum’e. Hiche ho chung’a i kalbe kitle feet 1,150 a sang iphah tieng leh fine dining restaurant khat ana umkit nalaiye. Hiche restaurant vang hi aveho ding’a Toronto khopi aning kuolkah ho jouse vet nathei mun ahiye. A lhuong zong kidang tah in asiem kit uvin ahi. Aki danna chu hiche fine restaurant lhuong pheng chu 72 minutes jouseh leh khatvei akipei kuol (rotate) ji’e. Chule hiche restaurant sung achun International recognised wine (ju) 500 val um’ah ahi. Chutoh kilhon in tuolsung khutthiem mite thilbol/art work zong vetding tamtah aum nalai set in ahi. Hiche tower ve’a chie jouse, chapang hihen apilhing hita zongleh akamcheng uchu “awesome” tibou ahi zing’e.
The Fun
Kidang tah leh thanuom pum’a veho ding in tower asan chan in kipana le thanop nazong asang cheh cheh jieng in ahi. The Edge Arcade, motion simulator rides le maple leaf cinema kiti hozong aum kit nalaiye. Arcade achun latest Simulated games zong aum thei zing’e. The Motion simulator rides achun touna 114 aum in, film minthang tahtah nga aphadseh’a vetthei ding aum kit’e. Adang seibe nalai leuhen, achung’a kisei ho ban’ah bazar khat aum in, hiche mun achun Tower souveniers, sports van chule authentic le Canada akuon’a van ho zong aum zing’e. Hiche CN Tower hi Eiffel tower sang’a leni lhingdieh chet’a sang jo ahi’n, the Washington monument sang’a thumvei’a sangjo ahikit’e. Canada mipite le adieh’a Toronto khopi’a chengte ding’a kithang-atpi thei tah khat ahiye.

SL Lunneh Journalist Award - LD Feb. 2012

Laijon Digest in kumli sung music lam’a lungludna neiho tilkhouna ding le dopsangna ding in music award ana homta’n, tukum’a zong ahomkit ding ahiye. Phad chie zing toh kilhon’a khantouna le masotbena ding in Miuzeeko Motbung akuon’a JOURNALISM AWARD zong piehdoh pan hita ding in lunggel akineitai.
Eimite hi music lam’ah iki lungtuoh pen uvin, hiche jieh’a chu amasapen ding’a music lam ana kikhohsah masapen ahiye. Alung liengvai, akipah, athanuom, alhase le adaa zouse’n music i-ngainuom uvin, lungthim cholduo sahna ding in i-poimo lheh jieng uve. Hiche ban’a chu eiho’a ding in khantouna ding in media i-poimo penkit uve. Magazine tamtah i-nei uvin, hinla daily news i-neidoh zou pouve. The Gosem phad chomcha ahung suodoh zong chun i-society sung’u hatah in asiemhoi man’e. Ahinla vangsiet umtah in ajieh mipi’n aheddoh theilou in The Gosem i-na thisah man tauve. Apamai behseh’e.
Journalism award homdoh ding akiti leh mitamtah in eimi journalist ho zilna neibon umlou iti maithei uve. India ading’a tuni changeiya journalist amasang’a chingjo umtalou’a kihe Pu Mahatma Gandhi zong chu journalism class ah khatvei jiengcha zong atoukha dieh poi.
India in jalen gaal anasad laiya journalist hochu Pu Mahatma Gandhi bang’a journalism school mukhalou jiengseh ahiuve. Pu Raja Ram Mohan Roy, Pu Jawaharlal Nehru,  Pu Subhas Chandra Bose ho i-minphah nuom uve. Ahinla journalism zil ahi dieh pouve. India in media lam’a gaal asadlou akhohtai ti anahed jieh uva media mangcha’a sabkangte anadou’u ahiye.
Tuni’n eiho society sung i-vetleh media lam’a i-lhasam lheh jieng uvin, India in Britishte nuoiya hinkhuo ana manlai uva mediaho dinmun sang in hatah in i-hahsajo uve. Ahinla media mangcha’a i-society uh siemphat ahilou leh hahsa lheh tante. Ama innchen ding gel manlou hiel’a society sung’a thu-le-laa kijah mattuona ding’a pan hinla journalist hohi pachadlou thei ahipouve. Hiche jieh’a chu amaho choisangna ding le tilkhouna ding’a journalism award i-piehdoh guot’u ahitai. Laijon Digest hi sum-le-pai nei hihenlang hileh award apiehdoh nuom atamlheh jieng’e. Ahin hahsatna tamtah lah’a tohguon hung kiguongdohji ahijieh in deibang in imacha amachal theipoi. Mipite panpina akingaicha zing’e.
February nisim 11, 2012 tieng leh Motbung khosung’a kuon’a hung kihomdoh ding Thadou-Kuki Journalism Award hi Laijon Digest in Pu (L) SL Lunneh Journalism Award aminsah ding ahiye.
India gamsung’a ding’a journalist masapen chu James Augustus Hickey ahi in, hinla India mi ahilou jieh in India in journalist masapen in Raja Rammohan Roy ahi ati’e. Meilheite’n Hijam Irabot chu Rammohan Roy of Manipur atikit uve. Hiche tobang’a chu Laijon Digest in zong India in chamlhat amu masang, 1941 kum’a monthly magazine masapen LHANGSAM ana siemdoh Pu (L) SL Lunneh hi eiho’a ding’a Father of Journalism atijieng ahi.
Tu’a computer age kiti’a zong journalist ho’n hahsatna seizoulou atuo zing’u ahi leh chuche phad laiya Pu (L) SL Lunneh in hahsatna anatuo dingho chu seizou le simzou zong hiding in tahsan aumpoi. 1952 kum in magazine khat ahin bawl kit in SIMLEMAAL asahkit’e. Hiche phad lai chun Manipur gamsung’ah journal ana lhom lheh jieng nalaiye. Meilheite’n zong lhomcha bouseh anei uvin, mat-le-mat in ana thisah loi loi jieng uve. Ajieh chu paper man ahahsa’n, tulaiya bang in bailamtah in bazar lah’a zong akijuoh jieng puon ahi. Chule hahsatna atuokit khat’u chu printing press ana tamlou jieh ahiye. Eiho magazine masa teni hi Pu (L) SL Lunneh in ama printing press a ana ki print ahiye.
Manipur sung’a hin media lam’ah Meilheite nuoitah in eiho ina ding uve. Imalam zouse’ah meilheite amasa uvin, amaho nuoi’ah eiho ina um jiuve. Ahinla vangsiet umtah in eiho journal hohi sodtah ahing zou jipoi. Tu-le-tu’a media lam’a minphah thei tamtah aum in, hinla amasang hinkhuodi’u seithei khatcha aumpoi. Journalist award homdoh ding’a kiguong Laijon Digest zong itih chan ahinzou ding seithei ahipoi. Jaddangho’n aneikhat’u anei zing uvin, ahing zing jieng’e. Hinla eiho’a hi patdoh ahiji’n, chomlou kah in athidoh kitji tai. Hiche hi mi tamtah in subscriber ho ngoh maithei inte, hinla Laijon Digest in hiche hi journalist ho’n anatohna’u hi profession dan’a gellou’a hobby mai mai dan’a agel jieh’u ahikhadem ti amudoh’e.
Profession ding mong mong’a i-bawl’u hikha leh boina le hahsatna i-tuo tieng’u zong leh thasietna kiti umdoh theilou ding ahitai. Thase chu ann-ngol ding’a Bible in eihil’u ahi’n, ann i-nehtheina ding’a chu thasiet umtheilou ding ahiye. Thasiet jieh’a ngah, lhasiet jieh’a ngah, lunghan jieh’a ngah kiti chu professional ho’a ding in aum ngaipoi. Laijon Digest jaona in tu’a journal ho zong professional ding’a kibawl khatcha aumpuon, hiche jieh chun abawlho thasiet nikhuo chu abei nikhuo hung hijieng ding ahitai. Hiche chu aumlouna ding’a khat-le-khat iki tilkhou uva, profession mong mong’a i-neitheina ding uva journalist award hi manchah phatah khat ahung hiding ikineppi lheh uve. Journalist award kiti zong leh hiche award hi jounalist hilou, freelance writer ho zong changthei ding’a guon ahiye. Mikhat demna le suh minsietna ding hilou’a society in aphatchuompi thei ding idea hung kisundohho Laijon Digest in angaisang lheh jieng’e.
Journalist hi tu’a sang’a hatah’a atambe cheh ding i-dei lheh jieng uve. Journalist atam chan in thudih hung chungnung zep zep intin, society sung’a akiselgu aphalou zouse phuondoh hung hizing intin, nampi’a ding in zong khantouna hung hitei inte. Khangthahte’n zong eiho lah’a media career chiepi ding nehmuna hipuonte ti lunggel i-nei uva, hedna lhasamho apuohnatna jieh uva nna i-tohsah’u hin khantouna ahiding bangtah’a ahin puohlud theilou ding ahiye. Laijon Digest jaona in tu’a magazine tamtah umho sang’a ahoijo ding le aphajo ding hin bawldoh ding khangthah society in angaicha zing’e. Eiholah khel khel hihih zong leh national media lah’a zong journalist i-nei’u angaiye. Sadar Hills issue chu national journalist tamtah ananeile’u hen tu’a sang’a hatah’a gihjo le nasajo tei tei ding ahiye. Media bei government min adeijoh ahijieh in media lam’a career kilhunludho’a ding in natoh mulelna ding imacha aumpoi.
Pu (L) SL Lunneh in 1940s laipeh akuon’a media poimodan ana mudoh thei ahitai. 1940s laiya ana piengdohho zong tunigeiya dam nalaiho chu alungthim’u gammang lah’a sakab ding le thang-kam ding lunggel thanuom jieng ahi nalai uve. Chule chuche lai phad’a ana piengho tuni geiya kengchot se hahsa, kumkhat’a nga-vei kisil ngapcha zong um behsehlou, alunggel’u zong tapkuong kho-khel thei behsehlou jiengseh ahi uve. Chuche lai phad’a chu media akhohdan ana heddoh ahita’e. I-gah ngaituo leh lunggel amang jieng’e. Tulai computer age ahitah vang in media khohgel thei loulai mi tamtah i-um nalai uve. Hiche khang’a kuon chun mitin in media apoimodan ana hedoh thei henlang hileh tuni’a sang in i-khantouna’u hi nasajo cheh ding in tahsan ahi.
Society khantouna ding’a apoimo pen abul phutdoh’a ana pang Pu (L) SL Lunneh hin anatohphat jieh’a pachadna amukhah ding zong tahsan aumpoi. Media lam’a lhasam lheh jieng nalai ihijieh uvin media pioneer i-neiho’u pachadna pieh ding i-geldohdi’u chu tahsan aumpoi. Tu’a ama aum tahlou nung hizong leh Laijon Digest in ama min aman jieng ding akiphalpoi. Laijon Digest aumlai chan’a Pu (L) SL Lunneh geldoh zingna’a journalist award i-hopdoh zingdi’u ahitai.
Hiche award homdoh ahitheina ding in Laijon Digest in Pu (L) SL Lunneh innsung mite ana kihoupi’n, amaho’n zong eihin phatsahpi bang uvin ama geldoh zingna’a award hi tukum’a kuon’a homdoh pan hung hiding ahitai. Pu (L) SL Lunneh Journalist Award masapen hi koi khut’a piehdoh ding ham ti committee in lunggel lhahna hin nei intin, Miuzeeko jaan leh kihomdoh ngal ding ahitai.
Society ading’a media lam’a genthei ana thuoh masa Pu (L) SL Lunneh hi 1902, November lha in Vaphong Songjang khuo’ah ana pieng in, 1979 kum chun aleisiet hinkhuo ana beitai. Leisiet hinkhuo kum 77 aman sung in society a ding’a thilpha tamtah ana bawldoh in, eiho’a ding in anatohdoh hohi suhmil jieng thei ding hoi ahitapoi.

Election Manifesto - Seikholien Haokip LD Feb. 2012

Manipur innpi sung’a vaihom ding kilhenna i-masang uva hung lhung pai jieng ding in aumtai. Hotel houlimna le kholai dung’a houlimna ding’a topic hoitah tah hung piengdoh teiding in tahsan aum’e. Candidate ho’n chini le bongnoi hin hah’o’m uvintin, agent ho’n sum in mi hinjol uvintin, khuo tamtah youth club ana umkhahlouna munho’a zong youth club hung umdoh intin, football uniform khuina ding, lampi alkatara sun ding, innchung zouse tinkhu ding kitiho’n anung ahin zuipeh ding ahitai. Innsungmi kingailudna hung pung cheh cheh intin, innsung mi candidate neilouho chu akinaipi ding, jol le guol ding tamtah hung umdoh intin, maicham gelkhohna hung um intin, vang thumpiehna le mang ledoh theina Daniel in ana neikhah tobangho zong hung umdoh kitding ahiye. Hiche ho kikah lah’a chun thingnuoimi kisuonpi’a lolhinna delzing zong tamtah hung umdoh inte. Nam sepaiho’n phung le chang sepai, chule panpi tum neilou’a nampi ding gelkhohna jal’a election a akikumloudi’u mipi kinepna ahizing’e. Mipi kinepna guilhunsah ding in nam sepaiho’n lunggel nei’u hite.
Vote mutampen pen kaidoh jieng ding ahitoh kilhon in candidate ho’n vote atam theipen muding ngaituo in panla chieh uvinte. Vote khat jieng zong aman um ahitah jieh in sumneite’n sum tamtah sending lunglel pouvinte. Sum neilou candidate aumding vang tahsan aumpoi. Aneilouho’n zong bat in kilah uvintin, ahilou leh amaho tosot, sumnei mi umtei ding ahiye. Hiche jieh chun sum in vai hin hom intin, mipite’a ding in chihthei ngai lheh jieng inte. Sum’a ikijuohdoh uva, kum 5 sung MLA pa i-dem zing di’u ham, ahilou leh thutah i-dinpi uva gam le nam ngailu lamkai ikilhendohdi’u ham? Nang in nadei johjoh nakilhen thei ahiye. Hiche chu nang khut’ah akingam’e. Nakhutpi in asot nalam lam’a nachie jieng thei ahiye. Gam le nam ngailu lamkai ikilhendoh teidi’u vang nampi’a ding in damna hitei inte. Hiche thu akisei tieng leh tu’a MLA ho gam le nam ngailu umlou dan’a gel zong ana umkha inti ti gellou thei ahipoi. Tu’a MLA ho siet le phat anatoh uva i-musuoh’u ahita’n, athah tamtah ahung kiguondoh zong um intin, hiche hochu toh tu’a MLA ho i-vetkah uva, koijoh chun gam le nam’a ding in nna tongphajo inte itiuvem, hiche chu khutpi in asot angaiye.
Candidate ho’n vote holna in sei le sah tamtah hin nei uvinte. Hiche chu kabawl ding, khache chu kabawl ding, tiho tamtah hung gingdoh ding ahiye. Candidate khat chu MLA hitahbeh zong leh ama’n ama nopnop’a nna amoh toh jieng thei ahipoi ti geldoh zing’u hite. Candidate pa manifesto chu ipiham ti i-hed’u angaiye. Chule ama manifesto le a party manifesto kituoh hinam? Manipur ahin kidangtah in manifesto neilou politician tamtah aum’e akiti. Manipur University a Political Science student ho’n hiche thu khuolchilna ananeina uva Manipur a politician ho’n mipi in manifesto angaisangpuon, hiche jieh chun manifesto apoimo poi atiuve ti ana mudoh uve.
Election manifesto hi vannuoi leisiet gam zouse’a political party ho’n aneisuoh kei’u, vote holna ding’a manchah phatah’a ananei zing’u thil poimotah khat ahiye. Hiche chu Manipur a ana poimolou hileh akilawm’e. Hichangeiya politician ho kichepna’a ina um’u chu angahna aum angaitai. Candidate khat chun a manifesto kichientah’a mipiho ahedsah angaiye. Koite khuo hamkhat community hall kasha pieh ding nahiuve kitiho maimaiya lungkim thei ihi tapouve. Eiho gam tizongle’u hen meilheite’n i-chung uva vai ahomzing ahi’n, hiche thunei vaihomho’n amaho deidan dan’a i-chung uva vai ahom theilouna ding uva panla ngam ding mi i-nei’u angaiye. Khosung in pucca road aneina ding mai maiya candidate khat ading’a thingam’a pan kitiho chu a thring val hitalou ham? Hiche hochu MLA khat pou pou in zong ama local area development fund mangcha’a abawl jieng thei ahi’n, athupi pen ahi tapoi. MLA in zong ama local area development fund chu ama family development fund a aman lounah leh constituency sung’a chun pahthethu in community hall ho tungdoh zou mama jieng inte.
Achiesa 2009 chun Indian National Congress in amaho party manifesto-ah India gamsung’a thinglhang khuo zouse’a broadband connection koiding anati uve. Atahsuo le suolou i-hechieh uve. Tata indicom te Photon Plus seina’a anei’u ahi khat tou dem? Hiti tobang hin party zouse’n ama ama manifesto ana neisuoh kei jiuvin ahi. Miching khenkhat in party manifesto hi mipiho lhepna ding’a hung kisiemdohji ahi atiuve. Adihna tahkhat zong aum’e. Gam zouse’ah election ding tieng leh ahoithei pen’a gamsung siemphatna ding in party zouse’n kitepna ana neijiuvin, ahinla thuneiya apan tieng’u leh aboncha’n atong muolsuo diehji pouve. Hizongleh election manifesto toh kituoh in nna atong pou pou uvin, toh muolsuo zong vang aumjinai.
Party khat in ama manifesto toh kituohlou’a nna ahin toh tieng leh media ho’n hatah in ahin dem jiuvin, opposition ho’a ding in kitilkhouna in apangkitji’e. Aboncha’n tong muolsuo hihzongle’u INC in thinglhang gam siemphatna ding’a Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Scheme ahin suh pilhingho bang anasa mama jieng’e. Phatah’a manifesto toh kituoh’a nna ahin toh’u leh minphatna anei jiuvin, aban election phad zong leh amaho’a ding in maichang in apang theiji’n ahi.
Eiho dinmun’ah gah vekitle’u hen, candidate bang khat chun ama mimal in manifesto ahin kisiem jiuvin, community hall le black topping aha minphah thei lheh uve. Education lam khohsap zep khat le ni in ama vote tamzepna khosung’a school umpen pen a chung tinkhu pieh ding tiho anahikitji nalaiye. Phatah in kikhuol leh school inn tin akhu guot’u chu IAY scheme a ama vote pelouho chan ding kilah pieh guo zong ana hikha maithei chu’o.
MLA ho akuon’a mimal phatchuomna ding iki ngaituo lai chan uvin amaho’n zong thudih sei pouvintin, chule nna phachuom zong tongdoh thei dieh pouvinte. Nampi’a ding’a nna atoh theinadi’u phad i-pieh’u angaitai. Development lampang chu aumsa ahi’n, atohdi’u mong ahiye. Development fund zouse aneh chai jieng louna ding uvin development toh kisaiya nnatoh ding aumsaho chu ahiding mong in ngaituo’u hitin, vote hol toh kigom’a kipathu zong gasei khel khel angaipoi. Hou-inn chowkidar in kikhopna ding pung avoh jieh in koima’n ama chung’ah kipathu agasei sei jieng poi. Atoh ding atoh ahi ti’n mi zouse’n agel chieh’e. I-hamti’a hou-inn sung’a tounaho asuhthieng lou’a, hou-inn vellah hampaho asuhthieng lou leh housiet achangji’n ahi. Hiche tobang chu ahi angaiye. Atong ding’a lhendoh ahiuvin, atohdi’u ahijieng’e. Hinla atoh ding dol atohlou tieng’u leh housiet’a, akisiem phat lou leh term kit tieng leh vote piehlou ding dan joh ahitai.
Election ahung lhun tieng leh MLA Candidate ho’n anop nop asei jieng uva, mipi’n khut i-beh beh jieng’u hi thil ngol huoitah ahiye. Nah-nuoi kamhom in seimo anei poi. I-gamsung’u kivet’u hite. Lampiho ahiding bang’a siem phat hinam? Khantouna i-changeiya hung lhung tahbeh hinam? Meilheite’n thinglhang gam lahpieh eiguot’u zong geldoh zing’u hite. CM pa lungholna’a akha gakhuod thei iki lhendoh khah’u leh thinglhang gam i-lhasuo jieng thei’u ahiye. Chule Kuki society sung’a hi eipao thoho bouseh ihilou jieh uvin i-sopi ho uvin eiho’a bouseh dan’a eihin vetchep louna ding uva iti pan i-lahdi’u ham? Candidate ho’n phungthu changthu aha sei chan uva amangthai zep zep ding ihiuve. Society nemang thei ding sang’a asiem tuoh thei ding mi ikilhen’u angaiye.
Gam khangtou lah’a mipi’n candidate ho a manifesto dungjui in vote ape jiuve. Eiho lah’a manifesto hoipen chu phung-le-chang, thingnuoi kithuopi ding nei, mai vunsa, zousei khohsa lou, kitiho aha chie lheh nalaiye. Hiti’a kilhepna khang hi kichaisah phad hitalou ham?  Tuchung election a hin phung-le-chang, innsah-innlhang in candidate lheng pou hite. Chule mimal phatchuomna ding in zong candidate lheng pou hite. Nampi’a ding’a hangsantah’a pan hinla ngam ding hobou kilhen’u hite. Manipur akuon in chiedoh tauvin eikiti nadi’u agamla tapoi.

Kuki Custom le Christianity - Rev. N. Lhungdim BA BD - LD Feb. 2012

Kukite hi custom kitubtah le dettah nei ihiuve. Adang tamtah um zong leh mipiho atamjo’n azuikhiel, akhohpen tah khat gahsei’u hite. Numei man le muol thu’a hin daan bei i-bang uvin ahileh i-lamvaina’u khat ahung hitah jieh in Kuki Innpi (apex body) hochun nampi chie tuoh theina ding pen ahin gel uva daanpi khat ahin siem’u chu veute.
Phung zouse’n manbih anei suoh keiye, atam zong aum in, alhom zong aum’e. Kibanglou ahijieh in mipi kilhonkhom theina ding le khang ahung kikheltah jieh’a man le muol’a ding’a thilho chu aumlou zong aum tah jieh’a hiti’a hi ahin siem’u ahi.
Man hi aum tei-tei ding thil khat chu ahi. Ajih chu Bible Genesis a zong Abraham chapa Issac jineina’a chu Rebecca chu aman’a sim ding’a kipa thilpieh abawl’u ahi. Mihiem khat chu manbei vang hilou ding ahivang’a man behseh’a seilou ding, kipana jieh le kijana jieh chule kingailud zing nading’a thilpieh’a ana kibawl ahibou’e.
Man kitihi ki-engbawlna ding le kihed khielna ding ahipuon, kijana ding le kingailud vetsahna aum zing nading’a um ahibou’e. Hiche jieh’a chu Kukite hi man kibang loute ihijieh uva kibangtah’a kilhon khom theina ding’a anuoiya bang’a ahin guon’u hi thilpha tah ahi.
Numei zouse aman kibang chieh ding, siel 5 hichieh ding, aval koima’n aseilou ding.
1. Siel keng ding chu Dk. 4,000/- hiding
2. Sielguol chu Dk. 2000/- hiding
Siel keng ding chu custom a bang’a meikhai khichang khat in azui ding, tukhang’a khi le dah aum tahlou jieh’a sei tahlou ding, agom khom’a ding’a Dk. 10,000/- a kichai ding ahi.
Kuki Customary Law hand book Kuki Innpi in approved abawl ahitah jieh in mi zouse’n jachieh ding, zui chieh ding, chule daan khel’a ima bawl tahlou ding, thilken chu puon lheh khat le numeinu manchah cheng toh hitha ding ahi.
Thilpieh ding hohi daan khaotah akisei theipuon, chanu chu anu le apa in pieh ding lawm anei le olzep le apieh ding ahoiye. Meilheite bang’a chanu lhahdoh nikhuo le thilken pieh tamtah puohsah kited bang kibawl hi custom ahipuon, bawl tahlou ding ahi. Kichen hi thilgun tah ahi’n, abawlkhielho’n nuijad bang’a suodoh aum’e. Custim khel’a kibawl hochu kisei ahi. Custom hi ngailud ding, zui dih ding chu chanu ding’a damna zong ahi.
Custom chop khel’a natoh neiho chu abawl thei nauvin ahin chanute vang lhing apuoh theilouna’u suoh thei ahi. Ajieh chu custom jaa chu Pathien jaana ahi’n, Pathien jaalou’a natoh le thil kibawl chu vangphat kilhung tuoh thei jilou ahijieh in chingthei ute.
Leisiet chung’a Pathien Pathien itiuvin, Pathien deilou i-bawl jiuve. Hichu custom donlou’a i-chop khiel jiho’u hi Pathien deilou ahibou’e. Pathien deilou bawl hochu alhahdoh chanu ding’a POISON tobang ahibou’e.
Imphal mun’a mihao (rich man) khat in custom chop khel’a natoh anei le Churachandpur town sung’a mihao khat in custom chop khel’a natoh aneilhon chu koima’n ima asei theilou ahivang’a melse tah’a vangsiet lhung ahi. Ki eona ahipuon, custom hi Pathien pieh ahin, achopkhel hochun Pathien achop khel’u ahitai.
Pathien min in thupi tah in taona in kilha nante, ahivang in custom aki chopkhel tahjieh in vang kiti chu kilhung thei tapuonte, Hichu minu le mipa chun a chanu chu alungsiet behseh jieh uva sapsiet alhun pieh bang’a seithei ahitai.

Eiho kikah'ah - LD Feb. 2012

Thing thiem bawl thiemtah John kiti khat ana um’e. Chapang cha ahilaiya kuon in ama’n thing thiem abawl in, sum analoji’e. Ahung khanlet zep zep toh kilhon in natoh lien zep zep ahin tong tai. Jinei chanei ahinung in zong nna atong zing in, sum zong tamtah alodohji’e. Amahin contractor haosa tah khat nuoiya a guollhan’a kuon’a nna ahin toh ahiye. Contractor pa’n John natoh chu adeiyin, midang sang’a athep joh jieh chun aphatchuompi lheh jieng in ahi. Natoh ding alien aum tieng leh midang sang in John joh ageldoh masapenji’n ahi.
John in kitahna neitah’a nna atoh jieh chun contractor pa lungsietna zouse achang in, boina le hahsatna anei zong leh ama’a ding in contractor pa chu akipum pieh jieng’e. Ajieh chun ama’n John thepna akikoppi’a, sum-le-pai muna’a aneijieh ahipen’e.
Phad achie zing in, John in inn tamtah a contractor pa lunglhaina bang tah in asahdoh pieh’e. Khatvei kuom kuom leh John in lunggel dang aneiji’n, hinla tu’a a contractor pa bang’a ama tahsan ding midang akimulou ding jieh in dalhah ding lunggel anei ngam poi. Ama’n zong a contractor pa chung’ah alunggel zouse angamlha jiengtai.
Amani kikah’ah kingailudna alien cheh cheh jieng tai. Lunggel kibahlou jieh’a kilungnopmo ti zong amani kikah’ah apiengdoh khapuon ahi. Ajieh chu John in apupa thu aniel ngaipoi. Athu khatvei cha zong nielloupa chu lungsiet tei tei ngai ahijieng’e. Hiche jieh chun apupa’n John alungsietna chu nitin in akibe zing jieng’e.
John zong akum ahung tam zep zepta’n, atha zong ahung lhasam lheh jieng tai. A hin nikhuo chomcha bou anei ahichu atahsa, amelput, chule alunggel angaituona akuon in mudoh theiyin aumtai. A hinkhuo atamjo apupa ading in tahsan umtah in ana pedohta’n ahi. Tu’a ahinkhuo aumlai chengse chu aji-acha, chule atute toh nuomtah’a mankhom ding lunggel aneita’n ahi.
Apupa’n alhadoh’a akicholduo sahna ding’a thum ding in lunggel ahin neitai. Hinla apupa’n alhadoh jieng ding vang chu aki tahsan diehpoi. Tahsang behseh lou in nikhat chu apupa kom’ah “kakum zong atamta’n, katha zong alhasam lheh jiengta’n, kaji kachate toh hinkhuo phad chomkhat kamankhom nuom jieh in nei kicholduo sahta’n” ti’n agathum’e. Apupa’n dawnbut vahlou in aki ngaituoden’e.
“John, keiya ding in kum tamtah nna neihin toh piehta’n, naki cholduo sah tang’e. Hinla naki cholduo masang in nna khat neitoh pieh in lang, hiche chu nachai tieng leh kicholduota’n” ati. John in seibe ding dang anei dieh puon, hieng’e atimai angaiye.
Pension nung’a nuomtah’a akicholduo ding angaituo leh alungthim’ah natohna ding lunggel imacha apiengdoh tapoi. Ahinla apupa thu aniel ngam puon, lunglud loutah in innkhat sakit ding in ahung kipat dohtai.
Innthah asahna ding’a chun John in thing hoi-hoi gahol ding angapcha tapuon, bailamtah’a mujieng thei thing hoi behsehlouho joh ahin lheng jota’n ahi. Guntah’a ahoina thei pen ding’a sah sang’a kintah’a sahchaiya kicholduo ding angaituo zing jieh chun thingho zong phatah’a nod tuoh man ahi tapouve.
Thase tah’a abawl ahijieh chun  phad zong alud diehset in, lel zong alel lheh jieng’e. Inn dang asah hotoh tu’a asah pen vang akibang tahih beh jieng’e. Mit’a vet in zong inn sapa’n thase tah’a asah ahi chu akihedoh thei jieng’e.
Lunglud loutah’a asah inn ahin sah chai phad in ama zong apupa kom’ah achie’n, “innsah kachaitai” ti’n aga seiye. Apupa’n zong inn ahung velha pai jieng’e.
“Na hinkhuo atamjo keiya ding’a nna natoh naban’a achaina ding’a hiche inn neisah pieh jieh kakipah behseh’e” ati’n, inn chabi chu ala’n, John khut’ah apupa’n ape’e. “John, neina kithuopinaho lethuhna ding’a hiche inn hi nang kapieh nahitai” ti’n  inn chabi chu John khut’ah apedoh’e.
John in sei ding ahe tapoi. Kipaje zong ahepuon, lhasietje zong ahe dieh poi. Apupa’n inn thah apieh chu akipahna’n, hinla adamsung’a a innsah lah’a ahoilou pen ahijieh chun kisihna’n abomtai. Inn hoitah tamtah asahna lah’a ahoilou pen ama achan chu koi a oimo ding hitam? Apupa chung’a lunghang in akiphin thei dem? Ama deibangtah’a innsa ding’a thuneina pieh’a ana um laiya ama’n inn hoiloutah akisah chu ama’a ding ahilam ana kihedleh inndang asahho sang’a hoijo’a asah tei ding tahsan aum’e.
Eiho kikah’ah
Ka Laijon, ipi ngaidan nanei’em? John chu vangse nasah lheh jieng’em? Ama’a ding ahilam ana kihed leh inndang asahho sang’a hoijo le phajo’a asah tei ding vang hija na? Hinla ama’a ding ahilam aki hedlou jieh in athepna chu selmang in aumtai. Kisih in kap in peng zong leh phachuom mong mong tapuonte.
John chu avangse lheh jieng’e. Akisih vang in ana kikheltai. Ka Laijon, John bang’a nang in zong na hinkhuo chu nang’a ding ahilam nahedlou ana hikhatam? I-hinkhuo’u hi inn kisa tobang ahiye. Nang le keiyin zong i-chenna ding inn itobang’a ikisah ding hinam?
Lunghan man’a na hinkhuo nasuhsiet khah jieng thei ahiye. Na tehnung changeiya nuomtah’a na hinpi ding hinkhuo chu tu kiti phad tah’a hi ahoithei pen ding’a iki siem’u angaiye. Khonung ding gellou hiel’a hinkhuo man chu khonung’a John bang’a kisihna hung hitei ding in akilang’e. John akisih vang in phad akikheltai. Nang le keiya ding in vang phad aum zing nalaiye.
Khonung in van chan in kisih zong leuhen akikhel phad hung lhung jieng thei ahiye. Kisihna aumlouna ding in gunchu tah in i-hinkhuo’u kisiem’u hite. Na hinkhuo chu nang in naki siem lou leh Pathien in zong phatthei nabuoh nuom lheh zong leh nahin buoh dieh puonte. Eima gimna lou’ah kipana imacha aumpoi. Nuomtah’a innchen ding lunggel ngaituoho’a ding in khonung’a lunggel kicholduona phad aumlouna hung hibep inte. I-hinkhuo’u man tamtah, eima khut’a um hi phatthei buoh i-chan theina ding uvin theitob suo in panla chieh’u hite. Kumthah hen lang lha thah zong leh nang nathah lou leh kikhelna umthei dieh puonte. Kumthah ahung lhun toh kilhon’a milui aphalou zouse pailha’a hinkhuo thah mang ding in iki deisah uve. Hiche article sim zouse kumthah chibai.
Be a part of LD. Send us your feedback about this article at 8974152521

Motbung - Haosa'a kivaipuohna lah'a kho lienpen by Zalien Lhouvum

February nisim 4, 2012 hung lhung henlang hileh muntin gamtin’a Laijon Digest Miuzeeko Awards ngailu cheng Sadar Hills gamsung’a um Motbung khopi mun’a iki suhtuo kitdi’u ahitai. Ahung theilou cheng in zong Miuzeeko CD avet chan uva Motbung khopi ageldoh zingdi’u ahitai. Hiche toh kilhon chun laijon asing’a sim in azotna ding Miuzeeko kimanna ding’a lhendoh’a um Motbung khosung thusim le akhuo umdan i-hednuom teidi’u tahsan aum’e.
1939 kum’a ana kisad Motbung khuo hi eimite lah’a ding’a haosa khat in vai ahomna lah’a ding’a khuo lienpen’a hed ahiye. Jaddangte’n eimite khuo ati’u leh inn lhomcha, houbung tamtah umna bouseh dan in agel uvin, agelkhiel lheh uve. Motbung hi tu le tu’a inn 900 val chenna ahi’n, houbung khat bouseh aum’e. Akhuo alien in, hui athieng in, asung’a chengho zong akam nem thei lheh jieng uve. Jaddangte’n eimite eihin heddan’u ajadchuom lheh jieng’e. Ahamdoh chan a awsuo phoh henhun ding’a eihin gelzing’u hi Motbung’a gachie le’u adihloudan aheddoh di’u ahitai.
1939 kum chun ucha kilungtuoh tah Pu (L) SL Lunneh le a sopipa Pu (L) SL Songlien teni’n Motbung khuo hi ana sad lhon in ahi. Eimite khang chiedan chun neojo’n haosa apuoh ngailou ahijieh in mi upa Pu (L) SL Lunneh in haosa apuon, haosa tamtah in ana muphahlou thiemzilna poimodan ana mudoh jieh in akho chagaho’n thiemzil akhohsah theina ding uvin thiemzilna lam’ah hatah in ana khoukhah in ahi. Motbung ana sadtil lhon lai chun inn lhomcha bouseh anahi zong leh haosapu lungletna jieh chun khuo chaga akibe zing in, achenglud kha taphot in pemdoh ding lunggel anei thei tapouve. Haosa masa Pu (L) SL Lunneh in ana chiepi zing khuo chaga ngailudna tuni geiya innpi in achiepi zing nahlai jieh in khuo chaga akibe zing in, tuni geiyin inn 900 avalta’n, eimi khuo lah’a ding’a haosa khatseh in vai ahomna ding’a khuo lienpen’a hed ahitai.
Manipur thinglhang gam zouse lah’a ding’a Primary school ana kiphutdoh masapen chu 1946 kum chun Motbung Lower Primary School ahikit’e. Chule thinglhang gam’a ding’a high school masapen Motbung High School zong 1957 kum chun phudoh in ana umkit’e.  Chuzou in Motbung Presidency College zong phudoh ahikit’e. Motbung khomi titahlou Manipur thinglhangmi tamtah in Motbung Presidency College hi thiemzilna lam’ah hatah in ana phatchuompi uvin ahi.
Eimite lah’a ding’a akidang kit mama jieng khat chu khosung khat’a houbung lientah khat bou aumtheina hi ahiye. Inn lhomcha houbung tamtah tah neite dan in mi’n eina he uvin, hinla hiche chu mun zouse’ah adih suohkei poi. Houbung lamkaiho’n mipi lungkhat tah’a akaihuoi theina’u ahi’n, lamkai ding kichu jieh’a houbung chuom chuom’a kikhentelna umlou hiel’a inn 900 valjen houbung khat bouseh’a aumhi thil kidangtah khat ahiye.
Thadou Baptist Association houbung’a inn 900 val kikhop khomna Motbung hou-inn hi 1954 chun hou-inn sahdoh in ana um’e. Tu-le-tu’a Motbung hou-inn hi suong’a kisadoh hou-inn masapen ahi akiti. Suong’a kisadoh hou-inn masapen ahina ban’ah alienpen zong ahikit nalaiye. Chule Manipur pumpi’a hou-inn lah’a alienpen loi ahikit’e. Hiche houbung hi pastor khat vetkolna nuoi’ah aum in, lhagao lam dinmun’a ding in zong kineppi aum lheh jieng nalaiye. Motbung houbung’a pastor a pang Rev. K. Sitlhou in akelnguoiho lhagao lam’a annpha pha’a avah jieh in kelnguoiho’n chuom ped ding angaituo pouve akiti hiel’e. Motbung houbung ading’a suhmil tahlou ding khat chun 2009 kum chun Thadou-Kukite Christian ihina’u kum 100 lhinna chu loupitah in Motbung khuo’ah ana kimang in, suong loupitah tundoh anahi’e. Hiche suong hi a itih’a zong manglou ding ahitai.
Tulaiya khuo tamtah boina MGNREGS ahi’n, hinla Motbung ading in vang khosung zephoina le mipi le haosa kikah’a kingailud punbena joh in apang kit taleu’e. Motbung innpipu SL Kaisei in MGNREGS sum ama innchen siemna ding’a manglou’a natohna ding’a aman jieh in khosung’a drainage ho akisuh in, lampi anuom in, mundang’a kuon’a chiele vahle ho’a ding in zong lunglhai lhai aum jieng’e. LD in MGNREGS toh kisaiya khosungmi phabep thudoh aneina’a chun innpipu’n phatah’a khosung le kho chagaho angailud jieh’a sumguh nelou hiel’a khosung’a ding le mipite’a ding’a phatah’a nna atoh zing ahida’n heddoh in aum’e. Job Card sum jieh’a khuo tamtah akiboilo jieng vang in Motbung’ah hiche tobang thuging aumdoh khapuon, aphadcha’n sum homdoh ahizing jieng’e atiuve.
Eimite’a ding’a kho mun nuom tah Motbung hi Pu (L) SL Lunneh in achiesa 1947 kum chun chuche phad laiya Manipur Chief Minister ana tuh Maharaja Kumar Priyobarta Singh kom’a gam ana thum’a ama khuttah’a piehdoh’a ana um’ah ahiye. Pu (L) SL Lunneh in tukhang’a atu le chate’n chule genthei hahsa tamtah in hiche gamsung’a lung ngapna aneitheidi’u ana mu masat jieh in hiche gam hi government akuon in ana kithumdoh in ahi. Eimite chenna mun lah’a ding’a literature lam’a akhangtou masaloi anahi jieh in government akuon in gelkhohna anamu’n, hiche toh kilhon chun 1954 kum chun India Prime Minister Pt. Jawaharlal Nehru le achanu Indira Gandhi in Motbung khuo’ah thinglhang mite ana kimupi lhon’e.
Tu-le-tu’a Motbung innpipu SL Kaikhosei in 1997 kum akuon chun khosung haosa hina ahin popan’e. Amahi (L) SL Songkholien chapa ahiye. Thiemzilna lam’ah NEHU, Shillong’ah MA Political Science in ana chaiye. Khosung bep hilou’a gamsung le namsung’a ding’a nnatoh lientah atohdoh theina ding in 2010 kum chun Indian National Congress ticket akuon in Sadar Hills Autonomous District Council-a member ding in lhendoh in ana um in, executive member in apang zing nalaiye.
Thinglhang gamsung’a college masapen Motbung Presidency College hi tuni changeiyin aum zing nalaiyin, hiche mun’a hi simlai chapang tamtah in thiem azil zing nalai uve. Hinla vangsiet umtah in hiche college ahin thiemvet tieng leh simlai chapangho’n unfair means abawl zing uve akiti. Lungludtah le gunchu tah’a lekha simnuom simlai tamtah in neilel sa-sa’n gampam ajuon uvin, innchen hahsate ihijieh uvin sum muna kisuhlou hiel’a cha-le-nao gampam’a umho lhasieh’a sum thotdoh zing ding ahahsa thei lheh’e. Presidency College thiemvetna ahin guh-le-lah umda hen lang, ahiding bangtah in thiemvetna umthei leh khosungmi bep hilou’a khuo chuom chuom akuon’a zong simlai tamtah in lekha asimtheinadi’u mun guh-le-lah jieh’a ahiding bang’a aumtheilou hi akhoh lheh’e ti’n minu-le-mipa phabep LD in ahoupi ho akuon in heddoh in aum’e.
Houbung khat bouseh’a um ahijieh uvin kikhopna zong khompi mang abang zing thei uvin ahi. 2011 Christmas chun vohcha 32 jen athatdoh uve akiti. Vohcha chujad chohna ding sum-le-pai chu ijad apha tadem? Houbung tamtah in vohcha le bong khat-le-ni chohna ding’a zong boina atuoji’u chu Motbung houbung’a ding in abuoi hihbeh’e. Sum-le-pai ahao-le-haolou jieh’u ahipuon, mi atam jieh uva jangkhai jieng hiding in ginchad ahiye. Hiche hi eimite’a ding’a vetton umtah khat ahitai. Mihiem in atam ahinpi’e kiti chu Motbung chung’ah adih lheh jieng’e. Kho neocha’a inn lhomcha’a chen sang’a inn tamtah khokhat’a chenkhom aphatchuom ding dan Motbung akuon in thil tamtah mudoh theiyin aum’e. Motbung houbung hi Rev. K. Sitlhou in avetkol ahi’n, ama fact file anuoi’a hin ahung kitahlang’e.

Career in Nursing - Neikholam -LD Feb. 2012

Nidang laiyin numei hohi lekha simlou tobang anahi suoh     kei’un, hinla tulai leisiet khantou dungjuiyin nule pa te’n achanu teu’in lekhathot simthei nading bep’a lekha simsah talou in ahinkho uva mi aphah jou tei na diu zoh in lekha ahin simsah thei tauvin ahi. Numei hon zong class-X ahin chai phad uleh aloite’u sim man in Science ahin sim un, chule class-XII ahin chai kit phad ule aloite’u bol man in nurse ahin zil kit jiu’in ahi. Nurse zil kiti hi thilpha tah ahitoh kilhon in tuchung in Laijon Digest in koitobang nurse zil amantam dan hedbe nuom aumleh ti’n khohtah in nursing thu ah houlim na anei nuom in ahi.
Nurse hohi adamlou holeh akisukha ho jenle ding le doctor ho nnatohna kithopi ding’a panla hochu ahiuve. Hospital sung’a damlou umho niseh le phatseh’a Staff Physician ho thupieh dungjuiya aga boipi zing di’u chu akin uh ahi. Damlou ho avekol un, chule damlou ho’n damlam amano uva’m ahilou leh khohse cheh cheh uvam tiho zong aphad seh’a ahed zing uh ngai ah ahi. Hiche ho bep hilou in damlou ho nehle chah tahsa damthei na ding’a angaichat ho’u le apoimo dungjuiya damdoi pieh ding tiho zong akin uh ahi. Damlou ho kom ahilou leh adamlou pa/nu innsung mite kom’a avetkol ding dan zong alou thei lou’a asei pieh zing uh angai kit’e.
Damlou ho zendam ding bou chu nurse ho nnatoh ahipuon, alungbuoi ahilou leh alungthim ngaituo na adieh’a accident zou’a tijad beh zieh’a angol tobang’a umho  ding’a zong lung-ol sah tu’a pang diu ahi. Doctor ho kom sang in adamlou ho kom zoh’a hun atamsuh mang jo jiuve. Chule adamlou te sang in zong adamlou pa/nu innsung mite toh hun tamjo cheh asumang kit jiuve. Eiho hospital lah’a glucose khai ding’a nurse iholmo ji ho’u hi a nurse zildan uh dihlou hikha maithei ahi. Routine dungjuiya duty nei hizong le’u khatvei vei leh ‘emergency case’ aum theiyin, hiche hun ho’a zong hahsa lheh zong leh akipumpei kit uh angaiye. Totung man lou hiel’a nna atoh phad uzong aum’e. Hiche ho zieh’a hi nurse zil kiti hi thilbai anahi lou dan ahiye.
Nurse hohin routine anei uvin, khatvei leh jaan in nna atong un, khavei vei leh saturday/sunday in zong atong kit jiuvin ahi. Fullmoon jaan’a chollha vah noiya a dongma te’u toh lungguh thimthu lelkhom dng ati’u zong akipel hun aum ji’e. Nurse hohin, Physician, Social workers, Physiotherapists, Occupational therapists, Technician holeh Psychologists hotoh nna aha toh khom dehset uve.
Education & Training
Nurse hithei nading’a  aniem pen’a nursing school khat’a kuon’a degree/diploma nei angaiyin ahi. Hiche hi loithum in aki khen’e.
1. B.Sc Nursing (4 years), after 10+2 with Biology, Physics & Chemistry
2. General Nursing & Mid Wifery (GNM) 3. 5 years, after 10+2 with Science
3. Auxiliary Nurse & Mid Wifery (ANM) 18 moths, after class X
B.Sc (Nursing) simthei nading in college’a entrance exam’a lolhin angaiye, kum 4 sung in damlou vetkol dan athu le atoh in aki thiem chuh uvin ahi. B.Sc (Nursing) asim sung uvin, General Ward apat Intensive Care Unit chan’a phatah’a nna atoh thei nading uvin aki bolgah teng jiuve. Hiche course ajo phad uleh adamlou mai maia pat thiding’a gimse ho chan gei ahin vekol thei tauve.
GNM course ahin hospital’a first-level position’a atoh thei nadi’u chanbou azilsah uvin ahi. Chule ANM ahin, thinglhang gam’a numei chapang holeh tehse ho amaho le amaho akivetkol diudan ahil kit jiuve. GNM chai hohin B.Sc (Nursing) Condensed Course kum 2 sung’a ajo thei uh ahi.
Key Skills
1. Phatah’a thusei thei angai na ban ah phatah’a jihthei angai kit’e
2. Innsung chuom chuom’a kuon’a hindan kibang lou mitamtah holah’a nnatong ding ahizeh un kamdam heocha’a mi houpi thei ding hi apoimo lheh’e.
3. Mi boina bailam tah’a suhlhap ahilou leh sei chien pieh thei ho’a ding in chuti tah in ahahsa behseh poi.
4. Lungthim leh tahsa damthei apoimo’e.
5. Lunglhah dai loiloi jieng lou ding angaiye.
The Catch
1. A damlou jouse hindan kibang lou ahi zieh’a ama dungjuiya amihi na’u hedpieh teitei ding ahi. Amaho tahsan thei ding’a nnatoh ding zong hedmil loubeh ding ahi. Chule ami chan cheh’a kinel pi’a kimel hedpi ding thilpha ahi.
2. Sun nilhum, jaan khovah’a na keng’a nadin phat um intin, hiche na ding’a chu natha nasuh had jing ding ahi.
3. Khat vei kuom leh nurse nahi naki sih hun hung umding ahi, azeh chu mitamtah nang chung’a hung kingam ding ahitan, hiche hun ho’a zong lunglha lou hiel’a napan jing ngai ding ahi.
Earning
Nursing home, poly-clinics, Health care centre lah’a lhalo Rs. 3000 – 5000/- ahi’n, Corporate Hospital hon vang tamtah tah ape jiuve. Nurse jouse sum saan zong akibang pon, ahed na’u dungjuiya alo uh aki siem pieh na mun zong aum’e. Post asang lam tuh thei nading in kum 4 degree leh experience apoimo pen’e. Nurse anesthetist le Intensive care nurse hithei nading in vang master level training apoimo’e.
Job Prospect
Private le govt. hospital, nursing home, clinic, school, orphanage, old-age home holeh tibu kimlou ho kikoi na inn ho ah nurse apoimo in, chule hiche mun ho’a zong natoh na atam dehset’e. Nursing’a post graduate degree nei hon vang Nursing School lah’a atong thei uve. Chihna leh thepna ban’a gunchu tah’a tong ho’n vang hoilai hizong leh nnatoh na ding amulel pouve. Tulaiyin ‘Rehabilitation Centre’ tamtah hondoh ahita’n nurse ho’a ding in nnatoh na ding atam cheh cheh ta’n ahi. Nurse training jou khat chun nna toh nading amu jou lou tah hiel zong leh pharmacy beh akihon thei ding ahi.
Be a part of LD. Send us your feedback about this article at 8974152521

Face to face with Siemboi Haokip, CC Meet 2011 Golden Boy - LD Feb. 2012

A-itih a ana umkhalou, 2011 CC-Meet a Best Player leh Top Scorer title Kuki chapa khat in anakisantai tithu ahung gin chun mi zouse lungsung’a koi ahidem tia kidohna lientah ana umman’e. Abang in Lamkapa hinte, abang in Kangguipa chu hikhat vehta ti, koipa hamkhat kitchun kihedsah tah’a Jatamphai (KMC) pachu ahi akiti nopsel leh Kengjoi (Khengjoi) pa achuti lunghanlo’e. Nungah konkhat machun SapolMeina pachu hinte atiuve. Ahin khatcha adih  pouve- Saikul Gangpijang pa johchu ana hitai.
Laijon Digest in zong Laijon family di’n exclusive interview bawlding ti’n ana dellud pai jieng’e. Hinlah vangsiet umtah chun Pune FC te’n nikhat seh seh innsungmi-khosungmi to kimutuona ding phad ana peuvin, Pune khopi ana lenludpi tauve.
Laijon Digest  in Siemboi toh kimutuona ding lampi ana guong zing in, Pathien lungsiet in interview bawlthei in ana umtai.  Siemboi-a kuon’a kiphalamtah, kineosahtah leh kinepna tah thucheng chu- “Seikham  bon hilou lai a...” tihi anahi e. Hiti chun hahsatna tampi pum in interview chu ana kibawl’e.
Laijon Digest:  Siemboi, nang in “imacha seikham bon hilou lai a ...” ti zongle chun napachanna’a kuon’a khangthah khat le ni beh in kitilkhouna aneitei ding tahsan jal’a hung kikalsuong ahi’n, kihoulim theiding ihijieh in Laijon family min in kakipana asang’e.
Siemboi: Hieng’e,  keizong kakipah’e!
Laijon Digest: Football peh hi itih’a nalunglud pan hitam?
Siemboi: Class VII vel kasim kum’a pat’a chu ball peh hi kalung hunglud pan ahitai. Ahivang’a ka innsung mite umchan chu kavet leh lekhasim ding bou’in eimu uve. Kenla kalungthim’a thanopna chuombeh khat kinei kiukeu.
Laijon Digest: Ahileh fulltime -a nahin peh patda’n kahed theidi’u ham? Family support namu hinam?
Siemboi: Matric kahin chaiya ka innkote toh kaki houlhah dan’u chu Class XII  result ahoi leh lekha kasim ding, chule result ahoi behseh louleh ball kapeh ding tichu ahi. Class XII kanchai, result ahungpod le first division in kahung kha khel khel’e. Gampam soldoh ding eihin tiuvin kei chula athim’a first division kahung kakisih..., ahah thou’e! Hiti chun Shillong’a lekha simdi’n eina soltauve. Ahin i-thanopna chu achuombeh ahijieh in lekhasim ding chu kalung’a aludthei hihbeh jieng’e.
Chomkhat ka umzou in Saikul sports ahung um phad in Shillong kahin dalha’n innlam kahin juon kittai. Inn kahung lhun’a, kahung kile najieh ahed uva chu ka innkote koima’n eigah hou nuomji lou’u chula [ame e]. Hiti chun phat chomkhat chu hahsatah le kiphalam tah in hinkhuo kana mang’e. Chomkhat zou in eihin hethiem uvin ball phatah’a kapehdi’n ahung umtai. Hiche apat’a chu ka innsung’a kuon’a full support kamu’a kenzong ka malam hinkhuo chu nungvet-mavet umlou’a kalungtup kana chiepipan ahitai.
Laijon Digest: Ipijieh’a na innsung mite chun na ball pehding achuti jahda’u ham?
Siemboi: Tahbeh’a seiding in tulai football peh kahi ti ding zong kajachatna kuom aumji’e. Ajieh chu mizouse’n football peh hi bawl ding helou, lekha sim nuomlou, mithase, vahad, chule ju-le-sa’a lobho thanopna dan in agel jiuve. Ei society-a zong hitobang ahad’e. Hiche jieh’a chu kanu-le-kapa, ka innsung mite’n eina jahda ahidi’u katahsan’e.
Laijon Digest: Manipur state min’a na kichep khah tah’am?
Siemboi: 2009 kum’a chun Goa-a kana chie in, chule 2010 chun Uttar Pradesh kana chiekit’e. Hiche chu Under-17 a Manipur state kana represent na ahitai.
Laijon Digest: Tuchung CC Meet chu award muding’a naki ginchat’em?
Siemboi: Ahh... kaki pum ginchatlou chula! Ajieh chu final kakailou phad uva chu kimu tapuonte kati ahitai. Ahivang in final peh nikhuo’a chun ka club uva Secretary pa’n phone eihin bawl in, “Best Player zong nachang’e ” ahinti’a kakipa danchu... seiding abeihiel’e.
Laijon Digest: Nalolhinna hohi koijieh ahi nati’em?
Siemboi: Kalolhinna hi amasapen in Pathien panpina kamu jieh ahi. Chuleh kakipat til’a pat kathanopna lam’a eihin tilkhou zing kanu-le-kapa, ka innsung mite le khosungmi  zouse chung’a kakipah’e.  Aban’a, ka club uva kalawiho, ka manager le coach ho puihuoi jieh zong ahi. Kakipana hi eiki thuopi zouse kom’a seiding hileh kasei zoulou ding ahi. Alungthim hihen atha hizongle eiki thuopiho zouse chung’a kakipana asang’e.
Laijon Digest: Pune FC trial a napan hi kon introduce nabawl ham? Tichu iti nalud danham?
Siemboi: Aumdan chu Pune FC tehin AMFA lamkaiho hieng’a mi 5 tobang eina lhenpeh’un atidan’u ahi. Ahivang in mi 5 chu amuzou pouvin, keileh kalawi khat, USA Club akuon mama chu trial-a ding’a eipui’u ahi.
Laijon Digest: Pune FC hi i-chan’a lien ham?
Siemboi: Keihed dan in vang Pune FC hi I-League ranking adi’n Rank 9 in apang’e. I- League hi India sung’a tournament lienpen ahi’n, Pune FC hitobang tournament-a apan theihi kakithang-atpi lheh’e.
Laijon Digest: Trial hah’am?
Siemboi: Trial vang ahah thou’e. Manipur club a hotoh thil zouse kikhe in aum’e. Tua ka umna’u hi Pune FC Academy ahi’n mi abon’a 50 vel in trial kabawl’u ahi.
Laijon Digest: Pune FC  a hung pang theile chun i-changei nama hinkhuo ahoidem?
Siemboi: Tua trial kabawlna hi Under 19 ahi. Hiche trial hi phatah’a alunglhaina uva kachai le senior category Under-23 a kaludpai thei ahi. Ahivang’a alungdei bang’u akihi zoulou leh kum 2 gei Under-19 a ei umsahdi’u ahi nalaiye. Senior category kalud thei poupou’u leh India represent bawlna ding chance lientah um ahitai.
Laijon Digest: Laijon tampi’n nangaisangna hi ajieh khat aum’e - Khamna theiya loblou nahi pahi ahi. Khamna thei akuon’a iti nakivendoh zing thei ham?
Siemboi: Khamna theiya kiven kiti hi kenvang ami in apo’e kati nuomjo’e. Ajieh chu koima cha’n i-dasasa’a i-kam’a alhei ding zong hilou, i-guolho chun nekhom ding le dawn khom ding’a eitep ding mong ahi, hizongle eima ikitim had pou leh hoilai mun’a ki umhen lang koitoh ki kivop zong leh ju-le-sa’a kuon’a kiki veng ahi jieng’e.
Laijon Digest: Kichep guolseh’a lunglud thou, ahivang’a ju-le-sa’a kibuol i-tam uvin, hiche hohi iti nagel’a?
Siemboi: Kenvang khamna thei kabawlpoi. Ahivang in mineh le dawn chu ken aphapoi kati thei dieh poi. Hieng’e, i-chol behseh nikhuo ahilou leh tohlop nikhuo hamkhat le dawnthei ahinai, ahivang in eiho vang adawn phad zong kihelou chuleh a limit zong ki kihedlou ahi nalaiye. Imacha zong kihilou, minphah kham zong kihi loulaiya ju i-hindawn’u hi career ki kisuhsiet ahibou’e.
Laijon Digest: Chuleh tulaitah’a kihabawl nampi sepaiho’n kichep guolsieh lientah tah abawljiho’u hi khangthahte’n aphat chuompi’a nahed’em, nangma mudol’a?
Siemboi: Keima geldan in nam lhachaho’n kichep guolsieh ahin bawlji’u hi kakipah lheh’e. Hiche guolsieh ho’a kuon’a hi khangthah tampi ahung kitilkhou jiuve. Ahin, sum lakh lakh sumang’a sports kibawlji hi eiho thanopna (entertainment) mai maiya kibwal in aumji’e. Hiche thanopna chu sports akichai le kichai jieng in aum in ahoimo zep’e. Ipi hileh guolsieh kibawl hohi khangthahte’n aphatchuompi in kamu’e.
Laijon Digest: Ahileh ipiti kibawl leh nadei’ham?
Siemboi: Meilheite’n sports neocha abawl’u zong leh state sung’a football-a alubohho akouji uvin, asumil pouve. AMFA ahilou leh Club akuon lamkai ahungve hochun chapang kichiem thiem aum’a ahileh a club a ding’a ajolpai jieng’u ahi. Hiti’a chu Dangka 5000/10,000 kichuhna guolsieh kibawlho’n zong chapang tampi ding’a lampi asiemji ahi.
Ahi’n eiho guolsieh bawlji vang i-thepnaho’u hi mi’n ahed ding zong nuomlou khop in i-um jiuve. AMFA akuon referee ho bang hi kikou leh club lamkaiho’n zong hin jui uvin tin  akichiem thiem hochu club-a ludtheina lampi hung hiding ahi. Club-a i-hung um’a milung lhaina i-hunghi leh national/international level-a di’a kalbi ki kisiem pan ahitai. Tu dinmun’a kichiem sang ing’e iti leh Imphal sung’a club ho’a iki seilet masatlou leh eihodi’n lampi ahahsa thimdan in kahei.
Laijon Digest: Khonung leh mi hedthei, mithupi le mihaosa khat hunghi vanglah lechun kichep guolsieh lamhi i-chan in nagelkhoh dem?
Siemboi: Hahaha [anui in], hiche vang chu Pathien khut’a akingam in ken imacha seithei puong’e.
Laijon Digest: Hilou, kati danchu hitobang dinmun chu hung chang theile chun nathanopna ipi lamham?
Siemboi:  [Ame in] Football Academy khat honding katha anuompen’e. Football peh seh-seh bawl’a lekhasim dalhah ding ahi theilou jieh’a chu chapang ball thanuom hohi Academy a ki umsah henlang, khonung’a ahung pilhin tieng’u leh gamdang’a kisol thu-thu le katha anuom lheh jieng’e.
Laijon Digest: Siemboi, nalolhinna secret  nalaijon ho kom’a nasei jieng thei diha?
Siemboi: Thuohhad leh chon chanpha (discipline le perseverance/patience) hi  lolhinna secret in kaneiye. Thepna le chihna sangtah neijieh man’a lungtup muolsuo ding ahahsai. Iti kithep henlang hijzongleh chonchanpha init lou’a lamkaiho i-chung’a alung lhailou leh i-lelna zouse mi changthei ahi ti hed ngai kasai. Milungsiet channa di’a chonchanpha (discipline) bawl ding, chuleh i-lungtup muolsuona ding’a thuohhad tah’a panlah ding tihi kachiepi pen ahi. Chuleh ipilam hileh Pathien sumillou’a umhi ipi zouse sang in thupi kasajo’e.
Laijon Digest:  Saikul’a hung kuon nahijieh in thukhat kahin dohnuom’e. Saikul exam centre hi jou-le-nal’a exam bawlna mun ti’n mitampi’n eihe uve. Ipi nasei nuom’em?
Siemboi: Saikul lang thiemzilna lampanghi Pathien phatah’a kihou’a i-thi kuontah’a i-hou kidalha toh katekah nuom’e. Kaseilona hi nu-le-pate’n nursery i-sim’a pat in ulsa luong in nna atong uvin thiem eijilsah uve. Hinla kum chujad i-hinsim lekhabu chu exam centre buoitah khat i-nei’u hin panna umlou asuoji ahitai. I-lawi-i-guol in hall a guide/note free tah’a ahin phoh leh i-lunggel mang jieng ahi. Hitobang aumtieng chapang khuo helouho chun ipiding’a lekha kisim sim dingham, note hija vet ding dim nahta! ti lungthim ahin neipanji’u ahi. Hiti’a chu chapang lekhasim thasiet hung kipanji ahitai.
Laijon Digest:  Saikul’a centre kitubtah phudohna ding’a koi panlahna ngai nasah’em?
Siemboi: Nam lamkai ding’a kilhengdoh holeh nam lhacha ding’a kipedoh hohin Saikul exam centre siem phat ding ngaituole’u tuni’a ken ‘Centre ahoipoi’ tihi kaseina ding lampi aumpoi.  Tunigeiya avesui ding’a lomho’n avetsui nuomlou’u leh keivang ahithei ding leh  school zouse ahin Parents’ Association kisiem jieng leh katitai. Hiti chun nute-pateho panlahna in Education revolution khat kipan jieng henlang unfair means tihi amin amin zong kijahda taleh kati’e. Achuti louleh nu-le-pate ulsa luonna hi mohseh hihi jieng ding, chanu-chapa tampi hinkhuo zong sietbe nalai ding ahimaiye. Phatah’a kigel phad ahitai.
Laijon Digest:  Siemboi, kipa aum’e nasei hoilheh jieng’e. Ahileh nang’a kuon’a kahed nuom achaina zong hitantin, Laijon Digest nana simkhahji’em?
Siemboi: Hieng’e kasimjinai. Laijon Digest in abawl hoi kasah penchu Laijon Digest Miuzeeko Award hi ahi e. Prize ho lientah tah ahijilou vang in lasaho dia kitilkhouna hoitah in kagel’e. Chule Laijon Digest hi imalou chakheh in Magazine dang toh akikhietna aum in kaki thang-atpi lheh’e.
Laijon Digest:  Ahileh Siemboi kipa aum in, iki houlimna’u hichan hin chaiphot’u hitin, Pathien phatsah ahileh tuni’a iki houlimna’u hi apatna joh himaihen’o. Nang zong hapan in hung pang zingta’n.
Siemboi: ...Hoiya vang..., atahbeh’a chu keijoh in kipathu kaseiding dan hija nahung kalsuon uva neihung kipapi’u.., nehding imala umlou! Nahung’u hin eithanop sah chuom uve. Kaseima bang chun seikham hihihlai zong leh neihung kipapi’u hi kakipah’e. Akalval sei ding zong kahepoi. Pathien in Laijon Digest phatthei buoh jingta hen!!
Be a part of LD. Send us your feedback about this article at 8974152521

10th MLA Election - LD Feb. 2012

January nisim 28, 2012 hung lhung henlang hileh Manipur gamsung’a vaipo ding thah kilhenna hung umkit ding ahitai. Manipur gamsung’a MLA election akiti leh booth capture, mi vote khieh pieh, polling agent ho gih, sum le paiya vote choh, hiem le thal kivetsah, thisan le naisan suoh chule aphalou adang zouse zong ana jaotha zing in ahi. January nisim 28, 2012 a Manipur Legislative Assembly election a somvei channa ding’a hin itobang in Manipur in dinmun ahin neidem tihi mi tamtah lungthim tijadna ahitai.

Aphad alhun loulai vang in political party chuom chuom ho kikah’ah boina neo neo ana suohdoh pantai. Achiesa December 11 nichun Thoubal gamsung’a BJP ho meeting suhbuoi kiguo honkhat chu Thoubal Police ho’n ana ting uvin, meithal ana kab uvin, mipi’n BJP lamkaiho gari 7 jen ana suse uve. Chule achiesa December nisim 26 nikhuo’a CM in Thoubal Market athiensuo nikhuo zong chun boina ana suohdoh kit’e. Hiche toh kilhon chun 144 CrPC koi ahi pai kittai. Thoubal bep hilou in Tamenglong gamsung’a zong election toh kisaiyin gari kihallhahna phabep ana umtai. Vangphat umtah in hiche thusim kisut changeiyin eiho gamsungho’ah chuti lom lom’a ga minphah thei ding boina sangtah imacha ana um hihnai. Kuki chate chenna gamsungho’a ding in Sing-at Constituency tailou adang’a hin election thu hi jahdoh behseh anahi hihlaiye.
Photlot chang’a Election Commission in Manipur gamsung’a election January nisim 28 nikhuo’a umding in December nisim 24 nichun ana phuongdoh in ahi. Hiche hin kumdang’a sang’a candidate ho’n sum asenlhomjohna ding uvin phad ahin hondoh piehtai. Phad dang’a lha 3 lha 4 masang’a kuon’a campaign ana kipanji chu tuchung hin lhakhat zong lhinglou tobang phad ahin pieh hi anavah lheh jieng’e.
Gam khangtouho’n election hi eiho bang lom lom in aboipi behsehji pouve. Polling nikhuo zong leh polling station jaan nung zong leh akihongji’n, mipi’n ama natoh achai nung peh zong leh oltah in vote aga lhah thei uve. Eiho’a ding in vang jingkah matah’a kithodoh’a line a din’a, ahung lhung manlouho vote ana lhah pieh kitihi gam khangtouho’n abawl ngai pouve. Gam khangtouho umchan copy thei hile vang khangtou ikisahna’u hi dihthei kha molou ding in tahsan aum’e. Khangtou ikisa lheh uvin, hinla akhangtouho umchan i-tho thei hihbeh uve. Polling nikhuo’a vote tamtah lhahdoh jieh’a bawlthei kisahna zong pailhah angaitai. Pathien hou ihiuvin, ahoulouho umchan ding eiho’n i-bawl pieh zing’u hi phamo lheh jieng hilou ham? Gam khantou theina ding in candidate ho’n zong thudih chiepi’u hen. Let ding deina jieh bouseh in election ted poute. Ngailudna neitah’a a nam siemdoh kigo hobou phad pejo’u hite. Nahnuoi kamhom in seimo aneipoi, i-seidoh zouse i-tohlou ding ahithou thou jieh in atoh ding seiho bouseh in election tedle’u nam damna hijo ding in tahsan aum’e.
DK. LAKH 8
Election akisei leh sum tina tobang in aumdoh pai jieng’e. Sum neilou’a election ted kiguo chu mi’n angol dan’a agel jieng ahitai. Mipi’n angoldan’a agellouna ding’a candidate pa chun sum ijad mong mong anei ngai ahi tadem? Election laiya sum kimanna i-hesuoh kei uve. Mipi vote chohna ding’a sum kimang ahi kiti leh chomthei pen ding in tahsan aum’e. Assembly constituency khat mai maiya ding in candidate khat in sum a crore a sim kasulud’e ti’n asei jiuve. Sum crore khat asuhluddi’u phal pieh ahipoi. Government in sum’a vote achoh jieh’a kai hilou uva, mipi deina tah’a kai ahijohdi’u chu adeisahjo’n, hinla vangsiet umtah in hiche chu ana guilhung ngai ngai tapoi. Mipi tahsanna achan zoulou jieh uva vote achohtho jieng’u ahidem? Ahilou leh mipi’n sum amu lou leh vote akhieh ngapchad lou ahikhajo tadem? Hiche hi eiho lah bouseh’a um ahipuon, India gamsung pumpi’a um’ah ahi.
Andhra Pradesh, Assam, Bihar, Gujarat, Haryana, Karnataka, Kerala, Madhya Pradesh, Maharashtra, Orissa, Punjab, Rajasthan, Tamil Nadu, Uttar Pradesh, West Bengal, Chhattisgarh le Jharkhand ho’ah assembly constituency khat sung’ah Dk. 16 lakh sang’a tamjo candidate ho’n amandi’u phal ahipoi. State neozep Nagaland, Goa, Tripura, Manipur le Meghalaya ho’a ding in vang Dk. 8 lakh kalval man phal ahikitpoi. Ahinla eiho candidate ho’n zong crore val aseng jiuve. Phatah in chielha thei henlang hileh inn le lou tunmangna vang umlou hiel ding ahiye. Democracy sang’a Moneycrazy ihitah jieh uvin seibe ding dang aum tapoi.
Chule candidate ahilou leh party konkhat in media ho sumguh apieh uva, amaho kiphatseina thu ahin suodoh zingji’u zong government in hatah in ajahdatai. Hiche toh kilhon chun achiesa December nisim 14 nikhuo chun Election Commission of India (ECI) le Manipur gamsung’a press ho’n Imphal khopi’ah kikhopna ananei uvin, media ho’n candidate ahilou leh party ho akuon’a sumguh akilah lou ding uvin kihouna ananei uvin ahi. Hiche ho vendoh ahitheina ding in Media Certification and Monitoring Committee phudoh in ana um in, hiche hi district tin’a zong phudoh ding in ana phatsah tauve. Amaho hin cable networks, daily newspaper le monthly magazine chule weekly news ho geiya election toh kisaiya advertisement ho phatah’a avetchildi’u ahitai.
Dk. 8 Lakh sang’a tamjo senna lou ding’a atamjo sen’a aumji hi koima chuom ngoh angaipoi. Christian khat in lepthuol’a sum akilah lou ding ti mitin in petchah leuhen hiche hohi kiemsuh zou ding in tahsan ahitai. Election ahung nai tah toh kilhon’a a itih’a youth club ananei khaloute khuo in zong youth club anei uva, election kichai leh kichai kit jieng. Candidate ho’n zong ahedlou’u hidiehlou, ahivang’a vote muding deina jieh’a akihedmosah’u ngai tizong aumji’e. Hiti tobang’a Christian chate iki lhep zing’u hi aphamo lheh’e. Pathien houlou kol le vaite kilhem’u zong leh akhohpoi, eiho beh kilhemlou ding in iki deisah uve.
MAICHAM
Maicham
Pathien houte’n thutah’a ahoudi’u ahiye. Achung’a i-seima bang uvin sumguh kilah chu Pathien lungdei lam hiding in tahsan aumpoi. Candidate ho’n zong Pathien lungdei bang in achai changeiyin nnatong’u hen. 2011 kumtob lam’a chun thinglhang media ho’ah MLA candidate ding ho taona’a hou lamkaiho’n alhandoh’u thu simthei in ana umzing’e. Pathien jaolou’a imacha tongdoh ding’a kigingcha lou ahithei jieh uvin achung uva kipa aum lheh’e. Pathien thu’a akipat bang’a Pathien thu ma’a achaidi’u deisah aum’e. Chule abul le aleh kikah’a zong Pathien lungdei bang hizing nalai leh dei aum diehset’e. I-hung kipat tieng’u leh Pathien suong’a kipandoh dan in i-sei uvin, polling nikhuo ahung naizep zep leh thingnuoiho joh ina kisuonpi jiuvin akhoh lheh’e. Thingnuoi hohi nampi sepai ahiuvin, MLA ho’n phung sepai i-suoloudi’u deisah ahiye. Pathien suong’a kipandoh ho’a ding in volunteer zong ngai ding in tahsan aumpoi. Eima hitheina dol chieh in thudih in campaign bawl’u hitin, i-joloudi’u thu in mipi lhem pou hite. Ahung kaidohho’n zong Pathien komma’ah kipathu i-sei uvin, hinla Cain maicham abah khah ding tijad aum’e.
Thudih’a natohna umthei henlang hileh hou lamkaiho’n election a pan hatah’a alahdi’u deisah ahiye. Hinla tu-le-tu dinmun in vang hou lamkaiho akibuollou photdi’u dei aum’e. Akhoh leh mi that ngam ding’a kiguong candidate hokom’a maicham i-gasiem’u chu Pathien lunglhaina pen ana hikhalou mai thei ahiye. Tuolthat ngam iti leh amelse zepna’n, hinla aphad hung lhung henlang hileh abawl ngamlou chun election atedlou ngai jieng dinmun in i-dingkha uvin akhoh lheh jieng’e. Hou lamkaiho’n election sung’a boina aumlouna ding in houbung tin’ah maicham siemjo’u hen. Candidate deisah tum neiya maicham kisiemna vang chu sumholna maicham mai mai tobang hung hikhaged inte. 
Mi vote lhah pieh
Manipur ahin ijad akisei vang in ama vote kilhahlou mitamtah aum’e. Ama’n vote akilhah masang’a ama vote ana kilhah pieh zong aumjitai. Tuchung election ahin zong hiche tobang hi umhih beh inte tingam ding koima umpuonte. Mitin in ama vote akilhah uva, vote lhahlouho vote midang in alhah pieh louna ding in Election Commission of India in Manipur polling station 235 munho’a cameraman khat chieh koiding in phatsahna aneitai. Hiche dunjuiya chu vote lha ding’a chie zouse alim’u lah hiding, electoral roll a alim toh vetkah hiding ahiye. I-hamti’a alim kibanglou aum leh vote lhah sah hilou ding ti ahiye. Chule hiti tobang’a mi vote lhah pieh akiha matdoh’a ahileh hiche polling station a chu re-poll umding atiuve. Hiche hi i-chantah in ahung lolhing khel nadem? Alolhin’a le la phanantin, alolhin ding vang chu tahsan aum behseh dieh poi. Sum thahad’a ima zouse bawlmo umlou ahi’n, i-seisa bang uvin candidate dingho zong crore a sim sum seng ding hizong leh kiguosa diem’a umsa jiengseh ahikit ngal uvin, sum in vai ahin homding ahi maitai.
Achomte le asaote
Polling duty ho nungahho’n cha aga hom pieh kah uva guollhangho’n vote ana lhahji’u hi eiho chiena dan khat in aumdohtai. Polling duty ding ho vang chu asung damthei tah ahilou’u leh ahtui le puri kihom dingho zouse nehding vang chu mi zouse sung in ajoding chichi vang ahi tapoi. Hiche umtheilouna munho’a chun manchah choiya polling duty ho gih’a vote lhahna ana hikitji’e. Government in election a boina aumlouna ding in meithal achomte licence ana piehdohho zouse koi tobang hiche nikhuo’a hin podoh aum leh ahin podoh nu/pa chu hapta ni sung’a mat’a jail-a koiding in Deputy Commissioner le Superintendent of Police ho thaneina apedohtai. Hiche thupieh palkehho’a ding in court in non-bailable arrest warrant issue abawl in ahi. Lungthim thuhtah’a gelho’a ding in vang hiche zong chu todna mai mai toh akilou bou’e. Athu chu alien in, hinla aman ding mi aum nadem?
Campaign
Nupiho’n chini Kg khat khat inntin’ah hin hom uvintin, candidate ho’n khosung le houbung sung hin ngailu uvintin, maban’a atohdi’u hin phuong lha zung zung uvinte. Bharatiya Janata Party ho’n achiesa December nisim 18 nikhuo’a Bhagrya Chandra Open Air Theatre a campaign abawlna uva chun mipi’n asotdoh’u leh tu-le-tu’a CM O Ibobi Singh le a semang pachong sese corruption toh kisaiya jail a akhum ding uvin asei uve. Eiho lah’a vang IAY le PMEGP ho’n iki lhem nalai uve. A chankang zepho chu service le contract work neocha cha in ikilhem kit uvin ahi. BJP te had tahbeh zongle’u abawllou behdi’u asei bang uva eiho’a hochung’a ikinep’u zong mohseh ahung hitieng leh election kit phad leh ama i-dalhah kit uva adang i-zuikitji’u ahiye. MLA hohi nampi lhacha ding ahiuvin, mimal in i-phatchuompi guot sang uvin nampi’a ding’a nna phatah’a tongdoh thei ding ho joh kilhen ding ngaituo’u hite. Campaign zong thiengthou tah in kibawl thei leh dei aum lheh’e. Hithei henlang platform khat’ah candidate ho’n debate bang bawl thei’u leh khantouna khat zong hinte.
Election anaitoh kilhon in Manipur gamsung’ah ju (wine) anieng’e ti’n state daily ho’n ana phuongdoh uve. Meilhei lah bouseh’a nieng ahipuon, eiho lah’a zong hatah’a hung nieng ding in aum’e. Ju le tahsa thusim hasei ngailou in zong i-hesuoh kei uve. Candidate ho’n sum piehdale’u election jieh in ju hiti’n nieng puonte. Mipi’n zong thumda leh candidate ho’n pedoh khel pouvinte. Ju’a kilheplhah abailam jieh’a ju ihiti bawl’u zong ahi khadem? Campaign nading’a ju man ding sum piehdoh chu aphamo poi, ahinla ju jieh’a thilse lhung theiho zong adawnho’n ahed in aphai. Judawnho kademna ahipuon, election laiya boina atamjo jukham savaho akuon’a hung kipandohji ahijieh in candidate pa tahsanmi ho’n juman ding sum ahomloudi’u deisah ahiye.
Political party ho’n mi minthang, mi hedthei zep zep ho campaign bawl ding in ngansena apekit uve. Bollywood film star minthang Pi Hemamalini zong Manipur hung lenglud ding in aumtai. Nagaland CM Rio in zong NPF ading’a campaign bawl ding in kiguonna aneikit taleu’e. Agatha Sangma zong ahung lengludta’n, Sonia Gandhi le Man Mohan Singh zong campaign chet ahilou vang in ahung lhon’e. MPP volunteer ho saguohkeo’a aum’u ahung vetlhon ahiding zong tahsan aum diehpoi. Eiho lah’a chuti thei ding mi i-neilou vang uvin candidate ho’n artistes minthang zepzepho laasa’a ahin goikitdi’u ahitai.
Ijad i-sei vang uvin election ahin koi koi ahung kituohmo dem tihi eiho’a ding’a gellou thei ahipoi. Tuchung election hi koi kaita zong leh nampi’a ding’a kikhentelna ahilouna ding in panla chieh’u hite.
- Chingthiempa

5th Miuzeeko Awards - LD Feb. 2012

Miuzeeko akiti tieng leh mitamtah athanuom in, eimite lah’a lasathiem holeh music video bawlho hieng’a kipa thilpieh piehdohna leh concert dan in agel jiuve. Ahagelthuh zepho’n MIUZEEKO hi ipi kiseina ham tizong agelbe uvin, dictionary a anahol zong mi tamtah aum’e. MIUZEEKO hi Laijon Digest asuodoh tillai chun music ngailuho’a ding in column khat ana koidoh in, hiche music column min ding chun MIUZEEKO anasah’e. Phad ahung chie dungjuiyin, MIUZEEKO AWARD ahung piengdoh kit in, award min ding’a MIUZEEKO ahung kithandoh toh kilhon in Laijon Digest in masang’a music column ading’a MIUZEEKO ana sah chu tuhin PLANET ‘M’ ti’n ahin kheldohta’n, MIUZEEKO, music column seina’a ana kimangchu tuhin award mindan in aumdohtai. Ahoijoh chu hita zong leh MIUZEEKO akiti leh award min’a i-hed maidi’u hitante.
MIUZEEKO AHUNG KIPATDAN
Gam khantouho’n amaho lah’a lasathiemho award ana pe uvin, hatah in jaddang masang’ah ana kichoisang jiuvin ahi. Anaipen’a seithei ding in Mizoram-a LELTE weekly magazine in Mizo lasathiemho award anapeji’n, ana kichoisang uvin, avetlawm lheh jieng’e. Hiti’a akichoisang jieh uvin artistes ho mi’n ahin ngaisang in, cassette khat ahin siemdoh’u zong leh innchendohna’n anei pai pai jieng ji tauve. Ahinla eiho lah’a chuche phad laiya lasa hochu programme khat’a laa agasah’u leh a bahara di’u jieng zong kimudoh zoulou tamtah ana um uvin, chule music lam’a lungludho’n maban aneiloudan’u mudoh theiyin aum’e. A lasah’u i-ngainuom uvin, hinla ki tosotna ana lhasam in ahi. Ki tosot nuomlou zong ihi dieh pouvin, ki tosot dan i-na thep zeplou’u ana hikhajo’e.
Artiste khat in a khangdon lai sungse’n laa ahinsa’n, achiena chan’ah mi ngaisangna achang in, hinla apoimo pen sum le pai alhahsamji jieh in khonung tieng leh boina atuohkha teiji’n ahi. Lasah kinehholna’a neithei ding mi iki siemdoh thei pouve. Mi tamtah in artistes ho i-oimo uvin, i-seise kit jiuve. Athepna’u i-dei uvin, hinla athepna’u aphatchuompi theina ding uva eiho mopuohna ina heddohji tahlou jieh uvin i-chantah alhungdoh thei zou pouve. Hiche dinmun’a ina dinkhah jieh’u chun jaddang ho’n zong eiho laa angai nuom uvin, hinla artistes ho amu tieng’u leh angaisangna’u zouse ana beidoh jitai.
Artistes ho athiem thei lheh uvin, amaho thepna chu eiho’a ding in kithang-atna tah in aum’e. Amaho jieh in i-pao’u zong mi’n angaisang in, thucheng’a eiho pao seidoh theilouho’n zong laa’a ahin sahji tieng’u leh alei’u ahin thunun uvin, artistes ho’n i-pao’u nasatah in ei promote pieh uvin ahi. Anatohdoh’u toh amaho chanvou akivet leh akikhe lheh jieng’e. Hiche ho zouse jieh hin Laijon Digest in artistes ho hatah in angailu’n ahi. Ngailudna chu tohdoh aumlou leh mohseh ahijieh in hahsa lheh zong leh ti’n eima sakhao kiso in artistes ho choihoina ding in Laijon Digest Miuzeeko Award chu amasapen ding in 2007 kum chun D. Phailien Community Hall’ah man masatpen anahiye. Hiche chung chun Laijon Digest kum khat lhinna kipapina in Miuzeeko award category 5 homdoh in ana um’e. Hiche chung’a award ana kipedoh hochu- Best Pop Singer - Glena Thangpu Touthang, Best Gospel Singer - Jeff Akai Haokip, Best Actor - Max Seiboi Singson, Best Actress - Rita Haokip, Best Lyricist - Ncy Doungel. Molmotah’a ana kiguongdoh programme achun eimi artistes phabep in lasahna ahung nei uvin, programme chu ana lolhing lheh jieng’e.
1st Miuzeeko Award chu gelsang in ana lolhing lheh jieng in ahi. Laijon ho’n Laijon Digest natoh akipapi jieh in aban bawlbe ding in hatah in tilkhouna akimu’n ahi. Hiche toh kilhon chun December 16, 2008 chun B. Vengnuom Community Hall mun’ah anivei channa ding in LDMA bawl in ana umkit’e. Hiche chung chun category thah khat ana kikoibe in Best Classic Singer akiti’n, hiche chu Pu Jimmy Lamboi khut’ah piehdoh in ana umtai. Best Pop Singer ding in Kakai Kipgen lhendoh anahi’n, Best Gospel Singer ding in Ngaineilhing Haokip lhendoh ana hikit’e. Best Actor le Best Actress chu Mimin Haokip le Diana Chongpi pieh in ana um’e. Chule category thah Best Music Video album zong homdoh ahikit in, Senorita II te pieh ana hiuve. 2008 hin Best Lyricist pieh ana hitapoi.
Sponsore neilou kihi zong leh laijonho’n LDMA angailud dan’u LD in akhohgel lheh jieng’e. Chule kumni kahsung jieng in zong artistes ho leh music video lam’ah kikhelna tamtah mudoh theiyin ahung umdohta’n, hiche chun aban bawlna ding in eina tilkhou zing uvin ahi. Athumvei channa ding in Moreh khopi’ah November nisim 12, 2009 chun LDMA ana kiguongdoh kit’e. Moreh gam’a chuche phad laiya phone network deibang ana hiloulai jieh chun hahsatna lientah ana kituoh in ahi. Kihoumatna anavah thei puon, programme chu lolhing zoulou ding’a akigel zing laiyin laijonho akuon’a tosotna akimu jieh in muolphou lou in programme ana chielha’n, hiche chung’a mipi kikhomdoh chu Galngam lentuol aletlha jieng’e. Kipa umtah in Kuki National Army (KNA) te’n Dk. 30,000 in LDMA ana kithuopi uve. LD in agelphah loubeh’a kithuopina amu chu itih chan hizong leh suhmil hitapuonte.
LDMA 2009 kum’a award ana muho chu: Best Pop Singer - Maxxy Minthang; Best Gospel Singer - Esther Sitlhou; Best Actor - Sharon Minthang; Best Actress - Juniper Khawbung; Best Music Video Album - Deilaichaan III; Best Classic Singer - Aneh Chongloi; Best Lyricist - Maneithangja. LDMA 2009 ahin LD in Dk. 3.5 Lakh asulud in, hiche hi tuni chan’a LDMA kimanna lah’a sum tam ludna pen zong ahitai.
LDMA hi anikhuo’a guest holeh video CD kijuohna akuon’a kitoudel ahi’n, hinla hiche chun 50% zong a cover zou jipoi. Gelphah lou beh in LDMA video CD dubbing ana bawl’a ana kijuoh zong mi aumji’n, hiche ho jieh chun LD in sum le pai amuding bang ana muzouji tapuon, lung lhahdaina ana kineikha’n, inngap hiel’a nam ngailud ding chu hahsa ana salheh jieng’e. Hinla laijonho ngailudna jal in 2010 akuon’a bawl tahlou ding’a lunggel ana kinei chu ana kivohai in, athahbeh’a panla kit ding in editorial family in lunggel aneikit jieh in December nisim 14, 2010 chun CCpur a um Kholmun Lentuol’ah ana bawlkit in ahi. Kum dang sang in LDMA akangtoujoi ti photchetna ding in hiche chung hin LD in Live Concert ahin pandohtai. Live music kibawlna ahin gelsang in sum atamlud in, chule kiguonna zong anongkai lheh jieng’e. Hahsatna tamtah in vop zing pum in LDMA 2010 chu lolhingtah in ana kichaiye. Hiche kum’a award ana muho chu: Best Pop Singer - Janglal Khongsai; Best Gospel Singer - Lhainei Haokip; Best Actor - Garry Haokip; Best Actress - Kimzonlhing; Best Lyricist - Jeff Akai Haokip; Best Music Video Album - Lhalam Chollha; Best Classic Singer - Paohen Haokip ahiuve. LDMA 2010 ahin record thah khat aum in, hiche chu Jeff Akai in Miuzeeko Award anivei channa ding’a asan chu ahiye.
LDMA a ngavei channa ding chu Sadar Hills December nisim 14, 2011 leh man ding ti’n LD in thuphuon ana nei kittai. Hinla LD Family in peldoh theilou boina khohtah ananei khah tah jieh chun January nisim 28, 2012 joh’a bawl ding in ana vochuontai. Aphad vohchuon ahijieh in laijon tamtah in alung nopmona’u thu ahin lhut uve. Ahinla peldoh theilou boina chu peldoh jieng thei anahi tahlou jieh chun eiho nopna bangtah in thil ana chielha thei tapuon, LD in khoh akisa lheh jieng’e. Governmental Department, ahilou leh NGO ho bang’ midang ngansena piehdoh thei ahina’n, ahinla sum le pai holthu thu ngai ahijieh in akipeile dingho chadon man ding jieng zong pieh thei ahilou ding jieh chun mi khut’ah LDMA ana kikoidoh zou tapoi. Hiche hi laijonho’n ina hedthiem ding uvin LD in tepna ahin bawl’e.
Migam’a um ihijieh’u leh mi thunuoiya um ihijieh uvin imacha eiho deibang in achielha thei jitapoi. January nisim 28, 2012 a LDMA manding ti’a phad ana kivochuon chu Manipur General Election toh anikhuo ahung kibah khah tah jieh in February nisim 4, 2012 joh’a ding in vohchuon ahi kittai. I-seisa bang uvin aphad jieh in buoi poutin, aman’a i-manlhah phot’u leh i-lunglhaidi’u himai tante.


Pakai Kum 2012 - LD Feb 2012

Kumlui mangta ni-le-lha kum kiheiyin, kumthah meldei umtah i-mu tauve. Tukhang’a thiemgao kahi tiho’n tukum 2012 hi leisiet kichaina hita ding in asuddoh uve. Leisiet kichaina ding phad le anidan chu van’a Pa tailou, chapa’n zong ahepoi. Pa bouseh in leisiet kichaina ding nikhuo chu nang-le-kei lungdon jieh’a vohchuon hilou ding, nang-le-kei tijad jieh’a matah’a kichai ding zong ahi dieh poi.
Miching le mithiem tamtah in December 21, 2012 leh leisiet kichai mong mong tading in anasei uve. Hiche thu ahung gindoh akuon chun leisiet chung’ah mihiem ijad tahsa damlouna jieh in ana muolliem man tadiuvem? Mihiem ijad accident in ana muolliem man tadiuvem? Mihiem ijad lungsietna neilou hiel in ama-le-ama ana kithat man tadem?
Leisiet kichai ding nikhuo koima’n aseithei poi. Ana muolliemsa chengho’a ding in amuolliem nikhuo’u chu amaho’a ding’a NIBIRU ahi maiye ti’n kagel’e. Amuolliem nikhuo’u chu amaho’a ding’a leisiet kichaini hijieng lou ding ham? Hiche leisiet hi i-chan tahpi umzou mong ding’a i-gel’u ahidem? Hiche zong chu van’a Pa tailou, chapa’n zong ahepoi.
Tukum’a leisiet kichai le kichailou chu tuni’a i-sei nuompen’u ahipuon, i-seidoh nuom pen’u chu nangma hinkhuo itih chan dam ding’a kingaituo nahim ti thudoh kidong chieh ding in iki deisah uve. Ka tahsa adam theiyin, kum 80 chan damzou mong ing’e ti ngam ding i-lah uva koi i-um uvem? Mihiem khat hina dol in kum 70 chan damtei tei ing’e iti ngam mong nadiuvem?
Jingkah tuimei tobang hinkhuo nei mihiem nang-le-keiya ding in itih chan i-hin ding seithei ahi hihbeh’e. English lasa minthang Akon in “even the life that you have is borrowed, cause you’re not promised tomorrow” atikhu dih kasa lheh jieng’e. Jing nikhuo namu teitei ding ahi eikiti ahilou jieh in i-hinkhuo’u hi anei um tina in gel’u hite. Hiche anei chu Pathien ahi ti i-hesuoh kei uve. Pathien in jing nikhuo chan damding’a eikoi maithei, eikoilou maithei, hizong leh i-hinkhuo’u chu ama’a ahiye.
Eiho’a hilou, anei um ahijieh in i-hinna’u hi aneipa lungdei bang’a i-mandi’u deisah ahiye. Aneipa alunglhai nah leh sodtah eihin pieh maithei’u, alunglhai lou leh kintah’a eihin lahdoh maithei’u, aneipa thu thu ahijieng’e. Hiche jieh chun hiche Pakai kum 2012 hi aneipa lunglhaina bangtah’a mang ding in iki deisah uve. Ama alunglhai leh December 21, 2012 masang’a zong i-hinkhuo’u alah thei, December 22, 2012 zou lampeh chan zong eihin mansah thei’u ahiye. Pathien tahsan’u hitin, ama lungdei bangtah in hinkhuo mang zing’u hite. Aneipa ama ahi’n, midang anei aumpoi. Hiche jieh chun mi hinkhuo lahpieh hochu ahinna neipa Pathien alunglhai lou ding geldoh zing’u hite. Happy New Year.

Satan kana houdan - Suanlyan Tungnung LD Feb. 2012

Hiche article hi satan ana hou apiengthah khat Suanlian Tungnung in interview abawlna thusim ahiye

Nikhat ka lawipa kom’ah dendrite hib ding in kaga chie in, katoukhom lhon phad chun table khat ahin do in, achung’ah star lim ahin sun’e. Hiche star chu ken ka jihkuol’e (circle). Achung’a chun ka lawipa’n kelcha lugu lim khat ahin koiyin, phui ahin samtai. Chomkhat zou in ka lawipa chu power nei hileh kilawmtah in thil bawltheina jadchuom beh ahin neita’n, innchung aginsah in, remote control jaolou hiel in TV channel alhenle zat zat jieng in, chule innsung’a cycle kikoi chu adop beihiel in ama changseh in ahung kikaangdoh jieng tai. Tijadna’n eihin bawm in, ju juohna inn khat’ah ka jamlud’e.
ka innsung mite
Lamka a lottery kithanlai ahi’n, kapa’n kanu jol asaikhum’e. Inn ahung lhun phad leh kanu akinahpiji’n, chuzou leh ama nungah helding in avahdoh jitai. Ka u-nu le kei boarding’ah eikoi uvin, innsung thu imacha kapa’n eihedsahji pouve. Khatvei inn kahung poddoh lhon in ahileh innsung chu ana kehtai. Kanu le kapa ana kikhenta’n, kapa’n jithah ananeita’n ahi. Innsung’a nei-le-gou hochu akiemsuh tultul in, ka nuthah ji masa le achate chu khamthei bawl ahikit uvin vangse kasa lheh’e. Ka lungkham behseh jieh in thiding bouseh kagelji’n, khatvei kuom leh kikhailih ding, chemcha’a ki sutlih jieng ding tiho leh tuilah’a choplud ham inn sangtah akuon’a kichoplhah’a thipai jieng ding bouseh kagelji’n ahi. Ahinla kapa chung’a ka lunghanna phuba kalah nuom jieh chun ka hinna kana sumang tapoi.
Lungthim kicholduo theina ding in louchang chichuom chuom kanepan in, ju kahin dawn in, hiti chun Class IX kasim in lekhasim kana haisantai.
ka kipatdan
Inn’a umla nuom kisalou, chiena ding dang tiding zong um diehlou ahitah jieh in ka lawipa bawl tobang bang kahin bawl pantai. Sign kajih in, satan kom’ah taona kamangta’n ahi. Hiche zou chun power kahin neiyin nuom kasa lheh jieng tai. Hiche chu 2004 lai ahita’n, Lamka khopi sung’ah satan hou kiti thu akijadoh hih laiyin, mi 3 sehseh kahiuvin, midang aum ding vang ka geldoh theipoi.
Chuti’a kana bawlji jieh uvin ka lungthim sung’ah lhagao thienglou ahung chengludta’n ahi. Kakipat tillai chun kanop phad phad le bou satan kahou theiyin, hinla ahung sod zepzep toh kilhon in kasung’a cheng lhagao phalou chun eihin control ta’n ahi. Kithoina mun ding leh phad ding eihin hedsahji tai. Hiti’a satan hou chu kahung tam zep zep tauvin, mengcha (cat) le ahsi (star) mangcha’n kaki hou jiuve. Ka power u toh mengcha kasoldoh tieng’u leh member dangho kom’ah aga chieji’n, lekhathot aga luohdohji’n, chuti ahilou zong leh member dangho chun mengcha mit avet’u leh aphad ding le amun ding amudoh thei jiuve. Abultil chun ganhing thisan in kakithoi jiuvin, hinla phad ahung chie zep zep toh kilhon in keimaho thisan’a kaki thoi’u ahung ngaitai.
kaki thoidan’u
Alhangpi in lhavah nuoi’ah jaan nidan 12 tieng leh kaki thoi jiuve. Kaki thoi ding tieng’u leh a kuol in kading uvin, ka khut ngong (wrist) ka ad-keh uvin, thisan chu lhengkam khat’ah kalakhom jiuve. Leader pa’n ama thisan akoi chai tieng leh phui asamji’n, thisan chu kaki thoina mun uva athe thangji’n ahi. Hiche tieng chule kahou’u satan chu mihiem bang’a mit’a muthei ding in ahung kilangdoh jitai. Amel ahoi lheh jieng in, pasal mel in ahung kilangji’e. Kaki thoi kit ding tieng’u leh chemcha’a khut ngong ad-keh angai tapuon, thisan koina ding lhengkam chu i-do leh ama macham in thisan ahung luongdoh in, chule ama macham in adam pai kit jitai. Kithoina kachai tieng’u leh satan chun phatthei eibuoh uvin, power phaloutah kachangji tauve. Power eihin piehji ho’u chu minphahda jieng taute, aselam’a manchah khah thei ahijieh in. Chuti’a satan in vang eibuoh zou tieng’u leh judawn, louchang neh, damdawi kikab, numei le pasal kah’a jon thanghuoi kaha bawl thei lheh uve. Hiche hi lhanmuol khel khel’a bawl angailou jieh in innmun’a zong kabawl jiuvin ahi. Nang ji nang cha ti umlou in anuom nuom in anuom chan aluppi jieng theiye. A thanghuoi val behseh’e ti kalval seibe ding dang kahe dieh poi. Kahou’u satan zong chun member numei athieng thou pen (first timer) khat aluppiji’e. Hiti’a chon jieh’a naovop aum khah leh naosen chu kithoina in kamang kit jiuvin ahi. Hiche jieh’a chu khatvei vei Lamka khopi’a naosen thisa namudohji’u ahiye.
ka member piho
Tulaiyin Lamka khopi’ah member katam lheh uve. Satan hou chieh chieh hizong leh aphazep leh agilou zep ka um uvin, kei kahi leh agilouho lah’a a lamkai in kapang’e. Ka member ho’u chu achapang pen kum 8 bep’a chapang ahiye. Tu-le-tu hin Lamka’ah group 10 tobang aum in, member 2000 val ding in ginchad aum’e. Ka member lah uva chun houbung upa, mahajon haosa tah tah, lekhathiem tah tah, college le high school chapang, nupi le papi atam’e. Khosung’a miphatah’a kiseiho zong keiho member hi atam’e. Chule ginchad lou beh beh nungah le guollhang zong ajao atam’e. Keiho lah’a jaolou’a ama chang’a kithoiji zong aumkit’e. Hiche holah’a chun reverend le officer lien tahtah zong aum’e. Chule satanic ahi chet loulai vang’a lhagao phalou in azui zong tamtah aum’e. Phatna sang’a sietna alhut theijoh ding jieh in ka lamkaiho’u le member ho min kaseidoh nuom poi. Neihin hedthiem di’u kakinem’e.
Member akibe theina ding in jou le naal in mi kalhem jiuvin ahi. Amasa’n lawi le guol in kakivoppi jiuvin, a innsung’a boina le hahsatna atuo tieng leh kaki thuopi theina ding uvin numei ahileh numei kasol uvin, pasal ahileh pasal kasol uvin, khamna thei thilho’ah kalhem lha masapen jiuve. Khamthei bawllou member zong tamtah aumnai. Alhangpi in innsung kitublou (broken family) a pat ahizep uve. Konkhat chu Christian hou i-zuina uva hin lhagao aumpoi ti’a hung lud loi zong aum’e. Chule konkhat hochu Korea chie nuom jieh, exam pass nuom jieh, sum dei jieh, leisiet a nitin hinkhuo man aning kihel jieh’a hung lud loi zong aum’e. Milhep lhahna ding in khamna thei le sex kaha man pen uve.
ki vaipuoh dan
Kaki vaipuoh dan’u chu achuom lheh jieng’e. Group khat in lamkai king le queen akineiyin, anuoi’a chun leader aum in, chule member le missionary ho aum uve. Ka group leader u phabep Manipur polam’a training ding’a achie laitah’u ahiye. Tulaitah in Manipur hi zone 6 in akikhen’e:
1. Lanva Lui apat achunglam le water fall lamse
2. Thangting area
3. Khobon area (Silchar)
4. Chandel/Sugnu area
5. Saidan lhang nuoilam
6. Dam area le Lamka Town area
Pathien houdan le satan houdan in kibahlouna tamtah aneiye. Satan kahou tieng’u leh thisan suo khel khel angaiye. Kithoina akichai tieng leh thanghuoi tah’a hinkhuo man angaiye. Phad chomkhat kipana akinei vang in phad sod adai zou puon, lungmuonna aumpoi. Phad ahung sod zep zep leh kipana akiemsuh zep zep in, i-hinkhuo’ah ning kihelna adimji’e. Satan in i-thina ding bouseh adei ahijieh in thina thei lampi jieng’ah eihin pui uve. Hiche tieng chule i-lungthim sung’ah se-le-pha hedna khat chingthei tah in ana umji’e.
lhagao kidouna ahi
Hiti’a satan houna hi thagum’a suhbei thei ding thil ahipoi. Mi’n eihin hol tieng’u leh akihe masaji’n, munchuom’ah kijamdoh man hih zong leh eihin mutheilouna ding uva umna thei ding power akineiye. Voh le godna pieh’a kichai thei ding jieng ahipoi. Nodoh ding zong i-heddoh theilou tamtah um ahijieh in ahi thei diehpoi. Koimacha amelput le akicheidan akuon’a satan hou ahi tithei ding khatcha aumpoi. Kei zong satan houna’a lamkai khat kahi jieng vang in hou-inn phatah’a kai le inn’a zong mi thumang tah khat kahi kit’e. Chule tulaiya lhanmuol’a kithoiji hokhu akipan til ahiuve. Atah tahho akithoi tieng’u leh koima’n mandoh thei puontin, mu zong mudoh zou pouvinte. Alampi umsun chu cha-le-naote phatah’a kivetkol’a, Pathien hieng’a kilhandoh zing ding ahipen maiye. Taona le Bible sim tilou ngal adoudan ding dang imacha um in kahepoi.
lamka maban ding
Tulaiyin Lamka ah GULPI POWER hadna manchah ahi’n, hizong leh DRAGON POWER kiti Lamkate’n athum zing uve. Tu masang zep chun Mizoram akuon in king le queen, satan power hadtah nei chu Lamkate thumna bang in ahung khuolzin lhon’e. Lamka’a kithoina bawl atamjo’n adei’u chu thi theilouna ahiye. Kahou’u satan chu keiho thisan bouseh in alunglhai zou tapuon, chapang thisan zong adeitai. Thi theilouna vang chu mupouvinte, hinla mihiem thisan’a ahung kithoi’u leh Lamka khopi buoi lheh jieng ding ahitai. Nacha chapangseho’u kiventub mai uvin, satan houna’a kithoina’a man ding in nahin tha pieh kha uvinte. Miching le mithiem tamtah um ahijieh uvin amaho’n thuneina hin nei’u henlang, vai hin hom’u leh i-gamsung’u aboiding dan chu ngaingam hipuonte. Atup’u athupi pen chu - khangthahho suhsiet cheh cheh ding, khamna thei le sex a puilud ding, mithi tamsah cheh cheh ding, ki ngailudna suh lhadai ding tiho ahiye. Houbung sung’ah ahunglud pan tauvin, adou ding dan i-thep mai’u angaitai. Lhagao lam’a kidouna ahijieh in Bible mangcha’n taona toh kithuo in Pathien suong in dou ute. Chuti ahilou leh i-gamsung uva sietna hung lhung ding in ngai ngam hipuonte.
thuchaina
Keima’n aphat chuomlou dan kahed jieh in Pastor leh ataomi honkhat kithuopina in ka hinna, ka lhagao le ka tahsa Pathien khut’ah October 2011 chun kana kilhandoh tai. Tu’a katup thupi pen chu satan kana houkhompi kalawi kaguolho atamthei pen Pathien kom’a puilud ding ti ahi. Hinla alunggel’u le angaituona’u satan in a control ahitah jieh in ahahsa lheh jieng’e. Pathien kom’a kilhandoh ding anop’u zong leh minute khat le ni kalval ahiji puon, adangse chu setan controlna nuoiya um ahitauve.
“My dear friends, please come to the Almighty God and find eternal peace. He is the only One who can give you what you are searching for. I searched for peace, riches, power and wealth by practicing satanic sacrifices like you all does now and I am not proud to be one of the pioneer in that field. If you happen to read this appeal, please come to God. For He is ready and just to forgive our sins. I also appeal to all to help us free my friends who are still in the clutch of satan. I am forming a group called PENIEL GROUP. If anybody is interested to help us in the fight, please let us know through the writer of this article. Thank you all”.