tag:blogger.com,1999:blog-24557658361233611742024-03-14T10:55:48.357-07:00Laijon DigestAnonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.comBlogger213125tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-63462688096443019062013-04-24T09:34:00.002-07:002013-04-24T09:34:37.300-07:00ALAI’AH LAZARUS ADING’E<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><i><span lang="EN-US">KSDC lamkaiho’n
India Flag haal lhah ding ti, Lazarus in India Flag choisang ding ti<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoListParagraph" style="margin-left: 270.0pt; mso-add-space: auto; mso-list: l0 level1 lfo1; text-indent: -18.0pt;">
<!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US">-<span style="font-size: 7pt;">
</span></span><!--[endif]--><span lang="EN-US">Jampa Lhungdim</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Pu-le-pa khang’a kuon’a i-na jalenna’u,
Manipur thinglhang gamsung, tu’n mi khutnuoi’ah i-um tauve. Hiche akuon’a
chamlhat muna ding in lampi chuom-chuom in kiphinna i-na bawl uvin, gamtum muna
ding’a a hinkhuo chaan zong tamtah i-um tauvin, amaho cheng jaana salaam
i-peuve.</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Khang ahung kitol zing in, thingnuoi group
tamtah, ki-thattuo ding leh ki-mantuo ding’a kiguosa diem’a ana umchu tuhin
kipa umtah in kilungtuoh tah in i-dingkhom thei tauvin, kipa aum lheh’e.
Gaal-le-tuol, genthei-hesuohna tamtah i-hin tuo nung uvin India government toh
nampi khankhuo sud khom theina ding in kihouna ding ngeh in i-na kiphin kit
uvin, alolhing ding tobang in ahung kilangdohji’n, hinla huilah’a chaangvai
kithe bang in ana leng mangji tai. </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Kiphinna vaigei pen chu Kuki State Demand
Committee ho lamkaina nuoiyin Asean Car Rally chu 2012 December lha in KSDC
lamkaina in ina nang uvin, hinla government in phalbi toukhom kichai leh
kihoupi ding’a eina tep jieh uvin vohhai in ana umtai. Hiche kitepna chu tuni’n
government in geldoh in anei tapuon, kiphinna athahbeh’a pat kit ding in KSDC
lamkaina in nasatah in i-ki guong kit tauve. </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Kiphinna hi tuni, January nisim 24 nilhah
lam nidan 5:00 akuon’a kipan ding ahitai. Kiphinna chielhah ding dan local
paper ho’n ahin phuondohna uva chun Kuki chate chenna gamsung zouse’a India
kivaipuohna daan zuilou ding leh India flag geiya hallhah ding in lamkaiho
akuon in thupieh ahung kisuodoh’e. </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Kiphinna hi achielhah’a ahileh hiche hohi
lamkaiho vaihomna leh thupiehna nuoiya i-hin zui uva i-hin bawl tei ding uvin
kiguonna aum kittai. Chuleh a 63 vei channa Indian Republic Day zong Kukite
chenna mun zouse’a manlou ding leh doudal ding in zong lamkaiho’n thupieh ahin
neikit tauve. </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Alangkhat’ah Churachandpur gamsung’ah
tulaitah hin nasatah in MGNREGS nuoiyin natohna achielha zing in ahi. Hiche
natohna hi nidang’a bang’a khosung’a ding’a lampi siemphat, hohtui luonna
suhtub leh adang dangho bawlna hilou in, Republic Day ading’a kiguonna ana
hikit laizang’e. Kuki chate hi innchen hahsate i-hiuvin, nisieh’a neh
kiholthute zong i-hiuve. Government in MGNREGS ahin siemdoh hi eiho’n i-ha
phatchuompi diehset uve. Imm leh sei kibang in haosa tamtah in zong a innchenpi
tauvin, chule haosa zong i-kibe zing jieng tauvin ahi. Masang’a mithum akisuh
khom leh mini lasathei kiti te chu tuhin mithum akisuh khom leh mini haosa ana
hitai. Promotion lamchuom beh’a i-mu’u abang in, MGNREGS i-phatchuompi pouve
iti thei pouve.</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Republic Day ading’a kiguonna ahin
Churachandpur DC, Jacintha Lazarus in khosung leh vengsung thienthouna lam’a
kited ding tikhat ahin podoh kittai. Hiche belap ding chun nasatah’a India Flag
tahlang ding, India Flag minthan sah ding ti hileh kilawmtah in khuo tamtah’ah
dustbin ho jieng’a zong India Flag mutheiyin aumtai. Lampi pam’a mipi zunbuh
(public urinal), thingphungho, lampi lai, chule mun dang-dang’ah India Flag
apol lha jieng’e. Jacintha hi India Flag ngailu tah ahi tithei in akilang’e. </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Kumdang in zong khosung thienthouna hi
Republic Day kuon tieng leh ana chiepiji’n ahi. Tukum’a India Flag hibang’a
ngailu nu hin kumdang in geldoh in ana neikhapoi. KSDC in India Flag hallhah
ding ahinti jieh’a hibang’a hi ahin gelkhoh ahidem? KSDC lamkaiho’n India Flag
ga hallha khel pouvinte. Amaho thupiehna nuoiya mipi in ahallhah ding ahibou’e.
Jacintha in India Flag mun zouse’ah atahdoh poi, ama thupiehna nuoiya mipi in
atahdoh ahibou’e. KSDC le Jacintha in mipi chuom chuom aneilhon ahidem? Hilou,
ahallha ding ho chu kitahdoh sah ahiti.</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Telangana in zong state athum’e, Kukite bou
i-hipouve. Telangana state muna ding dei jieh’a mipi panlahdan chu i-hesuoh
uve. Ann-le-tui ngol’a, meiya kihal’a, train lampi’a lum’a train kitaalih sah
kiguoho zong i-he uve. Hiche cheng bep
hilou’a lampi chuom-chuom’a akiphindan’u i-hesuoh kei uve. Mipi kipieh zouna
chun lamkaiho ahadsah ahi’n, janni jieng in zong athu’u athahbeh in ahung
gingdoh kittai. </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Jacintha in India Flag eihin siemsahho’u hi
KSDC lamkaina’a eiho ma-ma’n i-hin hallhah kittei ding uvin aumtai. Agul la
thilou, amol la bonglou tichu i-chiepi guot dan uvin akilang’e. Telangana
mipite’n vang asuoh-suoh, suoh, state muding atiuve. State neilou akhohdan
amaho’n ahe uve. Eiho’n zong i-hekit uve. I-hed jieh uva i-thum’u ahi.
Lamkaiho’n Meilheite’n thinglhang mi anuoise in, achuom bawl uve atiuvin,
Thangso Baite, Outer Manipur ading’a MP pu’n moh pen-penda’u hen atikit’e.
Hoilam i-ngat uva hoilam’a i-chiedi’u hitam? Lamkaiho’n mipi lungthim sung’ah
state neilou akhohda’n hedchien sah’u hen lang, mipi lungthim sung’ah state
ngaichadna piengdoh thei leh dei aum lheh’e. Mipiho’n state neilou akhohdan
he’u henlang, lamkaiho tilkhou zing’u henlang, tosot zing’u leh dei aum cheh’e.
Kilungkhatna lou’a i-bawldohdi’u alhom lheh’e.</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US">Kuki state mutheina ding’a kiphinna nasa
lheh ding in akilangtai. Lamkaiho zong kiguosa’n aum tauvin, mipiho zong
kiguosa’a aum ding tahsan ahitai. Mipi leh Lamkai kikah’a kihedthiemna aum
theina ding’a mitin in pan i-lah zingdi’u deisah ahi. Doudal ding atam’e,
kijosah poute. Lamkaiho had’u henlang, hang’u hen. Mipiho, lamkaiho tosot
ding’a kiguosa’n umzing hen. Tuchung kiphinna lolhinna ding in lamkaiho’n pan
ala uvin, mipi’n tosot’u hite. Lolhinsah louna ding in Jacintha in pan ala in,
mipi’n i-tosot kit uve. Khatla Kuki state, khat la job card, buoi vang aum
lheh’e. Anini’a i-zuidi’u ham, hoijoh i-zuidi’u hm? KSDC lamkaiho leh mipi
kikah’a Jacintha Lazarus ading’e, hoilam i-zotdi’u ham? </span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 252.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 252.0pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 252.0pt;">
<span lang="EN-US">24<sup>th</sup>
January, 2013</span></div>
</div>
Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-88848173726288109712012-06-30T07:40:00.000-07:002012-06-30T07:40:24.485-07:00Eiho ipi meidoina'n eimat'u hitam? - LD June 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Pu le Pate Britishte toh ana kidou uvin, ahadjo umlou in ana kithuh chet uvin, British te’n “Kanuoi uva lud tauvin” ati’u leh “Nei zoulou uva iti nanuoi uva kakundi’u ham?” ti’n ana pang chahkheh uvin, pasal ahiuvin, eiho tobang vang ahipouve...<br />
Pu-le-Pate’n gam ana pieh dohlou vang uvin, Britishte’n ana lah piehtho (zou) dieh pouve. Alunghang uvin suongkul’ah anakoi uvin, gam lah pieh jieng ding chu, zummo thusei hilou in “Nupi khat ajipa kikaan tum’a kichepna’a kinei” daan in agel’un, Pathien phatsah ahilou ding ahe uvin ana ladieh tapouve.<br />
Tuni’a hi Kukite jieh’a, gamsung’a cheng Naga hitahta, ipi mi hitahta, agamnei’a chengden thei ahi. Hiche ka seidoh jieh’a zong hi chapangho eiki thasahguo himaithei ahi. ‘Ahi’ katipoi, hithei ahi, athu akituoh’e. Hijieh chun hiche gam hi, i-chu nahlaidi’u ham, i-pieh dohdi’u hitam? Ken kachang’a kasei thei thil ahipoi, ka henai ti’a moh pao pao thei ahipoi.<br />
Tuni’n Kuki Innpi apuo’a kinganseho ama chang-chang in chie zongle’u, June 29th, 1993 kum’a Kuki Innpi ana kichoh hing ahi ti zong nahed’u hinam? Hiche hi kihetuoh chet’a kibawl zong ahipuo’n, Pathien thilguon ahi. Mi’n kichepna’a eiman’u chu Pathien in avet zoulou ahi.<br />
Chapang sen chunglang’a kilehtou’a kibantan kiti chu iti asiempa Pathien in athuoh zou ding ham? Chanu hoitah tah kichepna’a kineiya, chuzou’a alol kitan’a aluchang toh achuom-chuom’a kikoi.<br />
Hijieh’a chu Pathien in eilungsiet uva alahpai thei loulai’u ahi. I-pu I-pate’n aluong’a ana chohdoh uva, athisan’u toh ana lheh’u ahi. Alahdoh theina ding uva, aphung achang’a atiil uva, mingol, milopho akam dim-dim’a sum ahetpieh uva hichan hi genthei i-thuoh’u ahi. Hinla Pathien anuompoi, athu akichai hihlaiye.<br />
“Dongma’n tuh khaosa, tuh khao lui” kiti nadaan in, i-thi gamdi’u phad’a June 29th, 1993 kum’a suhnadi aki hedlou phad’a, Upa chingthei chieh 300 vaal kikhom’a, “adang sei tapoute, masang’a i-neisa’u, British toh i-kidouna’u gam venbitna di’n Kuki Goverment kiti Kuki Innpi choh hing kit taute” kiti’a, chuzou’a pat’a chu Nagate suosietna hung tang chot ahi. Chutilou hile ei-maichai i’u ahitai. Agam neilouho ahin goi uva, chouna (Kichou/Shift) ding’a lekha ahin pieh uva, nachoulou le’u katha ding nahiuve ati uva, ana chie masaho kisan athat uvin, hichan chu i-thuoh uvin, Pathien avouzang ana’n, tuni geiyin agamhi akila hih laiyin, hijieh chun haosa upa, Kuki Innpi di’a kilhengdohho hin na thipi ngapchad lou’u le kichepna’n bawl hih uvin, ajuoh mang’a napandi’u ahi. Hijieh’a chu, nageldi’u, mipi kom’a naseidi’u ahi.<br />
I-gam’u tu’a akilalou laise zong hi, govt. hihen koi hizong leh i-nop’u le akilahdi’u, i-noplou’u le akilah loudi’u hinalai ahi. Ajieh chu thilkhat chu aneipa noplou’a kila theilou ahi.<br />
Aning ning’a mizouse’n thil kibawl ahesuohta’n, Nagate’n zong abawlkhiel’u ahethim thim tauvin, hiche hi aheddoh masang uva, govt. hin NE india hi lahpieh ding ti’a ani-ani’a kisabuoi ahitai.<br />
Hijieh’a chu “akichaisa ahitai, leisiet thuhi sei tahlou ding ahi” ti’a ana sei houbung lamkaiho thu ana kila hihleh hichan hi i-phah loudi’u ahi.<br />
Ama meng-meng asei uvin, numei min in zong akimat ngai po’n tin, lamkaiho’n ana sei uvin, achanu mi’n apui phad le sang som, sang somni nahin puohlou’u le ti jieng zong mingolho lamkaina nuoiya ana ki umjieh’a ana kithunoh kha ahi.<br />
Leisiet kihou’a, leisiet gaa ahi Pathien kihou’a hijahi. Pathien nna kitong ahi. Hijieh’a chu HOU LE LEISIET AKIMAT POI TICHU KOI HAM? A natong achuom ahe tithu ahi’n, i-boncha uva thu i-neithei suohkei’u ahi.<br />
2002 UN meeting’a India in zong suoi abawl, Burma in zong suoi abawl chu, “agam neite thunopna lou’a koimacha’n koima cha gam alah theilou ding ahi” kiti ahi.<br />
Nasei ngam hih uvem?<br />
Chuche mitamtah in vote apieh lah’a agachieho’n mitamtah gam kilahpieh ding thu’a ima asei ngamlou’u ham? Tripura’a gachie tang’u, agam thingphuh thei louding, lhothei lou ding. Mizoram’a loulho man louchin khat’a tax 60 alahho’u khu ipi iti ham? Apu apate chenna gam, hiche sumdongho chun agam huhna ding’a Britishte ahungsat uvem? Hiche laiya hi??<br />
Thudih seidi ipiding’a nakichad’u ham?<br />
Mi’n nathil ahung kilah’a navet gehguh’a napho lou leh akilahdi hichula’em...! Nang nopna hichume. Hiche a nakol’u chu apha’n chate naote ho, na natoh’u thudawl’a hi abidoi hoilam ham? Kihelou ahi.<br />
Kuki inpi kicho hing ni’n kiluolna 4 akila’n, Athum channa’a kisei chu:<br />
“Indiate hi ka govt nahi’u leh, khuo 360 kachaan tauvin, mihiem 900 vaal, nunao chapang, mitcho, elbaai jaona in athat tauvin, hicheho thuhi nei seipieh uvin, hiche mithat hohi nangho daan dungjui in man uvin lang, chuzou tiengleh aluongman iti nasahdi’u ham? Khuo 360 hi nanung chensah kitdi’u ahi, ka govt nahi’uleh” tihi tuni geiya kisei ahi.<br />
Lekha 60 vaal akithotta’n, dawnbutna khat zong kimulou ahi. Hiche hi adawnbut lou’u leh ipi naseidi’u ham? Ajieh chu govt. chun mikhat akitha zong le athatho suongkul’a akoi ham, akhailih hamkhat hiji ahi’n, Kukite 900 vaal kithana’a imacha bawllou chu govt hinam? Hiche’a chu lekha thiemho’n ipi naseidi’u ham? Mi’n nathat’a hichu govt. nakichad’u ham?<br />
Black day akimanna’ah, bawl-bawl tapoute, Nagaho lunghang inte natiuvin, najah’u chalou ham? Mi’n nanu-napa that’a nakaapi zong chu nakichad kit nahlai ham?<br />
Chijieh’a chu Kukite hin tu’a hi, leisiet khankhuo’a abidoi kiti chu hiche India govt. in eidawnbut louhiel’u leh khat, eidawnbut’u zong le i-lung’u lhai nam? Lhai hih’am? I-vetdi’u hinalai ahi. Adang seiding kahepoi, hiche laiya kipana ding chu, a kinganse ho’n adonji pouvin, achuom chuom abawl uvin, hiche i-umchan’u chu govt. in phatah in ave’n, Tongkhojang ham, Holkhomang ham in ahe’n, adang in ahepoi ati tieng’u chule anop nop uva kichepna’a naneidi’u ahi. Hiche laitah hi thuohlel um’a ahi.<br />
Kikap zong leh phachuom lou ding ahi.<br />
Hijieh chun khah phad ahi kasopi teho. Leisiet chung chang i-boipi lou uva ahile, tu’a i-innkote’u Tripura ho agentheina’u khu veuvin, alengpa’u akitom-tom vang in aphachuom tapuo’n, Mizoram aphata’n, Naga mingolho akichop dot-dot vang uvin Nagaland zong ahin phah ding, aban ban’a NE india hi lahzou ding, ahin heddoh phad’u leh police matsah ding, Army ho kapsah ding tihi govt tohguon ahi. Koima kadem ahipoi, govt in bawltahta.<br />
Indira Gandhi that hochu phashi’a akhai thei uva ahile, hiche mi 900 that hochu iti’a adonda’u ham??<br />
Bombay dung’a Kolkata dung’a Railway accident a mikhat athi zong leh Prime Minister ho helicopter in aleng lud uvin, idi’a Tamei’a mi 83 kithat chu koima’n ahung vetlou ham? Nasei ngamlou’u ham? I-lamkai houvin, thilchuom chuom’a eipui uvin, seiding ei-seisah pouvin, thildang dang abawl tauve.<br />
Mihiem chu Pathien thilsiem ahi’n, kichepna ding ahipoi.<br />
Nasei ngamlou’u ham? Mi’n mikhat athi leh aluongman adel thu-thu in, eiho hi ipi meidoina in eimat’u ham? Naoteho zong gam-le-nam ngailu nahiuva, thisan phal ngam’a pang nahiule aphai, Haosa upa hozong i-ki hounadi’u aum’e. Thisan phalngam’a napanna’u chun na gam ahin juohdoh thei ahi. Nakal chotdi’u daan kithiem chuh’un.<br />
<div>
- Rev. Dr. T. Lunkim</div>
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-4118810152515532092012-06-30T07:39:00.000-07:002012-06-30T07:39:14.912-07:00Personal Hygiene - LD June 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Eima chang chieh tahsa chung’a thienna kitihi mihiem’a ding’a akhohpen khat ahi. “Thienna hi damtheina ahi” ti thuchih aum in ahi. Hijieh chun, damtheina ding’a thien angai lheh jieng in ahi. Leisiet mihiem zouse ding’a thienna hi thilkhoh tah ahi. Thienna hi jadni aum in - tahsa lam’a thienna le lhagao lam’a thienna ahi. Tahsa chung’ah tibah tamtah aum in, anuoiya hohi veu hite:<br />
Luchang: Luchang in tibah 5 aneiye. Hiche hochu (a) Luchang sam kena lai (lulei), (b) Mit teni (c) Bilkuol teni (d) Nahhom teni chule (e) Kam ahiuve.<br />
(a) Luchang hi lhuohbu umna ahi’n, hoitah’a ven angaiye. Adieh in government in lubuh venbitna ding in lukhuh lhoutah (helmet) garineo i.e. motor cycle, scooter, kinetic honda le adang dang tol ho’n aman tei diuvin thupieh aneiyin ahi.<br />
Luchang’a sam zong hi mihiem ding’a hoina ahi. Phad sieh’a sob ngim zing ding, alhompen’a hapta khat sung’a nivei beh sob ding ahi. Luchang hi anet behseh leh hit le kha zong aum nuom in ahi. Mi toh samthi ahithei chan’a kikoplou ding aphai. Ajiehchu natna chuom chuom zong kilatuo thei ahi. Samvomlou kimang zong aphana’n, ahi’n akhohlou leh manlou aphajoi. Ajiehchu tehse samkang’a um chun Pathien loupina amusah in ahi.<br />
Samvom lou nanu nuom leh sensitive test bawl masah angaiye. Hiche test ding dan chu ahileh navou nemlai khat ahilou le na khutphang nunglam’ah themkhat nu’n lang, minute 5 tobang ve’n lang patep in. Chu’a tithah ham, luohsuo ham aumlou leh nuthei ahi.<br />
(b) Mit teni hi phatecha’a dep thiem ding ahi. Mit-theim hi na-ngon sang’a khohjo ahiye. I-tahsa pumpi ding’a vah ahi. I-mit akisuhmo leh ti pumpi hi athim tobang hi jieng ahi. Hiti ahijieh chun hieu-jang, molkang le adang dang’a moh thai-thai lou ding, tui thieng’a sobthieng ding chutieng leh chi themcha le patchon tui’a omsou’a alum thim’a avel’a suhthieng ding ahi. Chule mit anat leh doctor kivetsah ding, mitbeh napieh leh beh in, chomkhat zou tieng leh behlou’a zong na umthei kit ahi. Na vadoh leh na hung lhun tieng namai phatecha’n tui thieng in phiet masa’n chutileh natna tamtah’a kuon’a huoidoh thei ahi.<br />
(c) Bilkuol teni zong hi phatecha’a depthiem ding, thil ging behseh kom’a um sodlou ding ahi. Ajiehchu aging behseh hin i-bilkuol sung’a khuongmai (ear drum) asem vang thei ahi. Hijieh chun lenna chung’a touho bilkuol huhna ding in patchon akipei. Music le adang dang thil gingtheiho’n zong nakuol asu-ngong thei in ahi.<br />
Thinglhang’a nupi upaho’n alung ahan tieng achate’u biengphe abeng jiuve. Hiche zong hin nakuol asuh-ngong thei ahi. Nakuol suhthieng lou zong hin naa angonsah thei in, hijieh chun nakuol hi hapta khat sung’a nivei beh suhthieng ding ahi. Bilkuol suhthiengna ding’a molkang, thihzang, ahmul chule meikhet chang manlou ding ahi. Hisang chun mol nem muh khat’a patchon veiya (ear bud) nakuol suhthiengna’a man joh aphai.<br />
(d) Nah-hom sung hi phad sieh’a suhthieng ding ahi. Asuhthieng ding dan hi tui themkhat hoblud’a nidlhah ding ahi. Hiti’a aki bawl leh nahhom sung’a anenho tui chun asuhthieng thei ahi. Mi abangkhat i-vet leh anahhom sung’a kuon’a anahmul hung jamdoh’a anephu lampeh hipha doh’a vetsiet umtah atam in, hiche jachad umtah ahi. Nahmul hi bodoh sang in bahche (scissor) neo amuh zum’a chetan tho’n aphai. Nap hi ha nidlou ding ahi, ajieh chu nakuol atohkhah thei ahi.<br />
(e) Kamsung: Suolam gamkaiya um miho hi kamsung cancer (oral cancer) avei nuom uve. Hiche hi kamsung thiensahje i-hedlou jieh’u ahi. Churub cheb, le judawn in kam anamsiet sah’e. Khaini, zarda, dummuom le tuibuh neh zong hin oral ulcer asuosah thei ahi. Nephu sung lam’a haniho akase’n, chule hanat zong aum nuom in, ha alhou theipoi. Ha hinkhuo asodpoi. Hahi anat masang’a doctor kivetsah loi ding aphai. Hanat thuoh-thuoh hi aphapoi. Ha anatsod leh nakuol zong atongkha’n, chule hanat jieh in cancer zong amoh suodoh theiyin ahi.<br />
Ha hi asunglam zong apolam zong phatecha’a nod thieng zing ding ahi. Buneh zou sieh’a kisuhthiengna ding in brush man khoh-khoh angaipoi. Tui’a bou khuothieng thei ahi. Ahinla jingkah kitholhah le nilhah i-mut masang’a vang brush a phatecha’a nod aphai. Athuh le alhum naneh zou sieh leh tui themkhat don in, hichun naha asuhthieng ding ahi. Ha natna hi kamsung thienlou jieh ahipen’e.<br />
tipum (Main part of the body):<br />
Tipum hi nisieh’a kisilthieng zing ding ahi. Tahsa athien leh aki damthei dom’e. I-ti hasat ped’a kisillou ding, phad chomkhat umdap’a i-tahsa akhin dom tieng leh kisil ding ahi. Puon sobna hi alou ahad in tahsa le lu sobna’a manlou ding ahi.<br />
Sangkhol ahlou’a nisa thuohlou ding, chule sangkhol ahlou’a fan kijab sahlou ding ahi. Ajieh chu i-sunglam in athuoh zoupoi.<br />
Oi-sung adam theina ding’a neh-le-chah kitim thiem ding ahi. Sa-me haneh sang in annche-me haneh hi hinkhuo sodna chule damtheina ahi. Sa adamlou nehkhah jieh’a mihiem veise atam’e. Hijieh’a chu sa i-choh tieng leh athieng le ahinpha kilhen ding ahi.<br />
Nikhat’a mikhat in alhompen’a tui khon 8 (1 to 2 litres) adon leh adamtheiye. Tui athienglou akidon leh natna jad chuom chuom: jauncice, diarrhoea, cholera, typhoid etc akivei theiye. Tuilhom dawnho sung’ah suong- kidney stone, gall stone, piles etc. akisiem nuom’e.<br />
Gilpi hi phatecha’a dep thiem ding, nna ha tohsahlou ding, oiva sed’a ann akineh le gilpi in nna aha toh in, gilpi tha asulhom in, hinkhuo achom’e. Hapta khat sung’a khatvei beh ann ngol’a gilpi kicholduo sah hi damtheina ahi. Sasung, sahing, masala chule malcha thah hanehlou aphai. Annche me haneh apha’e.<br />
khut teni<br />
Khut teni hi tahsa ding’a poimotah ahi’n, thieng zing’a koi ding ahi. Jahnuoi namsiet zong hi jachad umtah ahi. Hiche hin thienlouna avetsah’e. Hijieh’a chu savon’a hoitah’a sob angaiye. Chule sangkhol zong nisieh’a khel ding ahi.<br />
Khut tinho zong tan chom zing angaiye. Ajiehchu tin kikah’a nen ahilou leh natna (germs) kizep’a kuon’a natna jad chuom chuom kivei thei ahi. Hijieh’a chu buneh masang’a khut teni sil ngimsel ding ahi. Tinlou (nail polish) hanu aphapoi. Tin natna jad chuom chuom asuohdoh theiye. Aki suhthieng tieng leh hoitah’a asuhthieng (nail polish remover) na’a suhthieng ding ahi. Achutilou leh i-tinho hi dammo thei ahiuve.<br />
keng teni<br />
Keng teni zong hi hoitah’a suhthieng zing angaiye. Adieh’a kengto le kengsih hi hoitah’a aki suhthieng zing lou leh avet hoipuon, chule nam zong anamseji’n, akhi kah’a nat phalou lud thei ahi. Chule keng tinho zong hi tan chom zing ding ahi.<br />
innsung innvel suhthieng ding<br />
Tahsa thienna ding’a innsung zong suhthieng angaiye. Innsung’a ganchaho - ahcha, uicha, vohcha le adang dang ludsah lou ding ahi. Amaho’a kuon’a nat phalou mihiem dammosah thei ahin puohlud thei’u ahi. I-inn’a kholai leng ahung tieng leh innvel chule kotpi dung thieng nam ti ave masapen’e. A innvel le a innsung thieng hohi amaho zong athieng tei uve.<br />
Eh thahna hi eiho thinglhang miho’n i-gelkhohji pouve. Hiche hi dihloutah ahi. Ajiehchu eh-thahna mun akitublou jieh’a natna jad chuom chuom zong kivei thei ahi. Chule i-umna mun ding zong anamsiet sah lhehji in ahi. Hedding’a khohtah khat chu mi inn’a i-chie tieng akhoh ten lou leh eh-thah, zunthah bawllou ding ahi. Eh-le-zun i-thah zou tieng leh tui khatvei sun’a tamtah sun ding ahi. Khon khat khat’a i-sun leh eh hoitah’a kisunglha theilou ahi. Eh akimulai chan’a tui sun ding, dosah lou ding ahi.<br />
conclusion<br />
Koi hizong leh mit-eh um, nahkhih le nap um, bilkuol lam kimu’a lhuoh deh-duh, ha baal deh-duh, kam-ui letlut le kuvane san deh-duhho hin amihina, ahoina le athepna asuhmosah in, mi’n zong akidah in ajapoi ti hed ding ahi. Kivondan zong hed angaiye. I-kiloppi le kiloppi lou, amun le aphad in apuoh dungjuiya kivon ding ahi. Hou-inn kikhopna, picnic le khuol chienaho’a kivondan hed hi phatah ahi. I-ki vondan le i-ki siemdan in i-lim le lungthim asuodohji’e tihi suhmillou ding ahi.<br />
- Mrs Neijathiem<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-55357968985742549052012-06-30T07:37:00.003-07:002012-06-30T07:37:58.435-07:00SIMLAIHO DING’A CAREER COUNSELLING APOIMODA’N - LD June - 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Sopi u-le-nao, Kuki chapa-chanu, amasapen in kajaana salaam sahludtah in kahin bawl’e. Tuni nikhuo’a nangho kom’a kahung taona nuom chu ahileh simlaiho’a ding’a phachuom ding’a i-gel, chule bawlthei i-neiho’u zouse chu imchah lou in seiphuog jo’u hite tihi ahi. Khangdong thiemzilna lampang’a nang-le-keiyin iti pan i-lah ding ham tihi ami takip in i-gel ding uva thil mamotah khat chu ahi. Tuni nikhuo’a i-society sung uva khangdongho buoinaji pen ipi ham ti nagelkhah’em? Nang-le-kei zong high school chule higher secondary kaikha i-hile vang i-het thoudi’u katahsan’e. Thilpha ahi he’a bawllou chule thilse ahi he’a bawl’a chu chonsiet kiti hilou ham? Hinla tukhang hin mi aching gamta’n japi phatchuomna sang in amitakip in ama ama phatchuomna ding bou akivetta’n ahi. Aching athiemho’n zong akam thilpha le thutah seina chule thilpha bawlna’n akhut alhaang tapouve. Ama adam’a ahithei phot leh khohsalou, midang iti henlang, ajadmi iti zong leh donse lou zong mi aki umda puon, aphamo lheh jieng in ahi.<br />
Khangdong hohi khuonung’a nampi kingapna khuompi hiding ahiuve ti chula i-hengal uvin, ahinla amaho’a ding’a nang-le-keiyin thilpha kibawl behlou! A chutileh amaho’n koichu ahin vetton uva koi thilpha bawl ahin zui diuvem tihi thudoh lientah khat ahi. Eimaho’n bon khonung’a i-lamkaidi’u, i-khuompidi’u chule i-kingapnadi’u bon phate’a i-kisiem phat nuomlou’u leh konba eihung siemphat piehdi’u ham? Mihiem in i-tutu ki-ad ding ahi ti chula i-hengal uvin, ahile eiho’n khangdongho’a ding’a thilpha ijad i-tudoh, i-tohdoh tah uvem? Amaho lungsung’a hung khanglien ding itobang muchi i-tu’u hinam tihi eima-le-eima kidoh phad mong-mong ahitai. Khangdong tamtah in lekhasim i-bawl’a aban zomlou’a amoh ngahji’u ahidem? Sum-le-pai lhahsam jieh ham, ole thildang dang jieh ahidem? Bawlding ahedlou jieh’u ahidem? Ole career guidance lhahsam jieh ahidem? Hiche hohi alhangpi’a ajieh pen hung hiding da’n ahi.<br />
A ipichu hita zongleh simlaiho’n lekhasim amoh ngahna’u ajieh ding’a kagel thupi pen chu kinepna aneilou jieh’u leh Career Guidance lhahsam jieh hinte kati nuom’e. Achuti leh i-bawl’a kinepna anei jilou’u hintem tihi ahita’n ahi. Chapang chu ahedna lhasam, mithusei pou-pou moh tahsan jieng thei ahi. Tulai khang’a hin career a chiepi ding’a pha profession jadchuom chuom ahung umdohta’n ahi. Masanglai chun arts bou ana kihe’n, service zong chu SEPOY chule IAS hobou ana’um tobang in akigel in ahi. Ahinla tulai khang in career atam in profession mong-mong’a chiepi thei 200 valje’n hoitah tah aumta’n ahi. Tulai simlai chapangho’a ding in i-society sung uva career counselling alhasam ma-ma jieng in ahi.<br />
Vetsahna’n chapang khat chu vanleng siemna lampang ahilou leh machine lampang lunglud tahen lang, ahinla ama chu arts kimoh lahsah khata henlang hileh akituoh nadem? Ahilou leh arts hethei le English thiem mikhat chu nu-le-pa deiman in science kimoh lahsah kha taleh ipi ati dem? Business lungludlou, maths thiem behlou chapang khat chu commerce kilahsah khata leh akituoh nadem? Chutobang machun science lam’a lunglud leh hethei khat chu arts ahilou leh commerce kilahsah kha taleh ipiti mong-mong dem? Chuti tahen lang hileh chapang khat chu thiemzilna lampang’a alhunna ding chu alhung thei nadem? Chuleh ahinkhuo’ah alolhing tah-tah zou nadem? Tulai hin stream hin kilhen khiel jieh’a alhunna ding lhung zoulou simlai tampi aumta’n ahi.<br />
Career counselling hi apoimo ma-ma jieng in ahi. Lekha chu simthei ahiman’a mohsim ngol sim-sim jieng thei thil ahipoi. Adiehset in counselling hi class-IX chunglamho’a ding in amamo lheh jieng in ahi. Ajieh chu Cl-X zou’a khu i-lungludna line a ludpai jieng angaiyin ahi. Chapang khat chu alungludna ipi anei ham- engineering, pilot, staff nurse, doctor, civil servant, educationist, sepai, navy, airforce, company secretary, financial analyst, businessman, teachers, MBA, NGO, social workers, bank manager, bank PO, ambassadors, computer software engineer, company manager, hotel manager etc….chule adang tampi aum thei nalaiye. Alungludna le athanopna ipi ham tichu phatecha hedpieh masat’a, course ahilou leh a line lampang seipieh’a pha ahi. Science, arts, commerce, ITI, biotech chule adang-dang ama lungludna le atup adoi ipi akuon’a lhung theidi ham ti khuoldoh’a relevant leh appropriate subject chu lahsah’a pha ahi. Ahinla eiho society a career counselling alhahsam jieh in simlaiho’a ding in a line kilhen tuoh ding chu thilbai ahipuon, thil hahsatah khat ahijo’e. Abangchu alawi-le-paiho’n stream khat alah man’a moh lah jieng zong akiumda puon ahi.<br />
Achuti tah’a ahileh eiho’n zong CAREER COUNSELLING le CAREER GUIDANCE simlaiho’a ding’a phatecha i-bawl pieh zing uva pha hilou ham? Tu’a eiho’n thil neocha’a i-gelho’u hin khonung leh nna lientah ahin tohdoh thei ahi. Aphadi hihen lang asedi hizongleh. Chukeu hilou’a CAREER BOOKLET ho zong hi siempieh’a hompieh ding’a pha ahi. Ajieh chu CAREER COUNSELLING chu mizouse pang theilou maithei ahi’n, hizongle apanglouho’n zong hiche CAREER BOOKLET a kuon’a chu i-chan hamkhatpi ahin phatchuompi thei ahiye. Chule KSO gam chuom-chuom’a lamkaiho kom’a kahung taona nuom chu ahileh i-society sung uva hin simlai thiemzilho ding in CAREER GUIDANCE LE SEMINAR tiho hi alhasam ma-ma jieng in hijieh chun gelkhoh chieh’u hitin chule iti pan i-lahdi’u ham ti phatecha’n gelpha’u hite.<br />
Thilpha ding i-deival jieh’a mihiem hina jal in seikhiel bawlkhiel umkha intin, hicheho zouse chu naboncha’u chung’ah ngaidam kahin thum’e. Chule Kuki chanu-chapa gampam’a um hihenlang hoilai’a um hizongle’u chun nachi-le-nam, chule i-culture’u haimillou ding in i-kitiem uvin, i-hedsa’u hizong leh avel’a i-kihedsah kit uvin ahi. Simlaiho’a dinga thil phachuom ding ahikhahleh ti’n SIMLAI LAMHIL aki bawlguo’n, hijieh chun article ipi topic hizong leh simlaiho ding’a phachuom ding, adieset’a career lampang toh kisai ahinah photleh nalim passport photo khattoh hin thot ding’a tep-le-hedsah i-hiuve.Chule Kuki society sung’a ENGINEER ,MBA, PROFESSOR, SCIENTIST, EDUCATIONIST, ENTREPRENEUR, IAS, IRS, IPS, IFS, IAAS, IDAS, NURSE, STAFF NURSE, LAWYER, LECTURER, COMPANY MANAGER, BANK PO, BANK MANAGER, TEACHERS, SOCIAL WORKERS, RESEARCH SCHOLAR, DOCTOR ,ARMY OFFICER,COUNSELLOR CHULEH ADANG DANG TOHMUN SANG (HIGH POST) neiho kom’a kahung taona nuom chu ahileh na line-line chieh uva article, tichu naludda’n, lekha na nasimda’n, na course zil, job prospectus, na brief profile attached with one passport photo chule na course sim, zill thu in 300-400 words vel in hinsun in lang, SIMLAI LAMHIL article ding in hinthot chieh’u hite ti’a sahluttah’a kahung tao ahi. Simlai lamhil khantouna ding leh simlai chapangho phatchuomna ding in article chu hinthot ding gelkhoh chieh’u hite. Hiche lekhahi Thadou-Kuki pao’a hiding, chule asung’a chu i-society sung uva lekha thiem, engineer, civil service, doctor, professor, lecturer, teacher, research scholar, educationist, army officer, businessman, etc ho’n article eipao’a ahin sutdi’u chuleh hicheho zouse chu lekha khat’a siemdoh ding tohguon ahi. Hichun simlaiho’a ding’a thilpha tah lampi kozangtu’a hung pangdi’u zong i-kinepna’u ahi. Tohguon kineiho zouse alolhin theina ding in TAONA’N kigeldohtuo zing’u hite.<br />
Asim jouse patheinin phatthei eiboh cheh tauhen!<br />
Articles thot na di – simlailamhil@gmail.com ahiloule anoia address kipea khu thot zing thei ahi. Na article hin thot di chu 31st June, 2012 kah ngeiya ahung lhun di deisah ahi.<br />
KAKIPAH’E KUKI KAHI<br />
KEIMA NASOPI’U<br />
S.THANGJAKAP HAOKIP OF MAMUONG VILLAGE, HENGLEP SUB-DIVISION<br />
PRESENT ADDRESS AND POSTAL ADDRESS:<br />
S. THANGJAKAP HAOKIP s/o Pa S. THANGNGAM HAOKIP. B. AIJALON VILLAGE, UPA NEHPU ROAD, OPPOSITE TO IMMANUEL ECA CHURCH, CHURACHANDPUR-795128<br />
MANIPUR.<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-29088089084297973532012-06-30T07:36:00.003-07:002012-06-30T07:36:55.931-07:00Eiho'n zong kibawl thei inte, bawl ute - LD June 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
2011 census dungjui chun Manipur gamsung seh-seh’ah khuo 2391 aum zou’e. Hiche holah’a akeh khatbeh hi eiho Kukite’a ahiding tahsan aum’e. Adang chu thuchuom ahita’n, eiho khuo lah’a lampi kisuhtah’a nei ijad i-um zou diuvem? Khosung’a tuinehna kisuhsel nei ijad i-um diuvem? Inn 100 chunglam chenna ijad mong-mong i-um diuvem? Kailhang’a kuon’a nikhat sang’a gamlajo kenglam’a chiena ding ijad aum dem? Khosung’a dukan pilhing umna ijad aum dem? Khosung’a school nei ijad aumdem? School tobang um, oja umlouho simtha lou ding hileh la? Haosa um, khuo chaga umlou ijad aumdem? Inn 10 nuoilam chenna khuo ijad aumdem? Hednuom atam lheh’e, hizong leh adawnbutna kimu dieh ding ahilou jieh in ngaphot’o.<br />
<br />
Ka laijon, ngaituo mong mong ding’a pha kasah tah khat aum’e. Ahmedabad’ah Punsari kiti khuo khat aum in, tuhin India ading’a village minthang pen ahitai. Eiho khosung’a khuopam’a pat guollhang ahung kiphaosah leh jebding’a del jieng nachu amaho lah’ah aumlou tiding ahi’n, mi avohna lam’a aminthan lou vang uvin development lam’ah nasatah in akhangtou uvin, India khopi tamtah in zong aphah zoulou ding hielkhop in akhangtou tauve.<br />
Midang khuo’a NREGS thu’a sum negu’a kingohna, lampi hoilou jieh’a guo azuh leh phailei lah abang jieng zing laiyin Punsari khosung’ah wi-fi le optical fiber broadband network in khosung’ah internet a supply in, chapangho’n air-conditioned classroom ah lekha asim uvin, chate umchan le ojaho umchan vetlhah ahizing theina ding in class room zouse’ah CCTV akoi tauve. Chule khosung kikomtuona ding in mini-bus alhaisah uvin, khosung mun poimo lai-lai’ah CCTV 25 tobang akoikit nalaised uve.<br />
Punsari tehin hichan’a khosung’a khantouna alhuntheina ding in kithuopina sum imacha amu pouvin, hinla amaho akuon’a khantou ding dei behsehna lunggel aum khah jieh chun government akuon’a fund amuho’u kum nga masang’a kuon chun ana kholtub chet uvin hichan hin minthanna thei ding hielkhop in akhosung’uh akisiemdoh tauve. Nehguhna le sum mimal’a ding’a ngailud behsehna sang in khosung’a ding’a khantouna ding joh akhohgel jieh uvin khosungmi mi 6000 ho’n amichan chieh uva insurance policy aneitheina ding uvin kumsieh leh Dk. 25 Lakhs chieh akoidoh uvin, chule mediclaim policy Dk. 25,000 zong aneisuoh kei uve. Hiche hi mimal in aki puohdoh’u ahipuon, khosung lamkaiho’n aguon tub suohkei’u ahiye.<br />
Classroom zouse’a CCTV aum suohkei jieh in chapangho class lalou’a vahdoh ngam khatcha aumpuon, gunchu tah in lekha asim zing uve ti’n Hemant Patel, village sarpanch, kum 29 bep chun aseiye. Ama’n aseibena’ah khosung’ah tuithieng dawn ding aumtheina ding in plant phatah akisiem uvin, hiche chun innsuon’a litre 20 nisieh’a a supply zing ahida’n aseiyin ahi.<br />
Punsari khosung mite’n hiche khantouna ahin delpan lai’u chun Dk. 25,000 bouseh ananei uvin, hinla tuhin Dk. 75 Lakhs aneidoh zou tauve. Atohguon’u alolhin theina ding in agamlei’u themkhat ana juohdoh uvin, hiche akuon’a chu hung kitoudel ahiuve. Punsari khuosung ahung khantouna ding’a gunchutah’a anatoh dan’u hedpi ahung hiphad in central le state government in zong kipaman ana pekha tauve. Amaho khuomi gampam’a natong khatcha zong aum pouvin, amaho le amaho kitoudel jieng ahiuve.<br />
Kidang hilou ham? Punsari khosung’a cheng mihiem chu 6000 ahiuve. Innsung khat’a mi nga nga cheng ding in gel le chun, akhosung uva chun inn 1200 um inte. Inn 1200 cheng ahiuve ti’n gel’u hitin, hiche akuon chun eiho’n zong themkhat houlimna gah bawl’u hite.<br />
Eimite lah’a inn 1000 chunglam chenna khuo ijad aum dem? 100? 200? Kakipap zep toh akilou’e. Hung kumsuh zep ing’e. 10 i-lhing diuvem? Ahilou leh 5 nuoilam? Khantouna kitihi eima’a ahung kipat angaiye. USA te akhangtou uvin, akhantou dan’u ija uvin, mittah’a i-mulou vang uvin Hollywood movies ho akuon in zong i-mudoh tam mama jieng tauve. I-jah’u leh i-mu zing vang uvin eiho ki khangtou jieng dieh puonte. Eima lungthim’a khantouna ding lunggel ahung piendoh phot lou leh khantouna chu ki deisuoh kei zong leh jaan mang tobang anahi bepseu ding ahiye.<br />
Khat kidong kit’u hite. Eimite lah’a NREGS sum phatah’a hom khuo ijad alhing dem? Sum negu mong monglou’a development scheme zouse ahina ding bangtah’a chiesah haosa ijad i-um diuvem? Khantouna ding in amasapen in thiemzilna khohsah angaiye iti nuom uve. Thiemzilna ding in khopi sung khel khel angaipoi. Punsari zong chu khopi sung’a um ahi naisaipoi. Amaho’n amaho khosung’ah school akinei jieng uve. Inn 1200 a chapang hochu amaho school a kai jieng’u ahiye. Eiho’n zong school i-nei’u hinalou ham? Government in school eihin sah pieh uvin, asum eiho’n eiho chenna ding inn sahna’n ikinei uvin, community hall tobang, bongbuh tobang’ah chapangho lekha i-simsah jiuve. A khuomin zong seithei ing’e.<br />
Government in thinglhang ningkochong hizong leh zilkung ding in mi aguoi in, lhasieh leh sum tamtah tah ape zing in, hinla deibang in thiemzilna achielha thei poi. Private school ho’ah tuition fee sangtah tah i-pe uvin, aneilelte’n fee lhom zepna, oja kisuhlouna, mat-le-mat’a oja kikhelna school ho’ah chapang i-kaisah uvin, hinla deibang ahung hilou ding eiho’n zong i-he uve. Government in athon’a thiemzilna thei ding eihin guon piehna ho uva thiem i-zil thei pouve. Hiche hi mi tamtah in ojaho ngoh inte. Ngoh thei zong um nante, hinla haosa phabep in ojaho lhalo duchadna in akhosung’a ojaho aga umdi’u ana jahda ji uve tithu zong akija’n, jachad aum lheh’e. Chubang’a ducha chu thiem hihzong leh achoh’a chohtho thei thou-thou ama’n zong oja khaam ana kichoh jieng leh hidi hija. Chapang thiemzil ding tamtah kisuhtah’a zilsahlou in ojaho thakhel hochun hithei himo in ahil uvin, Class ahung san zep zep leh ahilho zong buoi, asimho zong buoi.<br />
Inn lhomcha cha i-chen jieh uvin development fund zong lhomcha cha i-mu uvin, official ho nehguh ding toh, aboipiho nehguh ding toh, muol-le-muol kikah’a lei kido ding chu aguilhung thei mong mongji tapoi. Punsari tehi eiho bang’a haosa’a kipuo ahi pouve. Panchayat in akipuo uvin, lamkai zong akilheng zing uvin ahi. Eiho kihileh kapan sung’a kaneh lou leh itih leh kaneh ding ham kiti tei-tei inte. Oimo thei zong ki umlou, oimo lou ding zong ki umlou kit. Mi’n khosung ngailudna jal in phad chomcha lamkai apuoh sung in aphathei pen ding leh ahoithei pen ding in pan ala uvin, akhantoupi uve. Eiho kivaipuohdan hi haosa ho’n khuo chaga ngailudna neitah in nna tong’u leh tinuom ihiuve. Khat-le-ni ngailudna neitah’a natong zong um nante, hinla atamjo vang akingolsah uve. Haosaho’n khuo chaga akisiem’u leh amaho’a ding’a khuo chen pilhing ding ahijieng’e.<br />
Chule Punsari tehi inn 1200 cheng ahi iti tauve. Inn 1200 chenna khuo chu pilhing mong mong ding ahiye. Nga in atam athipi’n, hinla mihiem in atam ahinpi’e. Boina le hahsatna umta zong leh inn 1000 val chenna chu aki pumkhat’u leh bailamtah’a adaldoh theidi’u ahiye. Inn 20-30 i-chen uva bon hibang’a kiki suong’a, inn 1000 val chieh chengkhom leuhen kiki suong cheh intin, aching le athiem zong tam intin, competition sang intin, khantouna hiding in ginchad aum’e. Chule inn 1000 val chenna khuo’a chu dukan ijad aum thei dem? Kailhang neokhat zong umdoh thei ding tina ahitai. Hiche kailhang’a chu innko ijad in kivahna kham in ahinpi dem? Kum lhung keiya thinglhang lou kal’a, kumkhat nehkham musang’a haphat’a phajo ding ahiye.<br />
Khuo neocha cha, inn lhomcha cha i-chenna kikah uva NREGS ahung umdoh kit in ahileh haosa bouseh cheng’a sum duchadna jieh’a khuo siem zong i-um tauvin, Christian ihina’u i-seldoh uvin, i-kam uvin Pathien thu giltah tah i-sei uvin, athu i-seipieh pa’u chu ana lunglhai khel nadem? Khuo neocha cha’a i-chen’u hi eiho’a ding in lamkaina khat hizongleh mi phahlelna khat ahikit’e. Alhompen in khosung khat’a hin inn 300 tobang kicheng thei henlang hileh tu’a sang in kingailudna pung intin, khantouna in zong eihin luonkhum teidi’u ginchad aum’e. Tu masang chu mun phabep’ah grouping centre nam sepaiho’n ahin bawl sao sao uvin, kipapi aum lheh jieng’e. Kipumkhatna in eihin suh loupidi’u ahibou’e. Ngaidan in kipumkhat thei hihzong leuhen number beh’a iki punkhom’u zong leh aphatna hung umthou thou ding ahiye. Inn tamtah chenna’a chun aching le athiem zong um intin, khosung lamkaiho’n dihloutah’a vai ahom’u zong leh aseidoh ngam ding leh ahouse ngam ding mi ana umtei ding ahitai. Chutieng chule lamkaiho’n zong thudih ahin chiepi pandi’u tahsan aum’e.<br />
Ipilam ipilam hizong leh Punsari tehi vetton in nei’u hitin, i-khosung chieh’u khantouna ding in panla chieh’u hite. Bi-inn ngen lah’a building-a i-changseh’a chen zong chu ipi nuom dieh ding ham? I-khuo mite cycle a lhaiya en jeep le car tol chu nuom dieh ding ham? Amaho chun i-gentheipi nileh eihin gentheipi mong nadiuvem? Eihin kichad jieh uvin eihin gentheipi zongle’u, alungthim uva chun kipah kha maithei uvinte. I-gentheina mi’n kipana’a ana manding chu tijad umpen hilou ham?<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-49083841099420415032012-06-30T07:35:00.004-07:002012-06-30T07:35:51.694-07:00Lunghel hi chonsiet ham? - LD June 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Pathien in mimasa Adam Eden huon’a achangseh’a alhat chu phamo asa’n, alhat khompi ding in Eve chu ana siem’e. Eden huon’a Adam le Eve in alangtuo gel’a hinkhuo nuomtah’a aman lhon chu asiempa Pathien zong alunglhai tangeiye. Pathien in Adam le Eve asiemhi aumkhom mai mai ding’a ana siem ahipuon, amavang kilungsiet ding, kingai ding, kikhuotuo ding chule leisiet chung’a chikhaiya pang ding’a ana siem ahi. Siemtil’a pat tunigeiyin hiche Pathien thilguon hi achiezom zing in, Pathien loupina khat zong ahi.<br />
<br />
Pathien in numei le pasal chu kilungsiet’a kicheng, chu’a pat innsung siem ding’a aguon ahi. Vangsiet umtah khat chu ahileh numei-le-pasal akingai tapou chu kicheng ding tina ahilouhi ahi. Numei-le-pasal kilungsiet tah hochun lungtup ahin muolsuo zoulou tieng “Pathien janggoplou” ti’n i-sei jiuve. “Pathien janggop lou” ti’a i-sei tieng’u leh Pathien taitomna ahipuon, amavang Pathien phatsah’a thil zouse lhung ahibou’e ti avetsahjo’e.<br />
Numei-le-pasal kilungsiet tah teni chun ahinkhuo’a akinepna lhon chule atup lienpen lhon ahin muolsuo zoulou tieng i-chan in athuohlel lhon in, i-chan in naa asalhon dem? Anatdan chu khangthahte seh-seh in ahed ahipuon, tehse, nu-le-pate zouse’n ana hed ahibou’e. Hinkhuo’a i-kinepna khat ahung buoi kiti chu mi tampi’n jad tampi in dawnbutna ananei jiuve. Mi abang khat chun a dongma toh akikhen leh khamna thei bawl’a, hibangse’a kingolsahna hinkhuo amang jiuve. Konkhat, adieh’a Kukite lah’a machun adongma toh kikhen jieh in thingnuoi-suongnuoi’a lud in nampi natong in akisei uvin, mipi asu genthei lhehji uve. Hiti chun adongmate uvin adeimo nakal’a adeimo cheh-cheh nadiuvin hinkhuo amangji tauve. Abangkhat machun kitomlahna tah in alaji uvin, alhinlelna’u lampi’a lolhin’a alungsiet nu/pa nungchan kitding ti’n lungpi kengtah in pan alajiuvin ahi.<br />
Dongma toh akikhen jieh’a dawnbutna jad tampi i-hinsei uvin, seilou tamtah zong um nalai ding ahi. Mi zouse dawnbutna lam ahin aki khesuoh kei zongle’u amavang mi zouse’n abawl tei-tei khat aum’e: lunglen laasah, mao, laa siem kiti hi ahi. Kilachoina laa hohi adieh’a houhil tampi’n athed ahikit taged’e. Lunglen laa (love song) hi thed’a lom mong hinam ti vekit’u hite.<br />
Kuki society sung’a hin lunglenlaa sahhi chonsiet dan in aumtai. Hiche lungput i-neiho’u hi kihildan hoilou jieh ahiding tahsan ahi. Gam khangtou hozong tida’u hite, i-kom i-vel’a i-chenpi nam chuom chuomho jieng in zong hibang’a joldeilaa athed bawl kitihi akihe khapoi. Ipi atileh ei society a joldeilaa hi musiet’a um jieng ahidem? Iki thuhil dan’u hi joldeilaa sapou chu achonse’a um’a, Pathien laa satapou chu mipha, midih, Pathien he ti’a gel ding in aumtai.<br />
Pathien in tibah eipieh zouse’u hi ama loupi phuondohna ding’a i-mandi’u ahi. Hibang chun kam-le-lei, awsuo le lungthim pumpi Pathien lung lamtah’a manding’a lawmtah ahi. Hiche thupieh hi koimacha’n ahaipoi. Hinla hiche thupieh zuizou ding hi P Chapa ‘Jesu’ bouchu anahi tileng seivang hilou ding ahi. “Na aw chu Pathien’a mang in” tihi houhil tampi joldeilaa kalna (campaign) thucheng ahi. Aw Pathien’a man ding kitihi laa sah seh-seh ham? Ahipoi. Thusei’a zong akop ahitai. Tukhang in hou lamkai kahi ti tampi hin a aw Pathien’a aman mong hinam? Pao zummo, mikhat-le-khat kinahna ding thusei kitiho hi hou lamkaiho’n tukhang’a achiepiji’u ahi. Ahileh hitobang hochu thiem i-chan nahlaidi’u ham? Adih’e, mihiem koima alhing zoupoi, aki hethiem’e. Ahi’n mihiem khat in khat ngaina’a laa ngeitah asiem/asah bon hou toh kikal’a aum thei leh ipiding’a pao zummo le kiseisietna dim houbung hohi houtoh kikal’a i-lah theilou’u ham gel angaiye. Tu dinmun’a Kukite lah’a denomination simzou ahitapoi. Ipijieh ham? Khat le khat kikah kimitthip, ki-engsiet, mi sutuo tamjieh ihi mailoudi’u ham? I-aw teho phate’n mangcha leuhen i-hiti louhieldi’u tahsan ahi.<br />
Joldeilaa sah bon satan natoh’a i-gel ding uva ahileh ipi ding’a zouse, mi sutuo had, tuolthat le guchaho ngailudna neitah’a i-bawl nahlai’u ham? Minu mipa tampi’n joldeilaa ho’a kuon kikangse di’n achate ahil hil jieng hiuvin, hinla amaho tah tah gucha, tuolthat, zouseiho ochadna’n adim jiuve.<br />
Lungsiet kiti zong hi Pathien thilpieh ahi’n, joldeilaa siem/sah kiti hi mi kitah le mi thudih ho natoh ahibou’e. Alungsiet angailud khat toh ahung kikhen leh apona theilou mi phabep zong um nante, amaho chu aching’e nati thei mong nadem? Mingol, michavai lungsiet helou iti nuom jiuve. Hinla tulai i-Pathien thu kihildan’u toh kisubeh leh mi ngai theilou/lungse theilou hochu Pathien he’a a-aw Pathien’a ding’a mangcha ti’a geldi dan ahitai.<br />
Mi ngailudna/lungsietna nei theilou hokhun lungsiet kitihi time pass a aman’u ahiye. Hiti ahijieh chun Pathine thilpieh khat time pass/tahsa nopsah nading’a amanjieh uva gaosap changthei lom ahiuve. Hitobang miho chun ngailudna/lungsietna hi time pass a agel jieh uvin kikhen kitiho zong hi puohnat ding’a lawm in agelji pouve. Apuohnat theilou jieh uvin laasiem’a mao/joldeilaa siem ding zong alungthim uvah akuonji tapoi. Hiti ahijieh chun houhil tampi’n hitobang mihochu “Aw Pathien’a mang” in agel jiuve.<br />
Hiti chun mi kitah le lunggel seiphuong (laa’a hihen thu’a hileh) hochu satan natoh in i-gel uvin, lungsietna neilouho vang chu suhsiet neilou hiel in i-gelji uve.<br />
Joldeilaa kitihi kihildan ahoilou jieh’a mi zouse’n aphalou’a anagel ahitai. Hizongleh lunglha pou hite, laijonho. Lungsiet le ngailudna dim tibah eina pe’u Pathine thangvahna joh in peu hite. I-bawl nalam zouse uva ama sumil lou’a i-bawl pou-pou’u leh i-khantou cheh cheh di’u ahi. Joldeilaa sah hi aphapoi ti doubt nei’a hinkhuo i-man sang uvin a manchahje thiem taute. Pathien in Kuki chate hi talent tampi eipeuve. Hiche lah’a laasiem le laasah zong hi ahi. Hiche talent teho hi i-manchah thiem’u leh nampi kiledohna hung hintin, nampi ahung kiledoh tieng Pathien thangvah, vahchoina, ama ahina bangtah’a i-houna thei hung hiding ahitai.<br />
Chule achaina’n “joldeilaa hi ase ahipoi iti’u leh Pathien laa toh ipi akikhietna um’em?” ti’a dohna umthei ahi. Hiche thudohhi chomcha’a seichien thei ahi- joldeilaa hi ase ahipuon, asaho le angaiho’n chingthei tah in mangcha’u hen. Pathien laa chu Pathien laa ahi’n, angaiho Pathien phatthei buoh chang ahiuvin, asaho Pathien in phatthei na tanglou hiel’a abuoh zing ding ahiuve.<br />
- Lien Chongloi<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-51235778001258044862012-06-30T07:33:00.002-07:002012-06-30T07:33:38.984-07:00Chandel gam'a UNLF te bomb thang'a thiho luongman hoilam gei hitam? - LD June 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Kuki khang thusim’a suhmilmo hita ding in Chandel gamsung’ah meilhei thingnuoi UNLF ho’n nasatah in mipi ana sugenthei lheh jieng uvin ahi. Kum phabep vang achietai, hinla athahbeh in hiche thu hi Laijon ho cheng in aheddoh le ageldoh kitna ding in i-phuongdoh kit nuom uve. I-gentheina’u athahbeh in geldoh kit’u hite tina ahipuon, i-chung uva thil dihlou mi’n abawlho hedoh’u hitin, mite’n nuoise tah’a eihin bawlna uva kuon’a kivendohna ding dan lampi eima mimal chieh in iki geldoh theidi’u deisahna jal ahijoi.<br />
<br />
Achiesa 2007 kum chun meilhei thingnuoiho’n phaicham dalha’n thinglhang lam ana velel lheh uvin ahi. Phaicham’a aum uva sepaiho’n amat’u leh atha-tha jieh’u bep hilou in, thinglhang gam’a chengho suh gentheiya thinglhang gam toupha ding ti lunggel anei jieh’u zong hintin, Chandel le Churachandpur gam’a thinglhang lam’ah hatah in gam ahin luotou uvin ahi. Mipiho ana sugenthei lheh uvin, haosa-upa diemlou hiel in Kuki chate chung’ah ana suose lheh jieng uvin ahi. Thinglhang mi chieh chieh hizong leh Naga chenna lah’a achatloh ngam pouvin, Kuki chate chung joh’ah asuose uvin, atepi ding beihiel in nunao chapang lung-linglao tah in anakoi uve.<br />
Government sepaiho’n uinou del’a adel uva, hoilaimun hizong leh atha jiengji jieh uvin tijad man in mun tamtah’ah bomb thaang akam uvin ahi. Hiche bomb thaang kikamna munho chu Kuki chanu chapa tamtah’a ding’a neh-le-chah holna mun ahi’n, khuo helou’a loukuon, gamleng, thingpuo bomb thaang kichot puoh ahung umdoh pan panta’n ahi.<br />
March nisim 13, 2007 chun UNLF ho’n TS Laijang akuon in Kuki cha mi 400 valzel hochu Myanmar gamsung’a um Lallim/Namuntta lam’ah ana puimang uvin ahi. Hoilai mun juon’a ipi bawlding’a chie’u ahi ahe khat zong aum pouvin, lungthim’a tijadna lientah leh dib kidop pum in thal-long gin jieh chun kap le mao in ana kitoldoh tauvin ahi. Kuki Students’ Organisation, Khengjoy Block in hiche thu toh kisaiya lekhabu khengjoy mirror ana suodohna uva chun mi kipuimangna toh kisaiyin Myanmar Army ho’n UNLF lamkai Ma-ngang le Paokeh chu ana man uvin, hinla alhadoh pai uve ti’n asun’e.<br />
Gentheitah le lunggimtah’a itih leh ipi’n eiki that dem, ti’a dib phu dit-det’a um mipi hochu anop phad’u leh ahouse uvin, abang avo uvin, chomloukah’a tha’a umding’a kigel mipi 400 val hochung’a chun lungsietna neocha beh zong avetsah pouvin ahi. Lallim/Namunta mun’a chun UNLF ho’n mipi hochu adalha uvin, hiche chu phad lemchang’a kilah in Myanmar gam hin kantan in, India ahin dellud uvin, Moreh geiyin ahung jamlud peh uve. Moreh’ah Hill Tribe Council (HTC), Kuki Women Union (KWU), Kuki Students’ Organisation (KSO), Houbung kiloikhom holeh organisation chuom chuom ho’n mipi hochu ana vekol uvin, neh-le-chah, sil-le-chen, lhunna le gena geiyin ana velha zing uvin ahi.<br />
UNLF in mipi 400 val apuimang thu’u ahung gindoh toh kilhon in lungthim ahin bawl kit uvin, March nisim 18, 2007 nikhuo chun Muolcham khuo’ah media ho akou uvin, vohcha ni athat uvin ahi. Media ho masang’a thutah seidoh lou ding in Muolcham’a kikhom mipi hochu UNLF in ana gih uvin, thutah seidoh ngam umtalou in UNLF te’n mipi puimang tahsang in avetubjo uve ti lam in thu aseidoh sah uvin, phaituol media ho’n hiche thu chu kipahtah in ahin thezal kit uvin, akap chu Kuki chate ihikit mai tauve. Hichan’a Kuki chate kisuh gentheina chu government in aki hedmosah in, donselou in ana koiyin ahi.<br />
Phailengkot khuo mite kisuhgimna<br />
Hiche banzom ding chun achiesa May nisim 2, 2008 nikhuo chun Phaiphengkot khuo kom’ah UNLF ho’n 44th Assam Rifles ho ana ambush uvin, sepai 2 ana kablih uvin ahi. Hiche thusuo chu sepaiho hedsah ding in Phaiphengkot khuomi Holkholet chu aga chie in, sepaiho’n athusei ngailhah pieh’a thingnuoiho deltah sang in thupuo’a pangpa chung joh’a achu uvin, “thingnuoimi ho nasel jieh uva hiti’u ahi” ti’n amajoh ana vo uvin, alim kikhel hiel in avo uve. Melse tah in kampao kilawmlou tah tah in ahouse uvin, athukhel leh aped ped’a akablih jieng ding in Sehlon Post a um 44AR a 2IC pa’n ana gih kit’e.<br />
Phaiphengkot thilsuoh jieh chun milhaam ni amankit uvin, Letkhai (20 yrs) le Thangin (23 yrs) chu Phaiphengkot akuon in Sehlon khuo alhun gei uvin lamlhung keiyin avo uvin ahi. Phaiphengkot le Sehlon hi kilometre ni le akeh tobang ahiye. Lam ahin jod sung’u chun sepai khat in anilhon in kablih ding aguo in, hinla sepai dang khat in hakham’a akham jieh in hinghoi in aum lhon’e. Camp alhun phad uvin asangkhol le toka zouse’u asudlhah sah uvin, abungbu in aumsah kit uvin ahi. Sepaiho’n Letkhai aphelep abeh pieh’u leh akuol abengkha uvin, akhuojahna abuoilo’e.<br />
Hiti’a 44AR ho chavalna jieh’a lunglhailouna thu chu agamkai haosa 9 kithuo in Deputy Inspector General (DIG), Assam Rifles, 26th Sector ah lekha ana pelud uvin ahi. Hiche lekha achun thilsuoh alhingsel in asun uvin, 44 AR ho chavalna zong ana dem uvin ahi.<br />
DIG, AR 26th Sector kom’a kipe lekha achun sepaiho’n UNLF te’n May nisim 2, 2008 nikhuo’a Phaiphengkot a 44 AR tuipoho ana ambush nathu’u khosungmi Holkholet in aga seipieh nung’a May nisim 3, 2008 nikhuo’a 44 AR ho’n Letngam kiti pasal khat amat kit uva, thusuo seidoh lou in na im-mang guo’e ti’a angohkit thu’u zong aseidoh uve. Letngam mitmu changtah in achapa sepaiho’n avo uvin, abungbu in aumsah uvin, apa’n vezoulou in achapa a eng bawl tahlouna ding uva angeh leh ama zong anop’u leh a engbawl thei’u ahida’n aseipieh uvin, amai abeh pieh uvin, agih uvin ahi.<br />
44 AR ho khutgu thuoh kha zouse chu May nisim 3, 2008 nikhuo in Sehlon Post ah kizen ding in akou uvin, hinla amun alhun phad uvin koi kizen malah, sangkhol le toka asudsah uvin, lampi’a suongneo kisunglah’a chun akhub in avale sah uvin ahi. Minute 10 tobang chuti’a abawl zou’u chun abungbu in aumsah kit uve. Hicheng achai phad’u chun oivased in ann anehsah kit uvin, ann ava phad uvin kicholduona ding phad chomkhat zong pelou hiel in alhaisah uvin, push-up abawlsah kit uve.<br />
Hiche chungchuon’a chun khomi hochu gentheitah in abawl uvin, nitha pelou hiel in sepaiho’a ding in nna atohsah kit uvin ahi. Khosung mi 49 jen chu ni li sung in atol uvin, nikhuotha mu umlou hiel in sepaiho’a ding in natoh hahsa sa atoh sah uve.<br />
Hiche banzom chun 44 AR te’n achiesa May nisim 11, 2008 nikhuo chun Phailengkot haosapu Mangthang chu anakou kit uvin, May nisim 2, 2008 nikhuo’a thilsuoh chu amoh doh jieng uve. Hiche thu chu army ho’n amaho toh ding kitoh ding ngaituo lou’a khuo hephalou haosapu thudohna anei uva, phatah’a adeibang uva dawnbutna apieh theilou jieh uva avoh’u chu haosa kiloikhomho’n hatah in demna ana bawl uvin ahi. Chuche phad laiya 44 AR a Captain anahi Kamal le 2IC pa’n haosapu chu suonglheu lah’a akhub in avale sah lhon in, kichepna’n ana nei lhon in, chule maban’a UNLF te chalohna ho phatah’a aseipieh lou leh a inn-neipi a rape ding in 2IC in gihna aneiyin ahi. 2IC pa’n Sehlon’a chu mipite vengbit ding’a um hilou’a alhalo adei jieh’a um ahijohda’n zong haosapu kom’a chun ana seidoh in ahi. 44 AR te’n Kukite chon ngaina’a jaa umpen haosaho kichepna’n ananei uvin, ana sugenthei lheh uve. Hiche lah’a chun Phailengkot haosapu ahi’n, Phoilien, Aibol-Jamkhomang, JM Muoljol le Hengshi haosaho chu diemlou hiel in ana sugenthei uvin ahi. Christian te’a ding’a mun thiengpen Hou-inn sung jieng zong jaana neilou hiel in sepaiho kingahna ding in amang uvin, hou-innsung asubuoh hiel uve. Changjal le Phoilien khuosung’ah hou-inn chu ngahmun in akisiemdoh uvin, jaabawlna themkhat zong apepouve.<br />
KSO panlahna<br />
Chandel gamsung’a lungdonna meipi ahung jintoh kilhon in Kuki Students’ Organisation (KSO - Khengjoy Block) in nasatah in pan ahinla pan uvin ahi. Inn-le-lou dalha’a gaaljam ho nasatah in aboipi uvin, damlouho vekol ding in louthiemho zong amun’ah ana puilud uvin ahi. Chule government lam’a zong lekha mat-le-mat in ana pelud uvin, hinla vangsiet umtah in government akuon in nahsahna imacha ana umlou tobang in akilangdoh’e. Sil-le-chen, neh-le-chah, lou-le-ai in KSO in mipiho ana kithuopi uvin, chule Khengjoy khuomun’ah S.S. Sidhu, chuche phad laiya Manipur Governor pa khut’ah memorandum ana pelud uvin ahi.<br />
Chule KSO-GHQ in zong nasatah in hiche thilsuoh hi ana thuohlel uvin, Manipur pumpi’ah general strike achiesa March nisim 23, 2007 nikhuo chun ana phuongdoh uvin, chule Kuki Movement for Human Rights (KUMHUR) le Kuki Chiefs’ Association ho’n zong ana tosot uvin, chule lam chuomchuom’ah kithuopina ana bawl uvin ahi. Government hedding in KSO-GHQ, KUMHUR le KCA in Charter of Demands point 4 ana pe uvin: 1. Government in meilhei thingnuoiho bomb thaang kam abon’a asuh thieng ding, 2. Meilhei thingnuoimiho’n milham chung’a huham tah’a achalohna’u angahdohdi’u, 3. Manipur a nampi 3 (Kuki, Naga le Meilhei) ho achenna’u gam leisiet, chule chon-le-khan kijabawl pieh tuo ding chule 4. State le Central government in kumni sung’a meilhei thingnuoiho bomb thaan kam’a kisukhaho, inn-le-lou kihallhaho, neh kihol ngamlou’a umho dinmun aseichet ding.<br />
March nisim 23, 2007 nikhuo chun thinglhang district ho zouse’ah lampi zuina ana um in, hiche nikhuo mama hin Delhi tuolpi’ah KSO-D lamkaina in Kuki nuoiya tribe chuom chuom, Paite, Gangte, Simte, Zou, Vaiphei chule adang dang le Naga simlai kiloikhomho jaona in lampi zuina ana um in ahi. Gentheina suhbeina ding’a KSO-D lamkaina’a lampi zuina ana um chu genthei kibena joh dan in ahung kilahdohta’n, Delhi tuolpi’ah simlai tamtah in ahinkhuo uva ahaimil tahloudi’u gentheina atuoh uvin, hiche ho zouse chu innmun’a um Kuki milhaam 400 valho gentheina suhtaangna ding’a gentheina athuoh’u ahitai.<br />
Compensation?<br />
Kum phabep chieta zong leh hiche thuhi LD in athahbeh in ahin podoh kit’e. Achiesa February nisim 16, 2011 nikhuo chun Goutinlien Gangte, eimi journalist khat in RTI Act mangcha’n Manipur government Home Department ah lekha ana seplud in ahi. Hiche lekha’a chun Gangte in Chandel gamsung’a meilhei thingnuoiho bomb thaang kam jieh’a kisukha le athiho chungthu ana dong in ahi. Hiche dawnbutna chu Achiesa March nisim 16, 2011 nikhuo in ahung suohdoh’e. Hiche lekha chun aseina’ah bomb thaang kikam jieh in mi 27 in ahinkhuo’u ana chaan uvin, mi 7 akisukha’e ati’n ahi. Chule hiche aki sukhaho zouse chu government in Dk. 10,000 chieh apie’n, athiho Dk. Lakh 1 chieh apei ti’n Home Department akuon’a hung lekha’a chun akisun’e.<br />
Government in Gangte RTI ahin dawnbutna’a mithi 27 holah’a chun Chandel bou hilou in Manipur gamsung mun chuom chuom’a athi le amangho zong ajao in ahi. KSO-Khengjoy Block in lekhabu ana suodoh Khengjoy Mirror a kimu dungjuiyin Chandel gamsung’a meilhei thingnuoiho bomb thaang jieh’a thi chu mi 15 ahi’n, meithal’a akablih’u mi 16 chule akisukha 23 apha’e. Government record ah aki sukha ajaolou aum’e ti i-mudoh thei uve.<br />
LD in Chandel gamsung’a bomb thaan’a kisukha khat ahoupina’a chun government akuon in panpina siki zong koima’n amulou ahi heddoh in aum’e. Chule Chandel gamsung’a simlai kiloikhomna’a lamkai phabep zong LD in ahoupi’n, hiche thilsuoh’a kisukha le athi-le-amangho’n panpina imacha aumlou’u ahida’n aseidoh uve.<br />
Government in la Gangte RTI a chun Dk 1 Lakh le Dk. 10,000 chieh in athi le akisukhaho kithuopina apiehdan in aseiyin, koima’n la amu khapuon, hiche sum hi hoiya vaitham hintem? Neh-le-chah jieng zong kihol ngamlou’a genthei tah’a hinkhuo mang laijonho’n government akuon’a amudi’u sum amulou’u hi ipijieh hintem? Damdawi man ding hoiya akilah uva ipiti kizendi’u hintem? Tunigeiya elbaiya hinkhuo mang zong laijonho aum uve. Simlai tamtah in police ho khut athuoh uva, nungah tamtah a numei hina’u jaana neocha beh zong umlou’a police ho’n amai uva, anumei apasal khentum umlou’a mol athuoh uva, jail alud uva, thisan naisan tamtah inn-le-gam’a aluon nung’a panpina aumsa, ahungsa, mulou’a i-vaitham sahdi’u hitam? Sum’a chohthei hilou hinkhuo tamtah i-chaan uvin, inn-le-lou akihallha’n, bulhingsel’a pieng hizongleh tibukimlou’a hinkhuo mang tamtah i-umna’u chu government official khat-le-ni in sum nehnopna’a aneiding i-phal mong di’u hitam? Nampi kihot ling leu’a genthei i-na thuoh uva, seitheilou hiel’a tijadna’n eihim bopna’u chu mikhat le ni innchen siemna ding’a i-phaldi’u hitam? Hiche thu boipi ngam ding lamkai ngaichad ahiye.<br />
<br />
<br />
<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-28315680846497364532012-06-04T21:12:00.004-07:002012-06-04T21:12:52.799-07:00Miuzeeko awardee awarded Lelte Award<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Mizoram akuon’a hung suohdoh Lelte Weekly in kumsieh’a Lelte Awards ana homdoh zing’u chu tukum’a ding in Hoineichong Touthang in Lelte Chibil Awards (Thadou-Kuki) a ana sangtai. Miuzeeko Motbung’a chun Hoineichong Touthang in Best Gospel Singer award zong ana sang’e. Hoineichong Touthang hi 1st Kuki Idol, 2008 a runners-up zong ahikit’e.<br />
Saikul gamkaiya um Laitui khuo’a kuon in ahung seilien in, Manipur thinglhang gamsung a awsuo ngeitah in ahin lhim in, gamgi khel in Mizoram lampeh geiya award aga kisan phah peh’e.<br />
Innsung hahsatna jieh in Hoineichong in laasa ding’a ngaichad ahina munho’ah deibang in ana lhathei jipoi. I-dinmun uvin azillou lai jieh in artiste i-neiho’u aminthang uvin, hinla innchen lam’ah minuoi in aum zing uvin, hiche hi puohnat aum lheh’e. Artiste ho’n ahina’u toh kituoh’a hinkhuo ahin mantheilou phad’u leh i-seise kit uvin, hinla amaho dinmun siemphat pieh ding koima’n i-geldoh pouve.<br />
Album ahin release tieng’u leh chohtho lou in dubbing i-bawl pai pai uvin, akhoh behseh’e. Album khat bawlna ding’a sum kiseng jad beh i-nungmu sah uva pha hilou ham?<br />
Hoineichong Touthang in zong innsung dinmun khohsahna jal in innsung mitoh thinglhang lou abawl uvin, innmun dalha’a laasa ding’a chiedohna ding in loukuonna ding phad nini nithum mangthai theiho joh chu pamai asahna phad ana lhungji’e. Deibang’a mi programme a ngaichad ahina’a laasa ding’a achie theilou jieh in minsietna zong ana tuoh tam lheh jiengtai. Chule eimi sung’a ding’a magazine minthang pen Jingvalpa in Decade Anniversary amanna ding’a lamkai hotoh kihed khielna aum jieh in Jingvalpa in Hoineichong Touthang thu suodoh talou ding in boycott ana bawl khum tauve. Hiche bep chu hilou in ama ngaisang mi tamtah in zong stage chung’a alasah angai theilou tieng’u leh lungphatmona’n ana nei zing uve.<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-9899037945971028392012-06-04T21:12:00.001-07:002012-06-04T21:12:13.383-07:00Thadou-Kuki Football Club, Malaysia kisemdoh dan<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Malaysia khopi’a Thadou-Kuki chate ana ki umna hi ana sodthim lheh ta’n, tahsa lam kivaipuohna’a khantouna machalna aum theina ding le luong diel’a kivaipuoh ding deina jal in khangthah hon hatah’a pan lah ding lunggel ana kinei toh kilhon in achiesa 24-Dec-2011 ni chun Mr. Thangkholien le Mr. Thonglienkhup in THADOU KUKI FOOTBALL CLUB (TKFC) hi khangdongte ngailutna jal in amani’n tha-le-zung, sum-le-pai lam hizong leh hatah in pan ala lhon in ana phutdoh lhontai.<br />
Thadou Kuki Football Club tup-le-doi:<br />
1. Malaysia khopi mun’a um Thadou-Kuki chate zouse muntin’a um’a natoh chuom chuom le kinai zep’a um hihih zongle’u, khat-le-khat kihedtuo zing’a ki ngailudna’n akankhom zing thei nadi’u.<br />
2. Malaysia khopi hi country chuom chuom akuon’a mi tampi hung kikhopkhomna mun khat leh sports lang’a khangtou, lunglud gam ahitoh kilhon’a midang dang in zong eihin heddoh uva, ahesaho’n zong iki ngailudna’u ahedbe theina ding<br />
3. Malaysia gamsung’a um Thadou-Kuki chate genthei hahsatna tuoh aum leh TKFC in ajochan’a akithuopi’a avetlhah ding, minu-mipa umlouna mun’a atamjo um akihi jieh in dammo veisiet nikhuo leh kithuopina ngaicha zing akihi’n, khat-le-khat, nopni dani’a panlah khom zing ding.<br />
Thadou Kuki Football Club ahung ki phudoh apat’a tuchan ahung ki machal dan:<br />
Country khat’a eimi um zouse kisuhkhom ding chu thil hahsatah hinte. Hiche jieh chun Malaysia gamsung’a um eimi ho zong chu Christmas le New Year tailou phaddang kimutuona ding aneiji pouve. Hiche tieng zong chuleh mi 30 kalval akikhomdoh zou pouvin ahi. Hinla TKFC phudoh ahitoh kilhon in eimi um atamjo chu holdoh in aum theiyin, khat hedlou khat in anahe’n, hiti chun oltah in ahung kisukhom uvin, ami asa akihetuo louho zong ahung ki holdoh thei tauvin ahi.<br />
Chukit leh, ka hung kiphudoh til u chun keng keu ngen tobang kahi uvin, uniform jong ka nei pou vin, hinlah mi toh hiti chun keng keu vin ka hung ki chem2 uvin kei hon jong ka nei kham2 u kahin toh khom uvin ahi leh tun uniform jong lhing set in kaki sem doh tauvin ahi. Masang a koima hetdoh beh seh lou ei jeng in jong alhom mong2 ki hi ham tia ana ki gel chu, koi lhom ma lah2 ball ka peh ni kho u leh ka dim set2 ji uvin, ki chep phat teng jong leh e-ul-sa kai man ji nai lou leh e khel ding pam lang nga ana ding pai ngal…..Wow! khoiva atah (aju-honey) lai tah a api te alut apot aki lhah mat chet ukhu ka bang jeng ji uve. Ka kichep khom pi hou la alel lheh ji vang uva akhel diu um ji lou kim khat, hi che ho jouse hi ivet leh ka kilungto jeh u ahi in, hi che ho jouse jeh hin hitobang a damna ei-hin pe uva, kilungtona eihin pe uvah hatchungnung Pathen chu thangvahna sangpen kape uvin ahi.<br />
Khatvei vei kichep guolsieh aum tieng leh Kuki Students’ Democratic Front le Kuki Worship Service lamkaiho’n zong aga tilkhou zing uvin, chule kichep veding’a chie zong eimi akibe zing ta’n, masang’a sang’a Malaysia gamsung’a eimi tamzep abang jieng tauve.<br />
Tuhin amaho’n eipao tho zouse’n football peh bouseh boipi ding hilou’a lamchuom chuom’a ki ngailudna machal sah zing ding angaituo thupi pen’u ahizing nalaiyin, ahung lolhindi’u i-deisah uve. Chi-le-nam, phung-le-chang’a kikhenna le kivetna umlou hiel in eipao tho zouse’n kilungtuoh tah in hinkhuo amang khom zing tauve. Hiche chungchuon’a chun Kuki sung’a um tribe chuom chom hotoh kiloikhomna siemdoh’a, nampi’a ding’a napha tohdoh’a, sopi thisan khat hina phuondohbe cheh ding angaituo thupi penho’u lah’a ajao zing nalaiye.<br />
SOurce: www.bombiel.com<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-84345368794584572742012-06-04T21:11:00.002-07:002012-06-04T21:11:29.249-07:00KNO le UPF kihoutuoh’a SoO hi lahdoh’a pha ham, ahilou leh chiepi zing ding ham ti seichien angaitai: Cap. Jacob Thadou, Organising Secy. UKLF - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Achiesa 1996 kum’a ana kiphutdoh United Kuki Liberation Front (UKLF) in March nisim 29, 2012 nikhuo chun kum 17 lhinna loupitah in Camp Nazareth - Muvanphuoi’ah ana mang uve. Meilhei thingnuoi UNLF ho’n nasatah’a Chandel gamsung’a eimiho ana suhgenthei uva, bomb thaang ana kampieh uva, ahinkhuo ana lhasuo leh mitcho elbai’a mi phabep akoi uva, haosa upaho jaana neilou hiel’a ana suhgenthei lai uva nam mite gentheina vezoulou’a hangsantah’a ana kidoupi’a, UNLF ho Chandel gamsung’a eimite chenna lah’a kuon’a ana nodoh UKLF in tukum’a kum 17 alhinna’u alop’u chun minu-mipa, numei-chapang, tehse-khangthah tamtah in ana kipapi uvin, kingapna thei mong mong’a gel in thanuomtah in programme ana mang uvin ahi.<br />
UKLF lamkai lien SS Haokip Chief Guest hina’n programme guon ahi’n, ama ahung lhah theilou jieh in ama thakhel in UKLF Home Secretary Anthony Thadou apang in, SS Haokip akuon’a lekhathot simlhahna aneiyin ahi. Artiste minthang phabep zong ajao uvin, programme asunuom lheh jieng uve. Tuchung programme ahin Aimol Cultural Troupe ho’n zong pupa laam ahung vetsah uvin, nampi sung’a hin kingailudna le kipumkhatna in malam ason zing’e ti eigeldoh sah uve.<br />
SS Haokip khel’a Chief Guest a pang Anthony Thadou, Home Secretary, UKLF in puonlab khaidohna aneiyin, laapi in anung azuiye. SS Haokip akuon’a lekhathot kisimdoh chun nam sepaiho hangsantah’a nampi’a ding’a pang zing ding in atilkhou’e. Chule Kuki min’a thingnuoi bawl’a, hinkhuo phalngam’a pang group chuom chuom ho zong angailudna thu aphuondoh ban’ah, kihoutuoh’a nam mite kinepna bang’a demand khat neikhom ding in tepna zong abawl’e.<br />
Maj. Kennedy, CO, 1st Bn. UKLF in zong houlimna aneiyin, nampi sung’a lamkai chuom chuom ho’n programme ahung lhah jieh uvin kipathu aseiyin, chule nidang’a banglou’a kingailudna um’a ageldan zong aphuongdoh’e. 1996 kum akuon’a hung kipandoh UKLF in tohding tamtah aneiyin, khatvei thu’a tohdoh jieng thei ahilou jieh in banneicha’a UKLF natohna mipi’n tosot zing ding in angeh’e. Mi tamtah in thingnuoi hohi nam lamkai dan’a agel’u phamo asahthu aseiyin, nam lamkai hilou in nam sepai ahijo uvin, chule haosa upa, Kuki Innpi lamkaiho johhi nam lamkai ahiuve ti’n aphuongdoh’e. Chule nampi kiti chu thingnuoiho hilou in mipiho joh nampi ahida’n zong aseidoh’e. Nampi sung’a suhtuoh ding tamtah aum nalaiyin, adiehset in kingailudna le kilungtuona hi hatah’a lhasam nalai ahi ati. Tuchung election a Dingpi area a eimite MLA kaidoh jieng thei i-hilai uva midang khat eiho vote a i-kaidohsah’u datmo aum lheh in, hiche chun i-kilungtuo loudan’u avetsah’e zong ati. SoO kila zong hi kilungkhatna aumlou leh mohseh ahiding dan aseidoh’e.<br />
UKLF 17th Raising Day nikhuo chun Zou Defence Volunteer (ZDV) a lamkai lien Kamkhenpau in zong mipi masang’ah houlimna aneiye. Meilhei hotoh kum tamtah ana kivop uva phatchuomna imacha aumlouda’n aseidoh in, UKLF chung’a tahsanna aneidan zong aphuongdoh’e. Kuki sung’a um tribe 22 ho kigopkhomna ding’a UKLF panlahna akipapi thu aseiyin, chule ahung lolhin ding akineppi dan zong aseiye. Phung-le-chang thu sei-sei aphatchuomna umlou ahitoh kilhon’a haisan’a, alienjo jad-le-nam phatchuomna ding joh ha boipijo ding in mipiho atilkhou’e.<br />
UKLF in kum 17 lhin alop nikhuo chun media team in Cap. Jacob Thadou, Organising Secy. UKLF toh phad chomcha kimutuona aneiyin, hiche’a chun Cap. Jacob in Kuki bahkai tribe 22 hohi government in ei hedpi’u angaiyin, eiho kilungkhat tah’a dingkhom ding’a eihin vailhah’u ahitoh kilhon in SoO nuoiya um thingnuoi zouse’n hiche re-unification hi phatah’a tong muolsuo ding in tepna aneiyin ahi. UKLF in nasatah in Naga a ana umsa Anal ho ana boipi zing toh kilhon in Anal tribe ho’n Kuki ahina’u apomdet thei tauve ati’n ahi. Chule Kom tribe in zong Kuki apom tauve zong ati. Nagate’n nasatah’a ana lheplhah uva, ana lailah lud khah’u tribe ho kom’a Kuki ahidan’u gaseidoh ding chu thilbai hipuonte. Hijieh chun UKLF in khatvei thu in amaho kithujo zou puonte, chule NSCN(IM) in phatah’a aumpi zing’u ahijieh in deibang in natoh amachal theipoi zong ati.<br />
Cap. Jacob in SoO toh kisaiya thudoh adawnbutna’a chun KNO le UPF kihoutuoh’a hiche hi lahdoh’a pha ham, ahilou leh chiepi zing ding ham ti seichien ahiding adeidan aseiye. Tudinmun bang’a achielhah leh imacha ahilou ding vang katahsan’e ati changmiel jieng’e.<br />
<div>
<br /></div>
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-37882106218429015582012-06-04T21:09:00.003-07:002012-06-04T21:09:46.725-07:00Haosa aphatna le aphatlouna - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Eimite hi tuonlaiya pat haosa vaihomna nuoiya khocheng i-na hiuvin, thinglhang gam’a mun phalai zouse i-gam’u anahiye. Manipur context a seiding in Nagate sang in eimite’n gam lienjo le phajo i-toupha uvin ahi. Thinglhang gam’a hin masang’a leng khanglai anahi henlang tulai democracy a kivaihomna hizong leh, haosaho phatsahna lou’a thil kibawl aumpoi.<br />
Ahinla gam phatah le lientah i-toupha vang uvin tuni hin akivet leh thinglhang miho lah’a zong avaichapen, alhasampen le minungdel in aki umzing in, hiche hi ipijieh hintem ti’a lunggil tah’a gellou akhoh lhehtai.<br />
Khosung le gamsung, haosa’a kivaihomna hi aphatna le asietna themcha veu hite:<br />
<br />
aphatlouna<br />
1. Gam leisiet hi aboncha haosa khut’a um ahi’n, tunigeiyin akikhelna aum hihlaiye. Gam leisiet neichu haosapa ahijieh in, agam leisiet chu achengkhom mipite’n kilolzonna le hinna’n nei zongle’u, gam leisiet chung’a hin mipite thuneina imacha aumpoi.<br />
Thilkhat chu anei dihtah i-hilou leh ngaikhohna lhasam tei ahi. Nagaho toh i-kidou lai uvin gam huhna’n thisan phalngam in pan i-la pouve. Hichun avetsah chu ‘Keiya bon hilou’ tina lunggel umjieh hitei ding in ginchad aum in ahi. Hijieh chun gam phalai zouse chu huhding donlou in i-hin jamsan gam tauvin, Nagate achang tauve.<br />
2. Gampu hina hedna’n Pu-le-Pa khanglaiya pat chun haosaho’n chaangseo le samal anane uvin ahi. Chaang le miim titahlou in agamsung’a sa umho akitha/akikab zong leh samal ana kipe’n, hichun avetsah chu gam leisiet le asung’a um zouse hi mipi’a hilou, haosapa ama changtum’a ahidan hedchetna ahi.<br />
Mipite’n gam leisiet hi kivahna le hinna’n anei nauvin, ahivang in manbei ahipoi. Haosapu’n avahsa zong hilou, mi’n choltah’a aga del’a ahin puoh chung’a atui laitah akilah chu thil kilawm hinantem?<br />
3. Hinna/kivahna ding loumun jieng zong mipite’n amaho deina lai-lai kivad theilou, gam neipa’n apiehna mun bou avadthei ahi’n, mipite hin chamlhat tah’a hinkhuo amanna’u aum puon ahi.<br />
4. Gam leisiet haosapu’a ahibang in, tulai khang in khantou-machalna (development) ahung ludta’n ahileh government schemes, mipite ding’a kiguong zouse hi haosaho’n koima chansah talou in contract dan in akilah tauve. Hiti chun mipite le haosaho kikah’ah kihed thiemlouna ahung lien zep-zepta’n, haosa tamtah in atonggim’a pan tahlou ding, thachol lou hiel’a government scheme a nuomtah’a kivahna ding lunggel ahung pung cheh-cheh ta’n ahi.<br />
5. Khosung’a thil bawlthei, kivei thiem ahilou leh inncheng dom ahung kisebdoh leh haosapu’n vetnuomlou’a aning suh-suh jieh’a kichaolo tamtah aumtai. Hitobang’a thangthibna lunggel jieh hin khosung’ah abawlthei domho acheng thei pouvin, vaichadna’n i-khosung’u akhuta’n ahi.<br />
6. Khosung miho hin haosapu a lunglhaisah laise uva bou agamsung’a chengthei ding ahijieh uvin koima’n kihuoltah in phailei, pucca building, thingphung (jonglha, haai, champra, kolchu le adg. kivahna thei) chule farm kitiho ngaikhohna aneipuon ahi. Kumsod’a ding lunggel neiya i-chenthei lou jieh uvin khonung’a nopsahna ding le kivahna ding beihiel in kinepna ding i-nei pouvin, i-tehthi chan uva chule i-chate’u le i-tute’u in zong kumkhat neh ding zong kimuna hilou thinglhang lou ahin bawl zom zing ding uvin aumdohta’n ahi.<br />
Haosa atamjo hi dictator ahiuvin, mipiho hi khokhat’a kum ijad chengdi’u ham, koima aseithei umlou ahijieh in atohgim gaa midang in akilo sang’a ahcha bang’a neh kiholthu ding lunggel hung umdohji ahitai.<br />
aphatna<br />
1. Manipur hi 1891 kum’a pat chun Britishte vaihomna nuoi’ah ana um in, Manipur kivaihomna chu Thinglhang le Phaicham in akikhen uvin ahi. Manipur lengpa chu amin mai-mai in vaihomna lubuh (nominal head) in apansah uvin, thinglhang gam’a vang ahung thunei zou pouvin, khotin in haosa aneiyin, haosa vaihomna nuoi’ah ana umzing in ahi. Britishte’n Forced Labour ding’a mi chopkhom ding ahin guon’u chun gamsung lamkai (haosa) ho’n mipi huhna’n ana nang uvin, Kuki Rebellion, 1917-1919 ana suohdoh in ahi.<br />
2. Manipur Land Revenue and Land Reforms Act, 1960 dungjui in thinglhangmi khat in athinglhangmi chanpi mama kom’a bou agam apieh thei ding, thinglhangmi hilou kom’a apieh theilou ding in daan ana um in ahi.<br />
Thinglhang gam zouse hi haosaho min’a um ahi’n, aneitum umlou anahi leh meilheite’n MLR & LR Act repeal bawl ding ati’u hi bailamtah’a ana bawldohdi’u ahitai. Thuneina nuoiya umding, lou neocha cha bawl dingho’n zong gam vaipo Deputy Commissioner kom’a phalna alah’u hung ngai ding, DC in District Council ho phalna alahson kit hung ngai nalai ding ahi. Hiche kahlah’a chu lou bawl phad zouse hung kikhel man ding ahitai. Chule meilheite’n gamsung hoilai zouse kichohdoh uvin tin, suhna ding helou’a thinglhang kochong, koima deilouna mun mun’a i-kinotdi’u ahitai.<br />
3. Britishte’n Manipur adalhah kuon uvin haosaho akoukhom uvin, “Ipi nadeipen uvem?” ti’a anadoh’u leh “Puonsandup, thihnaang chule chemjam” pou ana thum uvin ahi. Ahinla Britishte chun amanghaam dan in agel uvin, ‘a ihmu nalai ahiuve, ahung khahdoh tieng’u leh ahin deidi’u thilkhat bawl pieh angaiye’ ti ana heuvin ahi. Hijieh chun thinglhang gam zouse chu muol-le-lhang in ana homkhen uvin, koimacha’n achulhah theilou ding uvin haosaho chu ‘patta’ ana peuvin ahi. Chutilou hileh meilheite toh gam kichu’a sodlaipeh’a chu i-na kidoudi’u ahitai.<br />
4. Haosaho’n thutanna hihen lang, guolnop chule khosung kivaipuohna hizong leh Pu-le-Pa chondan (customary law) dungjui in ahin bawlzom peh uvin ahi. Chutilou hileh mitin eima nop dan-dan in kichon intin, i-identity uhi suhmil’a ana umding ahitai.<br />
thuchaina<br />
Gam leisiet manchah ding dan keima lunggel phabep kahin seinuom in, mipite’n agelkhom’a pha asahho’u chiepie’a alhinglel aum leh belap’a chule adihlou aum leh lahdoh thei ding in anuoiya hin kahin pe’n ahi:<br />
1. Tulai hin haosaho’n suoh le sal anei tapouvin, chaangseo kitihi umda taleh phante.<br />
2. Mi zouse’n meithal amachang’a anei chieh ahita’n, ‘patta meipum’ kiti haosa’a atum aum tahlou jieh in samal neh zong umda tahen.<br />
3. Pathien in leisiet hi mihiemho kivahna ding’a ei siempieh’u ahi’n, haosa seh-seh ding’a kisiem ahi diehpoi. Hijieh chun gam leisiet’a se-le-kai (tax) dang-dang zong haosapu’n akho mite kom’ah nehda tahen.<br />
4. Innmun le huon, mikhat innchenna bulhing, ‘plot system’ in adung avai haosapa le khosung mipite kinoptuona dungjuiyin haosapa’n amanbeiyin pehen. Hiche innmun apiehdohna mun’a chu achen laise’n haosapu’n thuneina neida hen. Ijemti’a achengpa’n zong kichaodohna anei leh kijuoh thei puonte. Pucca/semi-pucca ho kijuoh henlang, leisiet vang suhkhah dahen.<br />
5. Phailei hi haosapa’n aman beiya ana pieh aum zong leh aphad dungjuiyin compensation tobang in mipite’n haosa kom’ah kinoptuona dungjuiyin kilhat thieng henlang, phailei zouse hi ama-ama thuneina nuoi’ah umhen. Ajuoh nuom zong leh haosa le semang-pachongho hedsah henlang, khosung’a cheng khat mama’n kichoh leh aphai. Ahilou leh khosung’a ahung chenglud thei ding aum leh amaho ding in zong kiphal pieh henlang, gampam’a midang kom’ah juoh dahen.<br />
6. Tukal leh mipite zong achaothei kahinai ti’n phad zouse’n kihuollelna neipum in chen dahen. Haosaho’n zong gam leisiet ‘keima thuneina’ ahinai ti’n suongpi bang in kigelda taleu phante.<br />
7. Gam pumpi thaneina hi haosa khut’ah umzing henlang, ‘Farm’ le ‘Huon’ vang mipite amaho thuneina in kikoipieh hen. Pu-le-pa khang’a pat haosaho’n gou tobang’a ahin chin’u gam leisiet hi tulai aphad toh tuoh’a mipite’n zong chan (share) anei tamzep uva, hinna le kivahna mai-mai hilou’a haona le middohna’a aneitheina ding uva haosaho’n zong lunggel aneidi’u phad ahitai.<br />
8. Khantou-machal dungjuiya government le agency dang-dang’a pat scheme jadchuom chuom tohdohna ding’a gam leisiet ngaichad ahitieng leh haosa’n (gam neipa’n) agamsung id dahen. Ngaichad ahina, scheme dungjuiya leisiet (gam) manbeiya pieh chieh ding aphai. Chule sum-le-pai muna ding le innchendoh theina ding tohguon ahijieh in, mipite’n zong gampu ahina dol in agam gaasuoh dungjuiyin achan ding’a lawm peuhen.<br />
9. Khosung’a Hou-inn, community hall, school, playground mun ding le adang dang mipi ngaichad zouse ninglhingsel in kipe chieh hen.<br />
10. Tulaiya khuochenna zouse khantou-machal dungjuiya damtheina ding’a chule gaal-le-tuol dinmun vet’a kivenna thei ding lunggel neipum’a leisiet umdan le khochen dan siemtuoh ding phante. Planning beihiel’a innsah/khochen bawllou ding ahi.<br />
11. Gamsung le khosung susethei ding aum leh haosa, semang-pachong chule mipite kithuokhom’a dou chieh ding ahi. Thu-le-laa nuom henlang hahsa zong leh haosapu ding’a kichen pieh dan’a lunggel kineiho paimang ding, i-chenna mun-mun eima gam ahi ti’a gel chieh ding ahi. Mipite’n haosapu ding’a khocheng dan’a akigel laise’a haosa’n gam leisiet hom henlang, ipi bawl zong leh phachuom diehlou ding ahi.<br />
12. Tulai i-khochen dan’u hi akivet leh nuijad le jachad umtah ahiye. Aki man-man in khuo i-sad uvin, inn 2 pou, inn 10 pou in i-cheng uvin ahi. Inn 50 a kipat chunglam chenna theilou gam/khuo nei zouse’n surrender bawl phad ahitai.<br />
13. Ajona pen in haosa zouse’n tulai aphad toh kituoh’a kivaipuohna sung’a pu-le-pa chondan i-zuina ban uva kum 100 masang’a pu-le-pate thaneinaho hi 50% i-lhakaang uva, mipi thaneina (democracy) i-piehbe di’u dei aum’e. Achutilou leh haosa le mipite kah’a kihed thiemlouna hung sang cheh-cheh ding dinmun in aumtai.<br />
Mipite’n zong mipi thanei’a kivaipuohna khang ahitai ti’a haosaho hi mipi tobang’a umsah ding akiti leh dih dieh puonte. Haosaho hung kumsuh zep ding, mipite khansang zep ding, 50/50 mun’a kivaihomna aum ding phante.<br />
Source: Chennagam Oct. 2002<br />
Alun Haolai<br />
<div>
<br /></div>
<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-60251834697600018952012-06-04T21:08:00.000-07:002012-06-04T21:08:11.102-07:00Jingvalpa magazine kum 10 lhingta - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Achiesa March nisim 24 nichun Kangpokpi Thomas Ground’ah i-magazine’u Jingvalpa kum 10 lhinna “Decade Anniversary” loupi tah in thupi “Pakai jal ahi” ti mangcha’n ana kimang’e. Kum-som sung’a hahsatna le gentheina chuleh genthei hahsat valjieh’a lhiluonna tampi lah’a kuon’a eihin pui gaalkai’u Pathien ahijieh in Pathien loupina ding’a kiguong programme chu eiho namsung’a kin kibawlho lah’a alolhingpen holah’a jihlud thei in aum’e. Kin dang-dang bang in programme kichai masang in mipi acheh puon, akichaigei ni nipi nuoi’ah ulsa luong chut-chut in mipi’n kin a-uop uve. Hichu alolhinna khat ahi’n, Sadar Hills sung’a Gospel Artiste zouse ki minphah ahi’n khat-le-ni kal ahunglou aumpuon, chu nikhuo chun artiste mong-mong 30 aval’e. I-namsung uva kin kimang lah’a artiste tamna pen zong ahi’n, hichu alolhinna anichanna ahiye. VIP akikou zouse ama satah ahung lhachieh uvin, hichu alolhinna athum channa ahiye.<br />
Hiche kin mandoh theina ding in kiguonna tukum February lha chun ana kipanta’n, hiche lah’a chun artiste ho anabuoi masapen uvin achaina changeiyin abuoi zing uvin artiste hochung’ah JINGVALPA in kipa thusei nilhum sei khovah zong leh akam in chimtih nei puonte. Chule, Jingvalpa laapi Pi Ncy Doungel in asiem in, Jingvalpa Kum 10 lhinna laapi Gl. Wycliff Lunneo in eisiem pieh uvin, artiste dang ho lasah toh hiche laa teni zong album’a hin bawldoh ding tohguon aum in, chom loukah’a hung kihomdoh vahding in zong aumta’n ahi.<br />
Hiche kin’a chun Pi Nemcha Kipgen Hon’ble MLA 50 Kpi/AC; Pu Paolam Haokip, Chief of Gangpijang; Pu Papao Mate, Social Worker chu Jin-gun, Jin-ja’um le Kin-neipa in apang uvin ahi. Jingvalpa kiti magazine hi 2001 December 1 ni’a Good Shepherd School, Tujang Area’a Rev. Hemjangam in issue masapen ana thiensuo’a hung kipan’a, kum 10 lhing ahiye. Kum 10 sung in gentheina, hahsatna zouse toh hung kimaituo, chule atuo masang ngeiya zong ahin tuo tei ding hena sa-sa’a nampi khankhuo ding ngainatna jal’a hahsat gentheina zouse suongtad’a hinnei Jingvalpa’n apat’a pat tuchangei hin Pathien jal ahi ati’n ahi.<br />
Kum 10 lhinna kin-guon’a chun kum 10 alhin vetsahna’n balloon 12 kikam khom som lhadohna ana um in, Rev. Dr. T. Lunkim, Pi Nemcha, Pu Paolam, Pu Papao, Pi Ncy Doungel, Advisor JVP, Dr. Satkai Chongloi, Advisor JVP, Rev. Lalsat (Editor pa pienna pa), Rev. Tongkhojam, Rev. Siehpao, Rev. K. Hangsing in khat chieh in ana lhadoh uvin, chule flag zong 120 (12x10 tina, kum 10 lhin vetsahna) welcome post apat stage gei akitung in avet lomlheh jieng in ahi. Mipi chujad 1000 chun programme kipat’a pat akichai changeiyin nisa nuoi’ah kitubsel in atou uvin, Jingvalpa ngailu mong-mong ahina’u tohtho’n ahung vetsah uve.<br />
Functional President Pu Papao Mate ahoulim na’ah “Jingvalpa hin bawlho hin bawl mai-mai hilou’a lolhinna tei-tei ding’a ahin bawl jieh uva kum 10 lhinna amu thei’u ahi’n, mizouse hi Jingvalpa khantou theina ding’a panla chieh ding in i-ki deisah uve, CCpur Parking’a kol in ajuoh’a akisahlel thei leh, i-bawl’a eiho i-panda diuham? Jingvalpa hi editorial board ho seh-seh i-nganse loudi’u, i-boncha uva i-panna thei chieh in pang’u hitin Jingvalpa tosot chieh’u hite” ti’n Jingvalpa kithuopina ding in Rs.10,000/- apie’n ahi.<br />
Chief Guest Pi Nemcha houlimna’ah “Hitobang’a Jingvalpa in kum 10 lhinna Pathien loupina ding’a amanhi Pathien iti kipada ding ham? Hitobang’a Pathien loupina ding’a i-society sung uva kin i-bawl’u leh i-society sung’u iti kisiem phat da ding ham? Lekha thiem BA, MA, M.Phil, Ph.D ho’n zong Pathien ging in nna tong’u hite, I-society sung’u hi ase behseh in puiphata’u hite. Kilungsietna aum tapoi, kingailudna aum tapoi kidemtuona le ki-seisiet tuona’n i-dim tauve, khantouna aum tapoi, ngailudna aum leh thil zouse kibawl thei ahi. Tuni’a hitobang kin’a na masang uva amasapen’a kahung dinthei hi Pathien in eihin sol ahi. Gamsung siem ding’a nei lhendoh’u ahi’n, lung kituoh tah’a iki sottuo uva nna i-tohdi’u ahitai. Ki jachad poute hung uvin, area-area in development committee hung kisiem uvin, kahin deltho jieng ding, nampi le i-society uva ding in jahcha puong’e. Kamu tokah’a kadel zing ding ahi. Hinla atong ding nangho nahiuve. Pathien in talent eipe suohkei uvin, tu’n zong editor pa a talent pieh achang in Jingvalpa kiti magazine hoitah in ahin bawldoh’e. Eiho i-khantoumo dan’u chu min jingkah’a news asim chai zoutieng leh eiho kom ahung lhungji bep’e. Pathien he’u hite, Pathien suong’u hite, Americate khantouna khu Pathien ahed jieh’u ahi. Kichang ngailudna pailha’u hite. Jingvalpa ahin bawlna sung’a hin hahsatna tam intin, sum-le-pai’a lhahsamna zong um inte, hizong leh Pathien suong’a apan jieh’a hichan hi hung gaalkai ahi’n, tu’a zong Pathien ging’a nna atoh zing leh kum 100 zong ahin muthei ding ahiye. Jingvalpa taana ding hin genthei tah in phai lang’ah achie jiuve ti thu kaja’n, hijieh chun kahung’a kahung kigel lhahna chu offset printer khat choh pieh ding tihi ahiye. Tu tuvang kati poi, hinlah ka choh pieh tei-tei ding ahiye. Jingvalpa keu kati puon, eimi magazine zouse kithuopina ngaicha zouse gam-le-nam khantouna ding’a kabawl pieh thei chan kabawl pieh ding ahiye. Hinla leisiet loupina le kihoithosahna ahiding leh vang khatcha zong kakithuopi lou ding ahi” ati’n ahi. Sadar hills sung’a gospel artiste zouse nang-le-kei ti umlou in “Decade Choir” ti’n aki minsah in artiste zouse ahung lhalou aumpuon ahi. Decade Choir hochu Chichin Tuboi, G. Thangboi Kipgen, Esther Sitlhou, Mangboi Kipgen, Hoibem Kipgen, Lunneo Kipgen, Chongboi Chongloi, Nehminlien Lhouvum, Boishi Chongloi, James Misao, Tintin Kipgen, Chingnu Kipgen, Hejang Dimngel, Thienkim Khongsai, Remthang Singson, Lalam Lhouvum, S. Lalboi Kipgen, Bebem Khongai, Niengboi Mate, Haopu Khongsai, Vavah Kipgen, Sasat Kipgen, Nemsiemhoi Kipgen ahiuve. Chuleh child artiste hochu Baby Lawmkim Khongsai, Niengrose Kipgen, Nenieng, Chongboi, Vahboinieng, Khaiminlal leh Thiemsi ahiuve.<br />
Decade choir ho’n Jingvalpa laapi leh kum-som lhinna laapi chuohthet in asa zing uvin chule artiste ho kigomkhom in ahon-hon in laa asa uvin programme alholhin sah lheh uvin ahi. Jingvalpa kumsom lhinna kin-guon alolhin theina ding in committee ana kilheng doh uvin ahi. Kukite sung’a cultural lam’a kineppi umtah Gangpijang Cultural Troupe ho’a kuon in cultural dance vetsah in ana um in ahi. Chubang sunchang nisa nuoi chun mipi aki chai changei in kiling louhiel in atou uvin programme alolhin sah lheh uvin ahi. Jingvalpa ahung kisuo til’a kipat tuni chan geiya lamchuom-chuom’a lolhinna sang pen neiho zong kipa thilpieh ana kipie’n, hihochu anuoiya hohi ahiuve.<br />
Best Agent: Kaisat, CCpur<br />
Best Patron Member: Paongam Kipgen, Canan Veng Imphal<br />
Best Ghost Story Writer: Kamboi Chongloi ( ALu umlou Nungah)<br />
Best Love Story Writer: PK Hencha ( Lungset Chibai)<br />
Best Contributor: Lun Haokip<br />
Best Reporter: L. Nehkholen Haokip<br />
Best Editorial Board: Bawipu Khongsai<br />
Best Subscriber: Seiboi Singsit, IRS (Retd.)<br />
Largest distributor : Pu Hemjang & Family, DM Road SH<br />
Largest distributor (Shop): Lam Gangte, New Bazar Lamka, ahiuve.<br />
<br />
<div>
<br /></div>
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-20590020535252737922012-06-04T21:07:00.000-07:002012-06-04T21:07:09.978-07:00Face to face with Baby Lhonghoikim Touthang - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
UPSC nuoiya Indian Forest Service Examination 2011 aki phuondoh toh kilhon in laijon Baby Lhinghoikim Touthang in lolhinna ahin neiyin, ikipapi lheh uve. Alolhinna thusim laijon cheng in zong ahedding gelkhohna jal in Laijon Digest in interview bawl ding ana kingaituo in, New Delhi a um Gin Haokip, www.bombiel.com administrator pu in laijon cheng thakhel in Baby Lhinghoikim Touthang ana houlimpi’n ahi. Amani kihoulimna anuoi’a hin i-tahlang uve:<br />
<br />
LD - Laijon Digest<br />
Kim - Baby Lhinghoikim Touthang<br />
<br />
LD: IFS namu theina ding’a itobang’a kiguonna nanei’em?<br />
Kim: Kana kiguondan ahile, keima’n study material kana neilou jieh in coaching class a kajao in, class lecture le material eipiehho’u chu phachuom kasai. Newspaper’a The Hindu kaveji’n, magazine ahileh Yojna, Kurukshetra, Pratiyogita Darpan tiho kasimji’n, chule 6-7 hrs tobang lekha kasimji’e.<br />
LD: IFS tilou exam dang nabawl um’em? Aum leh lolhinna mule chun ipi nati dem?<br />
Kim: Civil service kabawl in ahi’n kalolhingpoi, MPSC exam kabawl in result asuoh hih laiye.<br />
LD: Ipi cadre nachan’em?<br />
Kim: Tuhin akihe naipoi.<br />
LD: Manipur hung thei ding bang hile chun ipi nageldem?<br />
Kim: Manipur chu ka first preference ahi in, aki hung thei ding leh kipa um ding ahi.<br />
LD: Eiholah’a shifting cultivation kheldohna thei ding lampi um’a nagel’em?<br />
Kim: Shifting cultivation chu mi khat nehholna ahikit in, gamoh khamthei zong ahipuon, hiche jieh’a chu shifting cultivation dalhah theina ding in alternative source of livelihood aum angai in, horticulture ho bawlthei hiding in kagingchai.<br />
LD: I-gam’u asa cheh-cheh (climate change) jiengta’n, hiche hi ipi jieh hiding’a nagel’em? Siemphat kitnatheiding lamaumkhadem?<br />
Kim: Local level’a vet ding in climate change hi thing alhom jieh hiding in tahsan aum in, thingnou phulang in pan kihalah leh phachuom ding in kagel’e.<br />
LD: Office na join-a na natoh masatpen ding’a nagel ipi ham?<br />
Kim: Natoh kipat masang in local situation holeh programme ana chielhasa ho study masat ngaidi ahi’n, chuleh ken ka capacity a kabawlthei dingho phatah’a bawl ding kanuom’e.<br />
LD: Milham hinkhuo man akuon’a thakhat tah’a officer hinkhuo man ding chu ipiti nagel’em? (IFS namuthunajah’analunggel)<br />
Kim: Officer kihi tadi tilang ima kana gelpuon, result kahed-hed chun, “exam kit ngai talou ding” kati’n kakipahval in Pathien kom’a kipathu kasei ngal’e…<br />
LD: IFS hinuom simlaiho’a ding seinuom nanei’em?<br />
Kim: Aspirants ho kom’a kaseinuom chu ahileh optional subject i-lhen phad leh syllabus le past questions ho refer bawl’a i-comfortable na subject lhenthei ahi. Gunchu tah le pontho tah in pang zing le chun nalolhin tei-tei ding ahi.<br />
LD: IFS khat hina ding’a na struggle ho neisei pieh thei di’u ham?<br />
Kim: Kaki pattil laichun exam pattern kana hebeh seh puon, chule mi consult ding zong kana hepuon, ka 2nd optional paper lhenna’a kabuoi ma-ma in, chuleh science background akihi jieh in GS akilhasam in, history, polity, geography etc ho athah’a sim angai in, writing speed kaneina ding in zong kana ki practice ji’n ahi.<br />
LD: Lekhasim khat (student khat) hina’a study environment hi Shillong, Delhi, Ghy, etc hoilai hoipen ding’a nagel am? Ipijieh’a hilaimun chu nadeilhen chuom zep ham?<br />
Kim: Student khat in student i-hina i-kihed zing leh hoilai mun’ah um zong lehen aphasuoh keiye.<br />
LD: Manipur a posting hile chun nangma official duty/task khel’a society ding’a i-changei purposeful hiding’a naki gel’em?<br />
Kim: Kahitheina chan’a society a contribute theidi’n kakinem’e.<br />
LD: Achainadi’n, IFS namuna ding’a family, friends, relatives etc ho’a kuon i-chan support/advice nana mu’em? Chuleh nalolhinna hi credit koi napieh nuom’em?<br />
Kim: Ka family, friends leh relative ho a supportive thei mama uvin achung uva kipathu kaphuong’e. Pathien phatthei buohna kachan jal’a lolhing kahi, chuleh kanu-le-kapa supportna leh eitaopieh zing najal uva leh kei eingailu’a taona’a eigeldoh zing hojieh’a lolhinna chang zou bou kahi .<br />
LD: Na phad mantam tah neipieh uva, tuni’a nang’a kuon’a hednuom, dohnuom kaneiho’u zouse lung thiengtah’a dawnbutna neipieh jal uvin kakipah uvin, chuleh maban’ah Pathien in nakithuopi zing tahen!<br />
Kim: Keizong kakipah’e, Pathien in nangho zong na umpi’u hen lang, na mapui zing uhen.<br />
<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-58171834979503000202012-06-04T21:06:00.002-07:002012-06-04T21:06:15.111-07:00Career after 10+2 - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Simlai khat’a ding in matric hinchai ding kiti chu lolhinna amasapen bang in ageltheiye. Lolhinna masapen ahina ban’ah lolhinna ding’a kalbi masapen zong ana hikit’e. Simlai khat chu Class XI asim ding akuon’a hi a subject ding phatah’a akilhen angaitai. Hiche chun ahinkhuo hoichan alhun ding akomu pieh thei ding ahijieh in. Subject hi bailamtah’a lhen khiel jieng thei ahiye. Ahethiemho doh’a, na thepna le na hedna chule na lungludna toh kituoh’a subject na lhentheina ding in voh-eh chuon masaho gadoh ding i-deisah uve. Subject i-lhen tieng leh innsung dinmun zong vet zep ana ngaiji’e. Tahsa damtheina, nu-le-pa deilhen, eima bawltheina chule adang dang.<br />
Simlai khat’a ding in career planning chu ama’a ding’a alekhasimlo tobang ahi atithei hiel’e. Amasapen’a hedding chu, government service natoh nuom ham, ahilou leh nangma changseh’a kivaipei ding nanopjoh’em? Hoilai mun hihen lang, ipilam hizong leh mun zouse’a hin competition sangtah aum zing in, neocha bawl khiel jieh’a zong kitahlhahna thei jiengseh ahiji’e. Anina’ah, information technology hatah’a ahung khantou toh kilhon in nidanglaiya sang in natohna ding tamtah ahung kisiembe bang in aumtai. Competition sangtah chu hiche sector a zong hi ana umkit thou ahiye. Hijieh’a chu lolhinna ding in field/line khat beh’a specialised hiding aki phamotai. Hoiche line pen’a specialize ihidi’u hitam?<br />
Career planning itih leh pat ding nati’em? Mangboi in high school asimlaiyin IAS hiding atup in, higher secondary achai phad in SSC ati’n, graduate achaiyin private teacher beh ati’n, aban in toh thei thei atikit’e. Career planning phatah ananei leh IAS chu ama’a ding ana hikha maithei ahiye. Career planning phatah umlou’a, phad ahung lhun dungjuiya achaloh jieh in toh thei thei ati’n, toh thei thei ding zong chu aumlou jieh in veng ning lam’ah pan dukan abawltai.<br />
Career planning hi high school dalhah ding kuon’a pat’a siempat ding dei aum’e. High school hin dalhah’a higher secondary hung lud chu simlai khat’a ding’a a career kisiemna amasapen ahita’n ahi. Ajieh chu 10+2 akichai tieng leh hoiche pen simding hitam ti lhendoh ding simsenlou tobang umpan ahitai. Higher secondary ahin Science, Arts le Commerce ahijieng in, hicheng thum lah’a khat pen pen moh sim jieng thei ahi nalaiye. Moh simthei ahinai ti’a simho’n 10+2 ahin chai tieng’u leh hoilam zot ding hitam ti avaimoji tauve. 10+2 akuon’a subject ama toh kituoh kilhen khahho’n, 10+2 asim sung uvin aban’a ipi subject asimdi’u ham ti akiheddohji tauve. Ka pass de’o, ka fail de’o... ti’a buoi buoi ho hi atamjo subject kilhen khielho anahi nuom jiuve.<br />
Tulai in leisiet khantou toh kilhon in tohthei athah thah tamtah aumta’n ahi. Chule natoh pum’a zong lekha sim zing thei ahikit nalaiye. Manipur ahin natoh pum’a lekha simna thei service phatah aum’e. Lakhpati nahilou zong leh MLA le Minister nanei leh teacher post ki ngaituo le chun natonglou hiel’a lekha nasim sim jieng thei ding ahiye. Hinla hiche chu eiho Pathien houho’a ding in deisah ahipoi. Ikivahna ding ahi’n, ikivahna ding chu thiengthou tah’a mu angaiye. Teacher zouse zong vang chuti dieh puonte, hinla som gieh khat zunche som gieh zouse zunche akiti’e.<br />
Correspondence a simthei le simna thei zong tamtah aumta’n ahi. NIOS le IGNOU zong aumna’n, hinla hiche teni hi exam athiengthou jipoi. Guh le lah’a pass nathei ahijieh in iha deisah pouve. Chuti’a gunuom thou-thou ihi’u leh eiholah’a zong guh’a pass nathei centre phabep aum’e. Eiho’a ding in lekha simsang ding, service muloi ding bouseh i-gel jiuve. Hiche hi innchen hahsat jieh’a kitoudel zoulou jieh ana hinuomji’e. Aphatna vang aum thounai. Hinla aphatna hi achamkim zou jipuon ahi. Lekha sim zouse’n government service hoitah i-tup uvin, ahin service hoitah chu eiho zouse’a ding in ana ongkit jipuon, avel vel’a panlahna in phad ana chiemangji’n, gelloubeh dinmun changeiya zong akiding thei kitleu in ahi.<br />
Innchen hahsat jieh’a lekha simsang zoulouho’a ding in scholarships, freeships le financial support mutheina ding in government in tohguon anei zing’e. Profressional college zouse’a hin seat hi category ni in akikhen suoh keiyin, khat chu free seats ahi’n, adang khat chu paid seats akiti’e. Free seats ahin sum sen ngai zong leh paid ho’a toh tekah ding in aki senglou tobang ahitai. Hiche free seats mutheina ding chun entrance test a performance in mopuohna lientah aneikit’e. Hiche chu nang khut’a kingam hilou ham?<br />
10 popular professional courses after 10+2<br />
Adangho apoimo poi tina hilou in, phad le mun lhomcha bouseh houlimna ding nei i-hijieh uvin hiche lamjoh’ah ana kiheilud phot’u hite. Tulaiyin simlaiho’a ding in 10+2 chaiya professional course lamjoh’a kiheilud hi ahung kithang lheh jiengtai. Professional course a kiheilud’a, natohna ama lungludna le thepna lamtah bawlchah pai jieng ding chu simlaiho lungthim sung’ah ahalud lheh jieng’e. Hiche hi gam khantou toh kilhon’a professional course hin chai student ho ngaichadna akibe zing jieh hipen ding in gel ahi.<br />
India gamsung’a professional course aminchie zepho:<br />
1. Engineering and Technical Course:<br />
India gamsung’a thiemzilna mun tamtah in Engineering le Technology toh kisaiyin professional course achiepi uve. Undergraduate, post graduate degree/diploma level, le doctorate level ading in institutes le university tamtah aum’e. Hiche course zilho’a ding in natohna ding a kihol zing in, alhama behseh vang aumji pouve. India in hiche course ading in mi angaicha zing in, eiho’a ding in zong gamtum muleu hen hiche course a ana ludho’n gam le nam’a ding’a tohdoh tamtah aneidi’u tahsan aum’e.<br />
2. Business Management Course:<br />
Tulaiyin simlai tamtah in level chuom chuom in management course aha bawl lheh uve. Management course simna ding in ndergraduate, post graduate degree/diploma level, le doctorate level ading in institutes le university tamtah aum’e. Hiche course chaiho’n corporate house holeh multi national companies ho’ah atong thei uvin ahi. Chule government sector a zong hiche course chaiho’a ding in toh thei tamtah aum zing’e.<br />
3. Media & Journalism Course:<br />
Hiche course a ludho’a ding in atohdi’u chu amaho mimal thepna dungjui chieh in ana ong jieng’e. Lekhajih, editing, reporting, voice-overs adg. Hiche course hi under graduate akuon’a doctorate level changeiya sim jieng thei ahiye. Institute tamtah in diploma course le short duration certificate apethei uvin ahi. Public relations, newspapers, radio, television, publishing house, websites, advertising agencies ban’ah governmental organisation ho’a zong nna atong thei uve.<br />
4. Medical Course:<br />
Medical college hi tu-le-tu dinmun in India gamsung’a akibe zing jieng’e. Undergraduate akuon in MBBS, BHMS, BUMS, B.Pharma ho asim theiyin, post graduate ah MD, MS le adang dang simthei ahikit’e. Chule diploma le doctorate level program zong aumkit nalaiyin ahi. Hiche line a ludho’n government le private sector ah nna atong thei uvin, government natoh mulouho’a ding in zong sum muna ding lampi akivad diehpoi. Hospital tamtah aum in, damlou la akivad puon, hospital a kivetsah nuomlou’a private clinic khel khel juon nuom zong mi alhom dieh puon, course chai pou-pouho’a ding in natoh ding chu akivad ngai mong mong poi.<br />
5. Law Course:<br />
Professional course simna thei ding law college atam lheh jieng’e. Under graduate le post graduate level’a simthei ahiye. Hiche course chaiho’n public le private sector ah nna atong thei uvin, lawyer, teacher, professor, legal adviser, legal counsel ahilou leh court ho’ah judge in zong apang thei uve.<br />
6. Foreign Language Course:<br />
Tulaitah’a ding’a akihedoh behsehlou, ahivang’a apoimo tah khat’a India in agelkhoh mama chu hiche course hi anahi laizang’e. Hiche course hi certificate, diploma le degree level ading in akihong zing’e. Atamlou vang in institution themkhat in postgraduate le PhD level a zong apethei thou’e. Hiche course chaiho’a ding in natohna ding government organisation, publishing house, research institutes, industrial house le media house ho’ah akihong zing in ahi. Chule government embasy ho’ah language translator in zong apang thei uve.<br />
7. Computer Course:<br />
Tulaiyin computer helouho’n boina sangtah tah atuoh tauve. Hung sang cheh cheh nalai ding in aum’e. Aha hedho’a ding in natoh muna ding kot akihong lien lheh jieng in ahi. Midang sang’a hedna chungnungjo neiho deilhen ahizing uvin ahi. University tamtah in computer course chuom chuomho zilna thei ding in kot ahong zing uve. Computer application, .net, hardware and networking, CCNA, system administration adg. ho undergraduate le postgraduate chule doctorate level changeiyin azil thei zing’e. Government le private sector ah natohna ding alhasam ngaipoi tithei hielkhop ahiye.<br />
8. Animation Course:<br />
Animation course hi alhuoh kichiem thei lheh ho’a ding bou ahi tithei in aum’e. Chule thilthah podoh theimi ho’a ding in lolhinna abailam zep’e. Azilna thei ding mun tamtah aum’e. Hiche zong hi 10+2 zou akuon’a simpan jieng thei ahiye. Doctoral course gei aumna’n, diploma le certificate course zong aumkit thou in ahi. Institute ho’n 2D-3D animation, graphic designing, visual designing, visual effects, digital film making le adang dang asim jiuve. Natohna ding in media house, publishing house, newspapers, production house, advertising agencies le academic institution ho’ah kot akihong zing’e.<br />
9. Designing Course:<br />
Simlai chapang tamtah in 10+2 ahin chai’u leh professional course lamjoh’a akiheilud nuom uvin, hinla nu-le-pate’n BA/MA beh chai phot leh tijoh i-naha seijoh jiuve. BA/MA i-simsah sung’u chun hedbe ding tamtah ana hedbe man uvin, hinla amaho lungludna lam’a kithahpat kit ding phad pamai saloi leh ngapcha lou loi tamtah aumji tauvin, ahinkhuo’u chu lunglud louna lam’a kiheilud chu ana himaitai. Designing course hi thanop umtah leh lunglud umtah khat ahiye. Fashion designing, jewellery designing, interior designing, apparel, textile le automobile designing course ho asimtheiye. Hiche course hose hi undergraduate akuon’a simpan thei jiengseh ahiuve. Asimbe nuomho’n doctor level changeiyin asim sim thei nalai uve. Eima business set-up a sumhol ding chu atamjo thanopna ahiji’n, chule alolhing thei lheh uve.<br />
10. Fine Arts Course:<br />
Fine arts akiti tieng leh art chuom chuom: painting; dance; drama; music; sculpting; ceramic design; mural design; pottery design adg. ho seina in akimang’e. Mihiemho deidan achuom chuom ahung piendoh zing toh kilhon in hiche course simho’a ding in natohna ding le summuna ding tamtah aumzing’e. Eiho lam’a pienpi khut thiem’a thilbawltheiho’n gasim’u henlang hileh lolhing lheh uvinte. Course chaiho’n advertising agencies, textile industries le media house ho’ah atong thei uvin, chule amaho changseh in zong nna akitoh thei uvin, sum akihol thei uve. Dancers, musicians, painters ho’n amaho changseh’a nna atoh’u leh alolhingjo uve. Chule mihil in zong apang thei uve.<br />
Hiche achung’a hung kisei career hohi India ading’a tulaiya aminchie, chule simlai tamtah in alungludpi uva asim zing ho’u ahiye. Government office a natoh bouseh hinna ahilou dan mi’n aha hed cheh cheh in, eiho’n zong i-hedna ban uva i-hedbedi’u deisah ahiye. Mihiem’a ding’a innchen doh ding kitihi anuomlou koima um puonte. Government service bawlho ama lhalo bouseh’a innchengdoh zou ding lhom lheh inte. Nehguh akuon’a ki gamla’a, dihtah tah’a natongho’n lhalo tamtah asan vang uvin alunggel bang uvin a inncheng doh zou pouve. Alo atam leh asum manna ding zong tam ahipai jieng’e. Innchen kitihi thiengthou tah le Pathien deibangtah’a akipatdoh leh lolhinna’n anung azui nuom’e. Sum le pai tamtah tah lam hilou’a mu’a, Pathien phattheina kachan ahi tingam mi tamtah um zong leh o-chad ding ahipoi. Pathien phatthei buoh chantheina ding in ama’n thepna eipieh’u eipiehna bangtah in mangcha utin, ama deilou sumho neh ding velel lou in hinkhuo mang’u hite. Eima khang’a nuomtah’a neh’a chate’n genthei tah’a hinkhuo ahin man tieng’u leh chate oimo ding anahi behsehji poi. Ei suhkhiel jieh zong ana hikha maithei ahijoi. Chule guh-le-lah’a thepna hol zong a thring valtai. Thiengthou tah in thepna hol’u hitin, agaa tuitah nejo’u hite.<br />
<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-58195611029421010612012-06-04T21:05:00.002-07:002012-06-04T21:05:38.459-07:00KPI-The lone constituency - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Kangpokpi Constituency ipi ati leh Nepali ho’n election ated theiji’u ahidem tihi mitampi lungdonna khat ana hipeh’e. Achomlam’a seidi’n, un-reserved seat anahi khah jieh ahiye. Ipi ati leh un-reserved seat anahi ham, athusim ana sud’u hite.<br />
Manipur’a first general election ana um masang, Pu KC Pant Home Minister anahi laiyin Pu Kishore Thapa, General Secretary, Gorkha Union in Home Minister pu hieng’ah Gorkha ho’n Kangpokpi Constituency’a election ated theina ding uvin memorandum ana sep in ahi. Hiti chun 1974 kum in seat 60 lah’a election ana um in Kangpokpi Constituency a Congress ticket a ana kaidoh masapen’e. Term kit in atedkit in ana kaikit’e. Hiche’a kuon chun un-reserved seat ahung hipeh tai. Ama zou in Pu LS John ahung kai in aban in Pu Thangminlien Kipgen ahung kaitai.<br />
UNRESERVED A KUON RESERVED A KHEL ANGAINA AJIEH HO:<br />
Pu Kishore Thapa in Pu Paokai Haokip, Outer Manipur MP, le Pu SL Paokhosei khang in Kangpokpi gamkaiya Nepali ho chenna’a Panchayati Raj a aki vaipuohna ding uvin lampi ana vad panta’n ahi. Thinglhang gam’a kivaipuohna chu District Council nuoi’a um ding dol ahi’n ipi ati leh hill district khat nuoiya Panchayati le Council umkhom thei ham? Thinglhang district dang’a zong Nepali acheng thou in ahin Panchayati Raj institution chiena aum poi. Hedding khat chu, Kangpokpi gamkaiya Nepali atam in Hill District holah’a General mi in MLA kaina thei chance anei’u chu Kangpokpi Constituency bou hi ahi maiye. Unreserved ahi jieh in Meitei khat in zong ated’a kai doh jieng thei ahi.<br />
1997 a Election result data anuoi a hin kahin tahlang’e:<br />
Position <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>Name <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>Party <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>Gender<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span> Votes<br />
1. THANGMINLIEN KIPGEN <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>NPP <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>M <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>8693<br />
2. KISHOR THAPA <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>IND <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>M <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>6522<br />
3. HAOKHOLAL HANGSHING <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>INC <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>M <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>5589<br />
4. S. DAPHYA <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>IND <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>M <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>1495<br />
5. TEK BAHADUR <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>IND <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>M <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>185<br />
6. S. LOW <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>IND <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>M <span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span>96<br />
Eimi i-kailaise uvin aphana’n, ahin i-kai zing ding’u ahi ti’n koima aki tep ngam’ah aki umpoi. Tuchung zong chun Nepali khat 2nd a ahung’e.<br />
IMPHAL ZONE:<br />
Tu masang chun Sadar Hills a Kangpokpi le Imphal toh kinai khuo tampi Urban Area a koi ding ti’n Meilhei ho’n nasatah in ahin guong uvin ahi. CoPTAM pan hadna jal’in phel lhah in ana um in ahi’n mipi aki lung ling-laotai.<br />
Manipur thu akisei tieng leh, “It has 9 District’s and “Sadar Hills Area” kiti hi i-jahpan tahdi’u tahsan aum’e. District status la anei ngal hih in ahin Senepati District a kuon administratively detached ahitai. Meilhei hohin ipi tohguon anei’u ahidem? Gel khamsed ahi.<br />
Achung’a kipe point ho jieh hin reserved a khelloi’a Kuki domain hisah angai tai.<br />
RESERVED A KHEL MO AHI DEM?<br />
Sadar Hills’a MLA 3 inei uvin, amaho panna’a Outer Manipur MP pa leh Sadar Hills’a Civil Society Organisation ho’n hin makai’u henlang mipi’n ki tosot leh ipi himo dieh ding ham?<br />
Mi konkhat in Nepali holeh Sadar Hills a Non-Kuki hon hin doudal uvinte, ti ngaidan anei uve. Adih’e, adoudal chu umding mong ahinai. Ahi’n, thil thupi khat i-bawl ding leh mi zouse kipa sah chu thil hitheilou khat ahi naban’a RISK lah angaina aum’e. Ajieh chu Sadar Hills chu Kukite ding’a i-future’u ahi.<br />
Source: www.bombiel.com<br />
Juana N. Chongloi<br />
<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-19790085231032786922012-06-04T21:04:00.001-07:002012-06-04T21:04:41.676-07:00Aishi khuo mite'a ding'a manna - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Aishi khuo hi Chin State sahlam’a um ahi’n, kum 2010 chun akhuosung uva gamsa damlou khat ahung lhalud in, aki tha uvin, asa aneh’u leh akhuo jang uvin adammo uvin, nikhuo chomkah sung in mi 9 jen athi uvin ahi.<br />
A dammo pat zou’u ni khat, ni 2 pan in ahung ha dammo cheh-cheh uvin, achaina’n thina’n ahin luokhum tauve. A chuti dammo phad uvin khosung’a adam domho’n adamlouho chu Khampat Hospital lam’a aposuh uvin, hospital lhung manlou’a lamkah’a, hinkho bei zong aum uve.<br />
Hapta khat-le-ni sung in innko 20 vel sung’a mi 9 jen in dammona jieh in hinkhuo beina chan ana tuoh uve. Ngaina dan’a ana kitahsan chu “khosung’a gamsa lhailud aki tha’a, akineh leh khosung mite’n tuosiet atuohkhajie” ti ahi. Amaho’n zong chutobang ma hiding in anagel uve.<br />
Gamsa aneh zou uvin, khosung mite khat in lamdang tah mang aneiyin ahi. Amang in mikhat in “Idia ka uicha’u na kitha uva, naneh’u ham?” ati ahi. Khosung mite chu hiche mang jieh chun akicha den kit tauve. Adammona’u chu gam’a thilhaho dammosah dan in agel uve.<br />
Ahin adammona’u ajieh pentah chu aki khuol’a ahi leh sakhi damlou, gamlah’a neh-le-chah ki hol zoulou, khosung’a hung vahlud chu atha uva, asa aneh jieh’u ahipen’e. Sa damlou akineh leh kidammo’a, kithi thei ahi.<br />
Damlou jieh in Khampat ahung lhung uvin, Khampat khopi sung’a tahsan chate leh doctors ho’n ahepi uvin, nasatah in apanhu cheh uvin, azen uvin ahi. Ahin dammona’a sum-le-pai tampi bei ahi’n, alhing’a panhu zouna aum thei puon, aban aki zen uvin ahi.<br />
Kum 2011 chun anah nah in lou alhou uvin, chang a-ad uvin, ahi’n alousuohga’u zouse’u chu ajuoh uvin adammo lai uva akizenna’u sum abatho’u asah’u leh anehdi’u aumkit tapoi.<br />
Khosung lamkaiho’n panpina ahin thum uvin, tahsa-le-lhagao’a sopi khat ahitoh lhon in, aki lainatpi’n, panpi theina lampi aki ngaituo’n ahi.<br />
Nung zep chun Tamu Christian Church leh Khampat Christian Church a Pastors holeh upa ho’n agavil uvin, anehdi’u annchang phachuompi aga ki hom in ahi. Khosung mite akipah thei lheh uvin Pathien thangvah in um zing tahen!<br />
Hitobang tuosiet hi mizouse’n kituohlou chule koima’n kipeldoh theilou ahi. A thupipen’a kigel chu “khat-le-khat genthei tuosiet tieng kilainatpi ding” hi ahi. Genthei hahsat natuo tieng leh pawl (houbung) khentum neilou’a koima zouse’n i-toh chieh diuvin ikitiem uve.Pathien in khosung mite, apanhu ho chu le hiche thusuo simho zouse phatthei buoh tahen!<br />
Dr. Nehkholal<br />
<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-80363510636860904702012-06-04T21:03:00.003-07:002012-06-04T21:03:51.133-07:00Henu-Hepa, tuisih'a kaluon mang ding hitam? - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
"Ama aumlou tieng leh kalung amuong thei jipuon, aum tieng leh kalung ahangji'e" - Hiche thucheng hohi ‘abortion’ ana kibawl nungah khangdong khat in adongmapa aseina aw-cheng ahi. Adongma tiding ham, ahilou leh ajipa tiding ham, sei ahahsa lheh’e. Hitobang thilsuoh hi nu-le-pa tampi’n hepha hihlai zong leh khangdong i-jad hamkhat in ahin tuosa thil ahitai. Minu-mipa atamjo’n achate awsuo, umchan ahilouleh tahsa pum’a kikhelna amutieng angaina dan in agelji’n, apha-ase hilthei tampi hillou in aumji tauve. Jamo thu ahi ti’a jachadna’a alahji’u ahi khadem?<br />
I-society sung uva hin thilpha’a i-gelho’u jieng i-kihil uvin, thilse’a i-nagelho’u tampi donlou in i-koi tauvin ahileh khangdong i-jad hamkhat ding in hinkhuo sietlona ahung hikha jitai. Abortion kiti naovop lai suhmang hi i-lah uva todna ahi tapoi. Natahsanlou leh anuoihi suhsim sim nalaiyin. Medical lampang’a hedna nei vang kahipoi, hijong leh kahinkhuo sung’a kahintuo themkhat ahinkhuo sethei/seding khangdong themkhat beh huhdohna’a apan thei khah leh ti’a kahin sut ahijoi.<br />
John (amin kikhel) kitipa hi khangdong cha ahi’n, kineppi umtah guollhang ahi. Ahung khanlet zep-zep toh kilhon in, guollhang hinkhuo mangthei ahung hita’n, nungah hel ahilou leh dongma nei kiti hozong ahin bawlpan tai. Ahi’n guollhang kitah tah ahi jieh in a-nungah helho chung’ah lungthim phalou anagel khapoi.<br />
Hiti chun phad ahung chie-chie in ahileh, nungah toh sex neikha zing guollhang phabep toh ahung kivop khata’n ahi. Hiche phad don hin, nungah khat hatah in ana lungsied in, ahi’n nungahnu chun alunggel ana hedthiem pieh poi. Alangkhat’ah, aloiteho’n athiltuo (experience) ho’u asei zing uvin ahileh, hiche hochun alunglai ana khoikhah ten hintin, khatvei beh patep ding tichu ama lunggel ahung hikhatai. Nikhat kaa (room) khat’a akihou laitah lhon in, ama’n zong ana gelzing alungtup khat chu muolsuo ding ahin guongta’n, agelsang in ana lolhing jotai.<br />
Hiche ni’a pat chun atahsa ngaichad lhon chun aphad sieh in ahin kivop khom sah thei lhon tai. Ahel tillai in ana muda lheh zong leh tunvang nikhat amulou leh lhakhat mulou in akigeljitai. John chun ‘kilungsied hinkhuo hi hiti ding mong ahi’ ti’n ana gel maithei inte. “Sex is the perfection of love......” tia khangdongte’n aseiji’u chu ahung hidoh tai.<br />
Ahi’n hitobang hinkhuo nuomtah aman lhonchu lhakhat kal achie zoupoi. John in mobile phone a message khat amu in avetleh, hiti hin ana kisun e: “2lha kanihsob nei atngtai. kati aja valte.e iti dng hm?” John in amu muchun adib adap lheh’e. Pasal ahina zouse amang jiengtai. Hichun ama’n zong seiding ahedlou manchun “neidai hih o” tin a-reply e. Jaan in akigel akigel in ahileh ‘condom’ poimo dan ahin geldoh masapen’e. Aban in ‘contraceptive pills’ ahin geldoh kit ngal’e. Contraceptive Pills hohi sex i-nei phad apat 72 hours (ni-thum) kah sung’a numeinu’n aneh’a ahileh nao avoppoi akiti. Adang alung’a hung kilang kit khatchu ka-dongmanu hi ajechan lai khattou’a kaluppi khah ham tihi ahi.<br />
Nungah-guollhang atamjo’n agelchu ijadvei sex kinei zong leh jechanlai ahi hih phot leh abuoipoi tihi ahi. Medical lam’a simsang i-tamlou vang uvin ahethiem i-tam lheh uve.<br />
Ihmumo-toumo’a ni phabep akigel nung in “Prega News” a vetding John lung in ahung umtai. Khongaisod louin Prega News acho in test abawl leh red line ni ana kikaitai. Alunggel chun ‘khatbou kikai leh....’ ti’n anagel namama inte! Hinla khatbouseh hilou in nijoh ana kikai khatai.<br />
Prega News hi 100% sure ahipoi atijieh uvin atahsan naipuon, hospital mong-mong’a vetsah ding agel kittai. Ahinla hospital zouse’a eimi nurse um ahikit jieh in mi’n ahin heddoh khah ding amoh tijad tho jieng’e. Gucha dellou in ajam’e kitite dan’a. Amun ding chula deibang ageldoh thei lhon puon, khongai tadi thei la ahikit puon, hijieh chun lung’a gellou beh in Pangal doctor khat in private a clinic ahonna’ah aga chie lhontai.<br />
Dip phu dit-det’a phad chomkhat anga zou in Nurse nu mailhaisel in ahung poddoh in John jah’a “Najinu’n nao avop tai” ahung tipieh’e. John mai ajinlhah jiengchu amu’n nurse nu chun lungdong thim tah in “Najinu naovop nakipa lou ham?” ti’n ahin dongkit khel-khel nalaiye.<br />
Seiding pen helou in John chun a-fake jinu chu clinic akuon in ahin kipuidoh kittai. Hiche phadlai hin lhani (two months) tobang ana hitai. Alangkhat’ah nungahnu chun kichen ding hatah in ahin sawm kitta’n, John lunggimna akibesah lheh jieng’e. Ahi’n John in kichen ding ana gelthei him-himpoi. Jinei ding adaa val chu ahethiem in numeinu’n zong kichen ding thu aseikit tapoi. John in ahel til laiya ‘kichenpi ding’a kahel nahi’ anatiji chu alung’ah amang dieh poi.<br />
Lungsiet umtah John chun angamsung dom-domho alung lahta’n ahileh lhathum (three months) alhin masang in lou (injection le adang dang...) in aki sumang thei’e ti ahin hedoh kittai. Pharmacy ning thip dom khat ajuon in thil umdan hochu asei in ahileh lou juohpa’n zong lungsa-ih pum in lou themkhat a-patepna ding in ahin pe’n ahi. Ahi’n hiche lou hochun naocha kiguong tilchu suhmang tah sang in ana susejotai.<br />
Bawlthei’a agel zouse abawl in alolhing tapoi. Achaina pen ding in ‘abortion’ ahin kilhentai. Public Hospital/Clinic ho buoithei ding’a agel jieh in alampi hesa James (amin kikhel) ahin kipuisah in private (guhthim) a bawlji abortionist khat kom’ah naocha kisemtil chu ahung ladoh tai. Sum-le-pai tampi alud’a numeinu ding’a thoh hahsa tah ahung hiding vang chun apuohgih khat kingai jang abang jiengtai.<br />
John in ahethiemsa ti’a ahin kipuisah James in zong a-dongmanu test ahin bawlnasa Prega News khat ahin kipuoh in abortionist expert nu chu avetsahta’n ahileh naovop ahi mong-mong tai ti photchet ahi kittai. Ama chung chang thu nahetbe nuomleh simsuh nalaiyin.<br />
James hi guollhang chapang beh talou, ase-apha hekhen thei mi ahitai. Amahi nungah tampi toh ahung kivopta’n, nungah pilhingho sang’in nungah chapang hotoh kivop ding adeilhen lheh’e. Ajoi hesa ahijieh in nungah chapang aki hedpi chan in angai thei lheh uve.<br />
Hiti’a hinkhuo ana manjing laitah chu ahi John toh abortion bawl ding’a ahung kalsuonna lhon. Sex lampang’a experience kisa ma-ma jieng ahijieh chun Prega News result chu hapta khat/hapta ni bep hinalaidi’n agel’e. Ajiehchu lhakhat masang’a anabawl’a chu line khatbou ana kikai ahi. Chule positive ahung hi’a zongchu line khatpa chu clear behseh lou’a kimu ahi.<br />
Chuti’a agel vang chun Prega News hi 100% sure ahipoi kiti chu ana dihlheh jieng’e. Prega News hi result ahoitheina ding’a jingkah matah zun (urine) masapen’a khu test bawlding ahi zong akiti.<br />
John le asopinu akichai chaiyin James in ama dongmanu zong avetsah pai in ahileh ginchad loubeh in lhani(two months) ana valtai. Hapmal val’a Pathien in abawl ngol ahidem? Ginchadlou’a lhathum nailam anahi phad in James in zong kum chapang cha nungah chu abortion abawlsah tai. Abortion kibawl ding dinmun ahung hichun tijadna’n adim in amoh kaa jiengtai. A-innsung mite’n vang alekhasimna’a aphad zouse mangdi’n geltei uvinte!<br />
James in lhathum lhing loulaiya abortion abawlna ajieh pipen chu ahileh nungah khat in lhathum alhin masang’a pharmacy lou mai-mai’a nao ana suhmang’a khonung’a ajineina’a cha neithei lou’a achinden chu ageldoh ahi. Hiche numeinuhi a-pasalpa toh kilungsied ma-ma ahilhon vang in cha neilou ahijieh in atehte’n ana deimo kha tauvin, hiche jieh chun aji ngaitah chu ana kikhenpi khahta’n ahi. Ajipa’n zong ana ngai ma-ma jieng in ahi’n a-innkote masang’a athiltuo lhon ana seidoh ngamlou jieh in phadsodpi genthei ahin thuohkhompi nung’a akichenpi aji ngaitah chu anu-le-apa maive’n ana nuoltai. Hichepa chun anu-le-apa kom’ah ana seijieng leh? Oleh anu-le-apa chu alungmol lhon’e itidi’u ham? Amounu lhon chin (naonei theilou) chu anu-le-apa chun achapa lhon jieh ahi ana helhon tave leh ong!<br />
Ahileh achung’a hung kisei thusimho nahin simtoh kilhon’a nalunggel’a ipi um’em? Minu-mipa khat nahi’a ahileh chapang hung kikhanlhit kiguo hohi mohvet nalai ding’a nakigel nahlai’em? Chapangho tahsa/lunggel’a kikhelna hung umji hohi angaina’a lahzing jieng thilpha ahi tapoi tihi ahi. Jamo thu ahi ti’a kihillou’a i-koisod chan uva khangthahho ding’a manna hiding ahi. Kichepna ahilou leh tod thanghuoina’a neiding tina ahi diehpoi. Hilding’a pha hochu ahil ding’a lomho’n aphadcha’n hil-hen tina joh ahi.<br />
Gamdang atamjo’n Sex Education hi school le college ho’a simlaiho hedthei ding doltah in asimsah gam tai. Austria gam’a Sex School khat ana phudoh’u zong chu i-na hedsuoh tahdi’u tahsan aum’e. Sex kitihi mihiem zouse tahsa’a um thil ahijieh in mihiem in moh control thei hipuonte. Phate’a asiet-aphat kihil kah’a thilpha aumding tahsan aumpoi.<br />
Hiche hi khangthahte ding’a sietna khat ahi ti’a zong lahthei ahi. Ahileh sietna hi athuo-athuo ahung hisang’a stage khatna’a akingah phajo hilou ham! Jinei kahse’a hiche sietna ahi kibawlda thilpha ahinai. Ahi’n i-zem ti’a i-kibawl khah tah zong leh abortion bawlsang’a naovoplouna ding’a kiven phajo ding in lunggel ahi.<br />
Abortion a nao kisumang hohin thu seithei’u leh “Henu/Hepa! Nacha lhon kahilou ham? Ibawl’a hiti’a hi neibawl lhon ham?” ti’n seitei uvinte. Hiche hi nungah-guollhangho seh hilou’a nupi-upaho’n zong i-gel diuvin deisah ahi. Ajiehchu abortion bawlhi nupa zong umda ahipoi.<br />
Ahin datmo umtah khatchu nungah tampi’n ‘nao kovop tai’ tihi todna chang in amang kit jiuve. Ka nihsob nei atangtai ti’a guollhang phabep dib chah dit-det’a lhading bawltheina tah’a kilah adim in ahi. Guollhang chapang hung pathoi khat ‘i-bawl’a najinu nakikhenpi ham’ ti’a adoh’u leh ‘nao kavoptai’ ati’a kakipui leh ana vop hih’a kakikhenpi ahi ti’n asei’in ahi.<br />
Alangkhat’ah mobile phone hung umdoh hin sex hi a value asuniem lheh’e. Khangthah tampi’n phone a kihou/kitext hi theory in amang uvin athepsel tieng’u leh practical bailamtah in ana bawlji tauve. Hiche sang’a khohjo khatchu Mobile a kihouna record kibawl kidah umtah tah (jaddang in abawl hilou) khangthahte lah’a adim dentai. Video clips jieng zong muthei ahi pantai. Hicheho zouse akuon’a heddoh thei khatchu khangthahte lah’a hilding tampi aum nalaiye tihi ahi. Ahi’n, minu-mipate seh-seh nganse ahileh lolhinna aum ding tahsan aum behpoi. NGOs, World Vision chule Civil Organisation ho’n panmun lientah anei uve ti zong sumil poute.<br />
Enjoy, but with care!<br />
Helun Touthang<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-15653894156969380072012-06-04T21:02:00.001-07:002012-06-04T21:02:33.566-07:00Eiho kikah'ah - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Oregon gamsung’a um Portland airport a ka lawinu ahung vailhung ding lamtuo ding in kaga chie in, hiche mun’a chun keiya ding in ka hinkhuo khel lamdang thei ding thilsuoh kidang tah khat kamu’n - gelphahlou beh thilsuoh ahiye. Hiche chu ka dinna mun akuon in feet ni khel in gamla puonte.<br />
Mipi tamtah lenna akuon’a hung kumlha holah’a chun ka lawinu ding chu kavele’n, hiche holah’a chun upa khat, bag hin kipuoh khat kei dinna lam juon’a hung khat kamu’e. Kei komtah’a ding aji le achate kom ahung lhun chun amel’ah kipana adimlha jieng’e.<br />
A bag tuol’a akoilhah toh kilhon in achapa (aneopen ding’a ka ginchad kum 6 vel mi hinte) chu akoiyin, anigel lhon in aki ngongkoi lhon in, apa’n abieng achob pieh in, “nang kamu leh kakipah pen’e... kahin ngaiji dan...” ti’n aseiye. Achapa’n zong jahcha thimtah in “Papa... ken zong nang kahin ngaiji’e...” ati.<br />
Chuin apa ahung dingdoh in, a chapa alienjo (kum 9 ahilou leh 10 hinte) chu abieng ameh pieh in, “guollhang mong mong nahitah hila... I love you very much, Zach” ati’n, aki ngongkoi lhon’e.<br />
Hiche phad sung sese’a chun anu’n apom naosen (kum khat valbep inte) chun mitlha lou hiel in apa inn hung lhung chu ave-ve jieng’e. Apa’n achanu chu apom in, anah lhon asutuo’n, homtho tah in anou’e. Abieng achob pieh in, apomchah kheh jieng’e. Chule ajiet le avei lam in alehle’n, adaiyin, naosen zong chu kipahtah in anuiye.<br />
Chomkhat zou in naosen chu a chapa tahpen apomsah in, ajinu chu akoiyin, phad chomkhat sed aki chobtuo lhon’e. Amit lhon akivetuo in, olcha’n “I love you so much!” ati’e. Kipahtah in anuilhon in, akituhtuo lhon in, akilha nuom lhon talou hileh akilawm’e.<br />
A umchan lhon chu kavet leh kalungthim’a nupa kichengthahho ahung kilang’e. Ahinla amani chu achate lhon kavet leh akicheng thah ahilhon ding tahsan aumpoi. Kakom chakhat’a nupa teni leh achate ki lamtuo dan kavetna chun hatah in kalunggel ana lhumlud zou’e. Kahed manlou kah in kakam ahung kikah in, kalei akileh in “Wow! Kum ijad naki chen lhon hitam?” ti thucheng ahung gingdoh’e.<br />
Kum 14 ka umlhon in, nupa kahi lhonna kum 12 ahitai” ahinti’e. Hiche asei sung’a chun kei eive lou in ajinu joh ave’n, mesiu in eihin dawnbut in ahi. “Aleh... na inn nadalhahna sodtam?” ti’n kadong kit’e. Hiche kasei phad chun keilam ahinve’n, ajinu akoiyin, kipahtah in ahung paodoh kit in, “two whole days” ahinti’e.<br />
Ni ni? Akidang tave.... aki lamtuo dan’u chu kavet leh keichun kumkhat vallang beh kimutuo lou’u hitante kana ti ahiye. Hinla ni ni bouseh kikhen anahi laizang uve.<br />
Eiho kikah’ah<br />
Ka laijon, eiho hinkhuo toh hiche thusim’a nasimdoh hi kikhe lheh nasah’em? Ngailudna chu phad achievang in achulsah pouve. Eiho’a la? Kum 14 val kichen ahilhon tahvang in aki chen ni lhon bang in akilungsiet zing lhon nalaiye. Mihiem in i-tih chan i-hin ding i-seithei pouve. Hiche jieh’a chu nisieh hi eiho’a ding’a nikhuo nukhah pen bang in kigel zing thei leh, kingailudna dailha ngai puonte. Nupa hinkhuo’a hin adang dang sang in ki ngailudna apoimopen’e. Tehnung changeiya kingailu zing mi alhom lheh’e. Hiche milhom, avangpha holah’a jao ding in ka laijon nang zong deisah nahiye.<br />
<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-84846331250578929222012-06-04T21:01:00.000-07:002012-06-04T21:01:19.519-07:00Result suoh le nang ipi tidi? - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Tukum Kum 2012 thiemvetna BSEM le COHSEM tohguonna nuoi in February lha’a anakipan chu, ihmulou’a jaan hah Laijon Candidate ho ding in lung navah umtah in ana kichaita’n ahi. Bawl hoi le bawl hoilou chu achuom in koi tadi leuhen, kiguizoppi Laijon thiemvetna’a pangho thumopna akinei nuom in ahi.<br />
Exam zou tieng Candidate tamtah in ka result ipi ati ding kahepoi, asiet/aphat chu Answer Script Check ding khut’a kingam ahitai ati jiuvin, hiche hi Laijonho seiding in vang pha akisapoi. Katina chu, exam chu abawl nangma nahi’n, asietding le aphat ding chu nang in na hedsa ahi. Na division ding le na percent muding jad zong result suo masang’ah naseithei tai katinuom’e.<br />
Laijon lekhasim gunchu mong-mong khat nahi le.. ve’n exam first day apat chun inn nalhun sieh leh, tuni hiche subject ahin hijad mu ing’e ti’n mark muding’a nageljad chu khuoddoh peh lechun achaini leh hiche hi ka total mark ahi’n, hiche division hing katin, ash! ka percent zong hijad hi alhung zou’e nati thei ding ahitai. Ahileh… subject wise a mark nang-le-nang nakipieh chu result hung suo tieng ve le chun, naki geldan sang’a zong lhomjo thei, naki ginchadna sang’a zong tamjo thei ahilou le nangma khuoddoh jad chu toh zong hung kituoh chet jieng thei hinalai ahi. Naki ginchadna sang’a ahung niem behseh leh lung lhalou in BOSEM/COHSEM office lang delpai in lang Answer Script Re-evaluation ding phu jieng in. Ahi’n innsung mite lungholna le oimo naha chan louna ding mai-mai in vang re-evaluation ding guohih in. Ajieh chu sum keo hilou’a phad zong athon’a mang ding ahi.<br />
Kalaijon ho exam lolhing ding in kigel tadi leuhen kanuom in hichetoh lhon chun anuoi’a point hohi gah velha ute na?<br />
1. Na exam result chu asuo masang in nakaina ding School/College geltuoh masata’n. Result bon suoh loulai, hoilang college nasei’u ham tiho khu tukhang’a ding’a Laijon Digest te’n mibanglou’a kikoi ahitai ti geldoh zing in.<br />
2. Result suokah in nuomtah in ki umhen ti’n vah chavai hih in, mohvale lechun tuo lou-loudi touhkha’n nate. Candidate exam zou’a phad chiesa’a ihmumo toumoho a result mumanlou’a nop-le-daa umlou’a lenkhom kibawl pieh zong umdalou ahitai. Umlou nung’a 1st Div. 70% ipidi ong na?<br />
3. Result suoh loulai’a Delhi, Shillong, Kolkata adang dang anajuon masa’a a innsungmi sulung gimho zong Laijonte’n agelsang diehpoi. Tulai mundang’a zong admission phad kikhel leuna’a result suoh zong aum tapoi. Sum-le-pai’a innkote suhlunggim sang’a amun’a umsaho khat nganse chu dei aum joi.<br />
4. Kalaijon, heiha, result chu ahung suohtai… kate nalolhingtai,.. hip hip hooray! Nalolhintah le gangtah in lhaijel in lang na marksheet chu internet’a ga ladoh in. News paper’a um zong leh hetchetna ding’a marksheet chu mit’a mu ngai ahi. Adih nah leh nanu napa na innsungmi hoi’a umham holmasa’n lang kipathu sei uvin. Result suoh’a lolhing’a innlang dellou, gamlang delho vang kalaijon tiding zong thasiet um akisai. Na STAR nu, na STAR pa result buoi in buoi hih in nang lolhin chu nang’a ding’a athupi pen ahi.<br />
5. Alolhing chu nahi tahleh School/College nadeina mun namu theina ding in natina’a chun admision form gakilah jieng in. Inzouleh guollui miho bang in original marksheet school’a ahung ana ngah kit in natin School/College hoiho’a admission mu zoulou in umkit in nate.<br />
6. Ka Laijon, i-nu i-pate’u nursery i-sim uva pat i-subuoi tauvin, admission bawlna ding in vang sum apuohdoh pou’u le subuoilou in eimatah lhai jieng ute. Tulai alhangpi’a admission a ngaicha hochu: Downloaded Marksheet, Provisional Certificate, Admit Card chule Passport copy ni hintin anung le ahung ngaicha ding hochu: Tribe Certificate, Income Certificate, Blood Group Certificate, Migration Certificate chule adang dang. Akisei hohi copy nicheh (Xerox Attested hiding).<br />
7. Laijonho study leave lai’a pat’a Korea te sam ana copy ho’n zong Koreate’a hilou’a Laijon sam style joh’a naheidoh kit’u ngai ding ahitai. Samkai henhun namit zong kimu theilou leu in admission interview tou lechun seat nang’a ding’a onglou thei ahi. Na STAR nu/pan nasam style toh kilawm nahin sa zong leh interview board ho’n kilawm nasa pouvinte. Hoiche phajo ding ham?<br />
8. Mitamtah le nu-le-pa tamtah hin tulaihi science stream bou agelthupi uvin, subject chungchang vang hi asim ding nu/pa toh innsungmi kihou tuoh zep angaiye. Na innkote’n science ti zongle’u najo/nalel ding nangma’n nahenai. Chingthei in. Subject kilhen khiel zong hi khonung’a ding’a thil khohtah hung hiding ahi.<br />
Laijon 10+2 Churachandpur a sim nom hodinga anuoija hohi kilhenthei jeng ahi.<br />
i) Bethany Christian College (Arts and Sc)<br />
ii) Rengkai Govt.Hr.Sec. school(Arts and Sc)<br />
iii) Sielmat Christian Hr,Sec.School (Arts and Sc)<br />
iv) Rayburn College (Arts,Sc and Comm)<br />
v) VK Tawna College (Arts and Sc)<br />
vi) DonBosco Hr.Sec.School (Arts and Sc.)<br />
vii) Young Pillars College (Arts and Sc.)<br />
viii) Vision Academy (Arts and Sc)<br />
ix) Ebenezer Academy (Arts and Sc)<br />
Ka Laijon, B.Sc, Commerce le BA Churachandpur a simnuom ho ding in zong College aki tahlang nuom’e.<br />
i) Bethany Christian College (Arts and Science)<br />
ii) Churachandpur Govt.College (Arts and Science)<br />
iii) Lamka Govt.College (Arts and Science)<br />
iv) Rayburn College (Arts,Science and Commerce)<br />
Manipur sung’a Churachandpur hi thiemvetna lang’a asangloi khat ahijieh’a laijon gampam’a pod zoulouho ding’a kigelna thei ding’a hung kitahlang ahi.Chuban’a School/College hi hoiche hoi pen’em chule stream subject ipipi um’a itobang bang facilities um’em tiho vang chu anuoi’a contact no. le e-mail a phatsieh’a doh zing thei hinte. #9612209553…emelyhoinu@yahoo.in<br />
Laijonte’n matric exam lohing ding ho kathumop nuomna’u khat kit chu- Class XI le XII hi Manipur gam’a zong School/College hoi atam thou jieh hin GAMPAM chielou pha aki sajoi. Ajieh chu Class X chaipan hohi alunggel’u pilhing loulai, det loulai ahijieh uvin thilpha lam sang in aselam alabaijo uvin nu-le-pa mitmulouna’a aumdi’u chu akisuong puon, chuban’ah sum-le-pai dinmun akivet tieng expenditure zong gampam’ah asang in, sum-le-pai thot le na’n zong innsung mite agenthei uvin ahi. Ahi’n innsung dinmun in ajoding pou leh Class XII zou’a vang gampam achiedi’u zong akijada diehpoi.<br />
LAIJON EXAM LOSAMHO DING’A THUMOP: Kalaijon Exam result asuo’a lolhinlouna nanei khah le lunglha hih in, gelmong mong in tukum 2012 a exam peho lah’a a FAIL nangbou nahipoi. Fail malah’a exam pezoulou zong umnalai ahi. Kengkoh/Kengchot hoi neiho thangse hih in, kengkoh/kengchot buna ding keng neilou zong mihiem tamtah aum’e ti geldoh zing aphai. Na fail man in zong ama chu koudoh in lang jampi jieng hih in. Kumkit hunglhung thou thou ding ahi. Fail man in bottle hol in zong vahle le hih in… phachuom puonte. Nangma nanop jieh a fail zong nahipoi. Exam fail jieh’a khattou in kikhailih doh in panna bei ati zong le nuomhih beh’o. Kikhailih chu khatvei bou bawlthei ahi’n, exam vang chu kumsieh’a um ahi’n, bawl bawl jieng thei ahi.. Injou khat leh exam fail man in vahthangle in lang, bottle toh jaan sieh le kikhenlou in um in lang ahiloule nadongmanu/pa moh kijampi lechun mi’n LAIJON DIGEST simkhalou in nakoi untin, tulai a Laijon Digest simkhalou chula min miching in gelkit pouvin tin thilkhohtah hungsoh doh ding ahi.Hijieh chun na fail khah le lunglhalou in mi’n ipi sei zong le lungnieng tah in kumkit thanuom tah in ngah jieng in lang tu’a nasim Article hi avel vel in sim kit in.<br />
Nabol thei chan chu Exam a na nabol ahitah le adangse chu Pathen in ahin boldin kinemta’n.<br />
Khupminthang Khongsai, Contributing Editor, LD<br />
<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span><br />
<span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span><br />
<div>
<br /></div>
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-12407230805644221322012-06-04T21:00:00.000-07:002012-06-04T21:00:15.366-07:00Gelkhoh jieh'a sei/jih - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Reverend holeh Pastor ho’n zong aseidoh ngamlou thil le thuho gelkhoh behseh jieh in seidoh le sutdoh phabep aumta’n, khat vei-vei kiphatlam aum thim lheh jieng’e. Ahelou le amulou zong ki umdiehlou, ahivang’a koima’n aseidoh ngamlou thudihho seisei zong angol akibahna tamtah vei aumji’n ahi. Hiche jieh chun hiche thu hohi sei-seilou in aphajo dem ti’a ka ngaituo phad zong aumji’e. Adieh in kei le VL in ka gelkhoh behseh lhon jieh in kasei-sei lhon in, kaha sei lhon jieh’a koi thulah kahi lhon ding zong vang ahi diehpoi. Khat-le-ni in “na lekhasut chu ahoi behseh’e” eihin ti’u leh hiche chu ka lochah’u ahijieng’e. Itobang thupha kisun zong leh asiempha ding leh asiemhoi dingho’n azui diehlou’u leh aphatchuomna umlou ahi thou hou’e. Hiche chung chuon’a chun thudih kisei dih anasa’a eina pahchaho chu milhaam atamjo ahiji’n, eihin kithuopi thei ding zong aum dieh jipoi. Eihin iblelho’n vang kithuopina ngaicha bang kihileh eihin kithuopi zou mama jieng uvinte ti’n kagel’e.<br />
Pathien thuseiho’n pulpit chung’ah hangsantah in thu asei jiuvin, i-lah uva chonsietna le gitlouna hijad tahpi aum tah vang in thudih seidoh ngam umlou hiel in pulpit chung akuon in gelkhohna thu i-sei sei uvin, gelkhoh bouseh’a imacha kitongdoh theilou ahida’n zong i-hechien lheh uvin, hinla anatoh ding i-tong diehji pouve. Lengpa David in Bethseba a luppi’a, ajipa thina ding lung agel laitah in Pathien ahung kipandoh in, Thiemgao Nathan chu David kom’a thusei ding in asol’e. Lengpa David maichang agako pieh’e kiti zong leh seikhiel hilou ding hielkhop in hangsantah in Nathan in a message puoh chu aga phuongdoh’e. Nathan zong vang chu akisuonglel hithou nante, thulem in asei masai. Hizongleh aseidi pen chu aseidoh thou thou’e. Bible a thiemgao lekhabu lah’ah Nathan min lekhabu umhih zong leh ka ngaisang lheh jieng’ e. Thiemgao Jeremiah zong chu, chapang cha, ama changseh’a ding’a neh kihol thei loulai ahijieng vang in Pathien in thiemgao ding in ana kou in, ama aki suonglel lheh jieng’e. Hile zong Pathien in ka umpi ding, kaven ding nahi, ati atahsan in Pathien thupieh azui in, a hinkhuo agenthei ngal’e. Judah mipite masang’a thu aseiyin, mat in aum in, thina thei ding changeiyin godna ana tuoh’e. Ahinla anungchon poi! Seiding’a nganse ahina chu aseidoh thou thou’e. I Reverend ho’u leh Pastor ho’n hiche Jeremiah thiemgao chu ‘Thiemgao Kaane’ ahi’n ti’n eihil uve. Hinai sailou, kei ngaidan in vang asolpa’n seidoh ding’a anganse nacheng gaseidoh’a, thuoh zong thuohpi ngam Thiemgao hangsan le gunchu tah ahi. A kaana jieh vang aum thou nai, a mi Judate suoh’a kaimang’a um dingho angaituo phad leh alhase lheh jieng ji’e.<br />
Chonsietna, dihlouna, kinehsietna, i-lah uva hijad aumta’n, i-Reverend ho’u leh i-Pastor ho’u mi adihlouna amaichang’a gakoh ngam nahed’u um’em? Ken koima kahepoi. Chuti malah’a election lai’a bang ‘capture’ a kaidoh tithei hiel-hielho nungzuiya taona aga manpiehji’u hilou ham? Houbung Upa ho bang in ana ‘Hallelujah’ kitji nalai’u. Hitipi’a hi eiholah’a ipiti sietna umlou mong mong ding hitam? Pulpit lhang lang’ah hung kaldoh kit leng, hiche chung akuon’a chu seiya phadi zong um khat nante, ahinla amun’a seidoh’a thupha podna tamjo ding in kagel’e. Pulpit a thuseiho’n aseiji’u chu ipi hintem? Ju, drugs, khamna thei chuom chuom’a kibuol, numei-pasal kikah’a thanghuoina thuho ahiji’e. Hiche hochu adihlou jiengseh ahiuve. Hile zong hiche ho sang’a huoisejo chonsietnaho ahedlou’u ahi tadem? Ahe behseh uve. Ahed’u leh i-bawl’a aseilou’u ham? Tholom atamdi adei jieh’u ahiye. Veuvin, eiho lah’a houbung sung’a lamkai -upa ordained- tamtahho khosung haosa ahiuvin, chule, Lamka diehset’a Village Authority Chairman/Secretary hozong houbung upa aum nalai uve. Hiche hochun ipi tobang nna atoh uva, sum ipiti ahol uva, tiho sermon bawl ngam ding koima aumpoi. Houbung upa ahi ngal’u leh Reverend holeh Pastor ho’n thudihlou abawl’u i-hedho’u chu i-ga houlimpi uva ipiti’em? A sum muho’u leh mipite’a ding’a hamphatna ding sum hungho dihtah’a abawl’u hinam, tiho bang gadong tang uvo. Hiche hochu ngamlou nahi’u leh i-chonsiet dan dan uva i-chonsiet maidi’u, houbung lamkaiho’n zong sum amuna’u dihlou tah hizong leh akilo-lo jieng di’u himai. Seidi alhom lheh’e.<br />
Kei mudan in, aki juohho, jukhamho, guchaho, drugs khamho le adang dang, pulpit chung’a thiemmo i-chanho’u hi i-jalhang hinkhuo’u suseho chu ahiuve. Sei’a thiemmo chan thei zong ahiuve. Hilezong, ti’ng kate, amahohi amaho siet dan-dan’a se ahiuvin, midang subuoi zap-zap zongle’u amaho’n mo akipuohdi’u ahiye. Akijuohho amaho thiemmo ahiuvin, jukhamho zong amaho le a innsung subuoi ahiuvin, guchaho’n i-khosung le vengsung asubuoi uvin, drugs khamho’n aguh’u angaiyin hiche hohi ipitinama zong leh aphalou ahiuve. Ahinla amaho chonsietna hi amaho tahsa chung le khosung/vengsung boina ahiye. Adeikhoplou vang kahi naisai puon, pha kasa hihbeh’e. Hiche jieh chun ngaituobe ding thil aum nalaiye. Khamthei bawlho leh akijuohho amaho mimal’a thiemmo ahiuve. Hizong leh lamkai, adieh’a houbung lamkai khat in ‘side income’ khosung le gamsung development fund anehmang jieng jihohi akijuohho le khamthei bawlho sang in thil atam susejo’e. Hiche kaseihi adih ahi ti’a i-gel’u hitaleh, nampi lamkai ho zong akitahlou’u leh ase ding sao lheh inte. Dih i-sah uvem?<br />
Mimal’a koima dem kahipuon, thudih sei kahibou’e. Chule houbung lamkaiho’n zong keiho department a natong hohi Houbung Upa ordained ding in ana velel hihbeh uvin ti nuom kahi. Tam sei ngai taloupi na? Hinla katohkhompi Upa ordained phabep aum uve. A kitah pouve ti’a amaho dem kahipoi. Ka lhalo’u toh kituohlou hiel’a nei-le-gou, inn-le-lou, sum-le-pai kaneiho’u bang hi houbung in thunun leh asuhdih zou maithei ahiye. Keiho department toh kibang state government ah tampi aum in, hiche ho zong chu houbung in melchih thei nalai leh phalheh ding in kagel’e. I-Bible uva revenue department a natong mini aum in, anigel lhon in Jesu’n angaidam’e. Seizui Mathew chu KJV dungjuiyin in Capernaum khuo’a Custom office a tong ahiye. Ahinla ipi designation ahi aki seidoh poi. Jakai ahikit in, i-chan’a dinmun sang atuh ahi akiphapuoh poi. Hinla a ‘side-income’ lahho chu ama zong akisih lheh jieng’e. Mathew in Jesu nung azui in; Jakai vang chu akisih nung ama thu ima aki mudoh kit tapoi. Mikhat chu ama itobang in kitah henlang phalheh zong leh anatohna in azillou leh Upa ordained ding’a moh vetlel jieng lou ding in pha kasai.<br />
Sum deichadna’a houbung sung leh milhaamho iki pumpei gam tahjieh uva chonsietna eiho lah’a hiti chenden ahi tadem tibang kagelji’e. Ka ngaituona chu asodta’n, hizong leh angaituo dingho’n angaituo khahlou’u hileh akilawm’e. Houbung sung le gamsung hi angaituo ding’a lawmho’n puohnatna neitah in ana ngaituo’u leh kihiti lom lom puonte kati’e.<br />
Houbung in jalhang hinkhuo siempha nuom leh mipi masang’a thuseina phad chang munpen ahiye. Ahinla i-kisiempha thei dieh pouve. Ipijieh ahidem? Houbung lamho zong ki ngaituo zep’u leh pha kasai. Thudih aumsa seiya pulpit chung’a apen-pen vang uva ipiding’a i-gamsung’u sietna’a kilamvai nalai ham? Ajieh khat vang aum’e tihi mitin in ahedding ginchad ahi. Ka ngaidan khat hin seikit leng, houbung sung’a lamkai/upa kitahlou umho’n mipite a thunun theilou’u ahi ngapsah dem? Ka dawnbutna: AHI. Houbung khantouna tholom/sum’a akite zing laise’n ahethiem ho hou-inn toh kigamlad hung kibe zing nalai inte. Chule dihloutah’a contract/job-card sum neho hou-inn’ah hung challang zep zep uvintin, tholom sum tamna lang jieng bou houbung in ve intin, thudih seidohho vetdana changdi’u ahi.<br />
Eiho lah’a hin, houbung hileh mimal hileh, any sum, every sum, anyone’s sum, everybody’s sum, sum sum sum... himai! Hiti dinmun’a ding ihijieh uvin i-palai ding uva lhendon’a um elected member ho’n sum adu uvin, aneh’u leh ipi seidi i-nei uvem? Thudih le thutah’a mipiho puihuoina ding’a natong houbung ho’n imacha asei ngamlou’u leh ipi ilodi’u hitam? I aw, kangaituo leh, eiho lah’a thudih seiding chu ‘the Reverend’ le Pastor holeh Houbung Upa ho ahiuve. Ipijieh in? Platform (thuseina) phad tam neipen amaho ahiuve. Sei chu asei nauve, hinla pulpit chung bou’a asei’u hileh akilawm’e. Kei geldan in, Reverend holeh Pastor hohin ‘ann kangol’u zong leh akhohpoi, thudih’a sum namuho’u bouseh seh tholom in hin tuoh uvin’ ti ngam’u le vang jaa umlheh uvinte.<br />
Politics a dinmun phajo neitheina ding’a aseiding lamkai aum’e. Hinla kumkhat sung’a khawmpi khatvei bouseh kinei zou ham hamji ahijieh in hiche khatvei thu kisei chu apanna le achuhna imacha um hihbeh inte. Kei geldan hiti mai mai chu ahibou’e. I-gam’u koi in asiemphat ding ahi tadem? Asiemphatna ding’a koi in thu asei di? A umlou leh angei-ngei bang’a i-chie uva hasiet’a sejo chan i-lhun’u ngai mai ding ahitai.<br />
Hiche kikah lah’a chun ka gelkhoh kit mama thukhat hin phapuoh kit ing’e. Mobile/cell phone i-neina’u asod hihlai’e. Hinla i-nei vanglah’u leh ‘handset’ a chankang thei lheh’e. Company te’n ‘MINGOL’ eihin tinadi’u hochu eiho’n ‘CHANKANG’ iti uve. Company iti uvin, adihtah’a chu ‘Service Provider’ ahiuve. Lamka le mun dang dang’a Aircel/Airtel adg. ‘centre’ itiho’u khu ‘Franchise’ joh ahiye. Kasei leh ka innsung mite khat in dih asalheh’e. I-lodohsa sum’a chozou zong akihilou vang in chate’n handset chankang adei’u hi agel khiel lheh uve. Phatah in gel’u leh choi zong choi ngam pouvinte. Handset kichoh pieh, top-up ei mopuohna hikit, jachad umtah ahilam ahedoh pouve. Dih asalheh jieng’e. I-khangthah ho uvin dih sakitlou’u, jachad um zong sakitlou’u. Hiche ho zong chu ahilding mi aum in, hin seisao vanglah ing’e.<br />
A buoi um ma-ma i-khangthahho’u lah’a thuhilna ding phad tam neipen chu school ho ahiuve. Houbung lamkaiho sang in school ho’n khangthah hotoh kivopna ding le kihoulimna ding phad anei tamjo uve. School’ah hiche tobang thu ho’a hin chate educated kihisah leh dei aum lheh’e. Asei’a kisei vanglah, ‘chapang curfew’ nei bang poimo salou mi tamtah i-umkit uve. ‘Eima chate chieh kivetkol leuhen chapang curfew angaipoi’ ti ngaidan ahadjoh laitah in ngaidan seiding in khatvei sol in kana um’e. Keima geldan in zong ‘eima chate chieh kivetkol thei leuhen’ ngailou ding bang in kagel thou’e. Ahinla hiti hin kanaseiye: eima chate chieh kivetkol bouseh in aki chai theipoi, ka chate kholaiya poddoh lou ding in kahil in, inn’ah aum uvin, alawiho’u ahung vah uvin, aki houlim uvin, aki chiem uvin, innsung asuthang uvin, mi cha chula hung vah hih in tithei hilou, ka chate ka vadoh sahlou phad leh alawiho, anu le pate’n vahdoh lou ding’a ana hillou jieh uvin ahi theipoi. Ipi ilodi’u hitam? Pilhing curfew zong ki koi ngapsah leh ipi atidem?<br />
Ahileh ipi iseidi’u hitam? Houbung in mikhat sum muna akuon’a som’a khat alah hi ‘lion’s share’ ahitai. Hiche’a lung lhailou’a ‘missionary box, numei bituh, khanglai bituh, building fund, chapangho talent adg. ititi nahlai’u, ipi tiding? Innsung khat’a lhalo nei mipa bouseh hikit nalai! Annchang amichan chieh’a ding’a khut-sip kisipdoh kit hinalai. Houbung in hibangse’a sum adei/angailud ahileh nampi lamkai holeh politician ho’n ipiti avetlel da mong mong diu hitam? Na ngaituo khah mong mong’em? Houbung lamkaiho hiti tobang ahi’u leh thudih ipiti asei ngamdi’u? Hiche logic akuon’a kagelji tieng leh nampi lamkaiho leh politician ho’n sum anehguh uva, avetlel’u zong leh ahiding ma ahi ti’n kagel jieng’e. Houbung lamkaiho’n dem/thiemmo chan ngamlouna ding’a sum’a chohdohsa ana hikha maithei’u ahiye. Eiho lah’a Bible thu chie dih hah lheh inte. Sei tah tah ngai vehta.... natilou’u??<br />
Source: www.zogam.com<br />
Kimbawipa<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-71159624902504067062012-06-04T20:58:00.002-07:002012-06-04T20:58:39.951-07:00Senlung Cave Expedition - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
The Stone Hut/ Gamnom caves: Songbuh cave is located towards the south western side of the Sajik Tampa, at a distance of ...................Kms. On reaching the spot we came to know that this cave was explore and excavated on the 23 May, 1983 and again in February, 1911 by the Anthropology department of the DM College and the students of the Manipur University. The team had collected about 216 tools perhaps belonging to the Palaeolithic culture. NJK Singh opines it to be the oldest and biggest rock shelter in the world and give tentative date between 2,00,000-50000 BCE. The earlier visitor/explorer gives the name as Gamnom Cave. While interacting with the people of Gamnom village, we came to know that another name of this cave is Songbuh (Hut cave). The sound ‘Songbuh’ in local language express the structure of this cave. Literally, ‘song’ stood for Stone and ‘Buh’that of hut. It is a simple rock-hut situated on a simple stream and the roof is of a single stone slab. A simple stream on its roof forms a simple waterfall across the cave. It can accommodate more than 40 (forty ) individuals. Perhaps, this cave would also serve as a hiding place in the event of Inter village conflict during the pre-colonials times. This we can projects based on the local traditions. In fact the Kukis hide their womenfolk and children during tense and all the able men go for war or raids. Earlier explorer, particularly, NJK Singh, claims this cave to be the abode of Palaeolithic Men, the oldest known human culture and civilization established based on the type of tools and artefacts available. He give a tentative date between 2, 00,000- 50,000 BCE. This time frame falls within the time frame for Palaeolithic culture given by anthropologist and archaeologist. If his claims hold ground than the Manipur’s South could be included among the Palaeolithic cultures of the world and can be one of the centre from where mankind move to different direction. The Kukis folklore and oral traditions recorded give a description of the cave their ancestors had left. J. Shakespear informed us that all of them narrated cave origin version in different forms throughout the hills that separated the valley of the Burma and the Bengal. This Stone hut/ Gamnom cave can also be one of the caves as the accounts of the Aimol tribe mention Khurpui/Khurpi, meaning big cave. Perhaps, their ancestors have recorded in their memory, the big cave and neglect smaller ones. But we cannot ignore this cave as the earlier excavations and exploration clearly shown stone tools contemporary to the Palaeolithic culture established on the typology of stone tools.<br />
Haosapu Cave/Sohlumol/Senlung caves: The people who inhabit this region call this cave by different names. There are people who give the name of this cave as sohlumol cave, after the name of forest goose berry growing in plenty in the surrounding areas. This cave attracts and drew the attention of all the members as there was a rumour that it is a virgin cave. A single member of the team did not like to stay back even though our vehicles could not proceed from the Aigijang village. Because it was at Aigijang we discover another name of this cave as Senlung, which remind us in a fresher manner, about Sinlung cave origin theory established by many scholars and writer though some of them pointed out to be somewhere in China without any identification and proved. In the course of our interaction with the local people we were informed that this cave has many parts. A version of the local people who inhabit this reasons claims that this cave has a tunnel and if we enter at 11.am in the morning we get out in another area, on the source of Kana River. But his claims thus not appear in the reports of earlier explorer. This cave too was explored by anthropologist earlier. The floor of these caves is filled with a mixture of the excreta of bats and soil. But their reports are not perfect in the sense that local terms and terminology got suppressed in the hands of some valley terminologies. Because the reporter has to use the terms he can comprehend. On reaching the spot at around 3.Pm on the 23rd February, the spot itself reminds us the cave origin account handed down by the Kukis of Manipur. The oral traditions of the Kukis of Manipur mention Gulheopi( python), humpi(tigers) and other wild animals. We are not a geographer and life science back ground. But some animals’ probably tiger had left this cave on hearing our footsteps and noise. Some of our advance team members have seen the fled of tigers from this place. The surrounding areas also proved the remains of deer, tiger, bats, birds etc. This reminds us the food chains of animals. The account handed down by the descendants of Shonthu and his team tally with the cave structure of Haosapu cave or Senlung to some extend- at least the presence of wild beast and caverns if proved. The accounts of the Kukis can be reproduced here for retrospection and review. “ One day their king’s brother was hunting hedgehogs, (in the subterranean world in which they then lived), when his dog, in pursuit of one of them, entered a cavern, and he, waiting its return, remained at the mouth. After the lapse of some time, the dog not having returned, its master determined to go in and see what had come of it. The dog he did not find, but, observing its tracks and following them, he found himself suddenly on the surface of the earth. The scene presented to his view both pleased and astonished him. Returning to his brother, he related his adventure, and counselled him to ascend with his village to the new country. To this the king agreed, and, having made their arrangements, they started on their journey. They had arrived near the surface when they perceived a large serpent in the way, which stopped their further progress, and they also saw that the orifice by which they were to emerge had over it a great stone, kept up merely by the support a bird gave to it with its legs...” This accounts once again reminds us the Sinlung theory of cave origin. Among the Kukis Sin means to close and Lung means stone. When we said Salung it means stone that possess spirits. Sa stood for animals and lung stood for stone that possess spirits. Thus, Sinlung is the terms directly related with cave. In the Lushai hills and in the south west extreme part of Manipur it is again called Chienlungh which seems to be the term derived from the word Sinlung. Literally, the later term would means the one that is memorised or by heart. It is again related to cave even if it has another meaning other than Sinlung.<br />
The Phuikon Haosapi Caves: It is the last caves we have visited during our expedition which last for three days. It is located towards the eastern side of Sajik Tampak and is within the territory of Lhangnom village (a newly established village). This single rock has three caves. Our team member wrote Gate No. I, 2 and 3. Though it is the nearest cave from Imphal, we visit on the last day, while returning from Aishi village, near the 35th Assam Rifle post on the 24th February 2012. We proceed by two Boleros and a Maruti gypsy. The area seems to be a thickly forest once upon a time but due to exploitation of trees for charcoal and firewood, it become barren. We park our vehicles at Lhangnom village, and proceed towards this cave on foot. It was an interesting trip. Just before reaching the cave, we have seen, a very lengthy hut of about 200-250 feet long (cattle sheds). Perhaps, cattle breeding become a part of economic activity at least to few household or the chief rented it out part of his land to the Nepalis who practised cattle breeding in a large scale in Manipur. Towards, the north east of the cattle huts, several mounds like can be seen. The local people informed us that these are the graves or cemetery of the spirits who also took abode in these territories. To our expectation there are some disturbances on the surface possibly from inside. Interestingly it looks like a modern cemetery or graveyards. This is the cave that NJK Singh and his team recorded it as Phuikon Haosabee cave. The local people who lived here now said that in the remote past people address this cave as Haosapu and due to untold misery and suffering, out of helpless, the people address it as Haosapi. Our informer Nagamlen, existing chief of Lhangnom, claims that after changing the name from Haosapu to Haosapi the misery of the people heavily came down. This cave is a solid rocky hillock. It has three entrances and seems to be a very old cave. The eastern part of the cave is a vertical rock wall. The position of the caves here is in triangular. The upper part of the base entrance resembles that of the sloping part and peak of the traditional house. The floor of these caves is filled with a mixture of the excreta of bats and soil. T.H. Lewin recorded the account furnished to him by the Bunjogi tribe (allied clans people who inhabit the Lushai Hills (now Mizoram. Their accounts pointed out that the cave where their ancestors had originated is located only in the southern part of the Lushai Hills. He also personally visited the site and gives a brief description of it. His recorded version is reproduced here for further study and analysis.<br />
“Formerly our ancestors came out of a cave in the earth, and we had one great Chief, named Tlandrok-pah. He it was who first domesticated the guyal (tame bison); he was so powerful that he married God’s daughter. There were great festivities at the marriage, and Tlan-drok-pah made God a present of a famous gun that he had. You can still hear the gun; the thunder is the sound of it. At the marriage, our Chief called all the animals to help to cut a road through the jungle, to God’s house, and they all gladly gave assistance to bring home the bride,-all save the sloth (the h•ildq monkey is his grandson) and the earth-worm; and on this account they were cursed, and cannot look on the sun without dying. The cave whence man first came out is in the Lhoosai country close to Vanhuilen’s village, of the Bur-daiya tribe; it can be seen to this day, but no one can enter. If one listens outside, the deep notes of the gong and the sound of men’s voices can still be heard.” But contrast to propagation that the deep notes and sound can be heard when Lewin visited the site he did not hear any sound. Whatever it may be our concerned for this cave origin theory is about the location. The Anal tell the following tale: - “Once the whole earth was flooded, and the entire human race, except one man and one woman, were drowned. This couple took refuge in a high tree which stood near a large pond, the water of which was as clear as the eye of a crow. They spent an anxious night among the branches, and at daybreak they were surprised to find that they had been changed into a tiger and tigress. Pathian, the creator, seeing the sorrowful state of the world, sent a man and a woman from a cave to repopulate the earth; but this couple was afraid of the two tigers, and besought Pathian to grant them power to slay the beasts, which he granted, and they lived happily ever afterwards.”<br />
Another folklore that is common to the Kuki communities is great darkness, dao sharpener and the legendary man Chura or Benglam. The pioneer explorers of this people were surprise to know that despite of their language variation and different location cave origins, darkness, dao sharpeners and the legendary man Benglam could be trace in a slightly manners. The Kuki research Forum has many more caves to explore and visits. In the light of the caves visited by the Forum and reports made by the political agents and ethnographers we rule out the possibility of the cave describe in the folklore somewhere in China origins as speculated by some scholars and writers. This is because research needs authenticity and proved without which it has to be entirely subjectivity. So we do hope that different aspect of sources are in the lime light to proved that the location of cave in the Hilly regions of Manipur, Chin-Hills and also in the Lushai Hills. Etymological, religious literature, accounts of ethnographers, and oral versions of the native people accounts would surely help us in locating some of the caves describe in the oral traditions.<br />
Dt. T. Letkhojam<br />
<div>
<br /></div>
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-7421907810431755632012-06-04T20:55:00.003-07:002012-06-04T20:55:41.574-07:00Hiti leh - LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Vannuoi leisiet hoilam’a ipiti kipei’a ipiti kitol hitantem, tu nikhuo hin eiho lah’ah satanic cult hatah in ahung gingdohta’n, lunggel akidang in, timul tho aum in, Manipur thinglhang gam, Kuki chate, 99% Christian kitite ipiti i-hi’u hitantem? Mi konkhat in satanic hi thilsuoh kidang ahi ati uvin, abang in thilsuoh kidang ahipoi, thilthah zong ahipoi, tahsanna’a i-lhahsam jieh’u ahi tiloi zong aum’e.<br />
LD February issue a chun satan hou hin dalha guollhang khat thusim ina suodoh tauve. Hiche banzom ding chun facebook, mobile news, twitter ho’ah Kuki chate lah’a satan houho thu ahung gingdoh zap zap jiengta’n ahi. Churachandpur bep’a umdan’a i-na hed’u chu ana chal zing in, tuhin Sadar Hills lam zong suhkhah in aumta’n, chuleh Manipur bep hilou in Assam lam geiya zong gam alahguo uvin, lamkaiho hapanna jal in alud thei pouve tithu akijai.<br />
Satan houho hin haosatna ding hihih zong leh sum-le-pai kimanchahna kham anei zing thei uvin ahi. Chule khamna theiya lobho bailamtah in lheplhah in aum thei uvin ahi. Hiche akuon’a i-mudoh’u chu satan houding’a hung kipedoh atamjo hohi nopsahna ding le tahsa ngaichadho suh bulhin theina ding’a lunggel anei’u hitei ding in ginchad aum’e. Tuni hin amaho thu i-ha sei nuomjo pouvin, ipiti pan i-lah uva ipiti i-doudaldi’u ham ti lampang joh i-seidoh nuomjo uve.<br />
Gamthim gam chu eiho akuon’a gamla tah’a umdan’a i-nagel zing lai uvin eiho lah’ah ana umkhata’n ahi. Gamthim gam’a ding’a mitlhi luong’a i-tao tao kah uvin cha-le-nao tamtah gamthim gam’a ding in ana chiedoh tauve. Ahung kinungle kitna ding uva panla ding chun hing zing Pathien hou nang-le-kei mopuohna hilou ding ham? Hedphah louho’a ding’a bon ann-ngol’a, mitlhi luong’a i-tao ngapchad’u leh cha-le-nao alamvaiho’a ding’a panlah ding chu ipi asietna um intem? Lekhabu thieng in zong eima innsung mi ahitieng leh pan halahjo cheh ding’a eihil’u hilou ham?<br />
Khosung’a guollhang chapang akisa chavai zep i-mu tieng’u leh kidahtho leh thedtho’a i-seisiet’u i-pailhah’u angaitai. Hiche hi Pathien in eiho bawl ding in aphalpoi. A lhagao’u huhhing’a aumtheina ding’a pan i-lah’u angaiye. Jesu Christa chu chonpha holding’a ahipuon, chonseho holding’a hung anahi khajo khel khel’e. Ama nungzui hochun Ama umcham azom angaiye. Ama umchan zom theina ding in chonse ho ngailud angaiye. Houbung lamkai chacha hotel’a mi seise hadpen’a i-panji’u hi Pa lungdei lam ana hikhel puonte.<br />
Chapang chu achiena ding lampi’a phatah’a khoukhah ding ahi. Alungthim’a kikhumludsa khat chu mohseh in haimil jieng puonte. Pathien thu zong chapang lungthim sung’a phatah’a phulud pieh ahileh akhanlet changeiya asuhmil ding tahsan aumpoi. Innsung kitublou, nu-le-pa kinah zing na innsung, ju-le-sa in vai ahom zing na innsung, khamthei’a kibuolna innsung ho’a kuon in satan in pan alaji’n, a nungzui ding mi bailamtah in akimu zing theiye. Hou-inn dah gin sieh’a kikhom zing nang zong nahin lheplhah khahji hilou’ong? Pathien thu kichiehtah’a jakhalouho chu ipiti alheplhahda ding ham?<br />
Chapang lungthim sung’a muchu pha i-na tupieh’u hileh tuni hin eiho lah’a satan hou kiti thu hi gingdoh ding in tahsan aumpoi. Chuche gam, khache gam’a keiho mission in hou-inn hijad katungdoh tauve ti’a kipah-pah thei i-hi tapouve. Migam’a hou-inn i-ga tundoh zing lai uvin eiho hou-innho achim zong ana umtai. Eiho lah’a satan hou thu kipha puoh zing thei nalaiya migam’a Pathien thu i-gasei sei’u chu adihthei nadem? Eima mit’a inn-kam kimulou’a mi mit’a buoh-hal um kilahdoh ding’a seite chutoh ikibah khahdi’u tijad aum’e. Hiche chu ahilouna ding in eiho lah’a Pathien ngailudna thu hi thezal thah kit’u hitin, kum 100 val Pathien housa hizongleu hen tuthah’a satan in gaasuo ding beiya eihin koikit masang uvin Pathien thu’ah kitulud kitjo’u hite. Anuoi’a hin lunggel phabep kahin tahlang’e:<br />
Sunday School<br />
Eiho’a ding in Sunday School hi school poimotah khat anahi’n, tu’n zong ahi’n, hizong hizing nalai ding ahi. Chapang khuo helou khat alungthim sung’a Pathien thu muchi bang’a tulud piehna ding mun ahijieh in gelkhoh tin-ten angaiye. Hiche lai mun’a kuon’a hung seilien’a, Beginner akuon’a Senior changei phatah’a hin chaiho chu hoilai mun hizong leh akailouho toh kikhiehna aum zing teiyin ahi. Alungthim sung uva imacha umlou tobang ahi nalai uvin, Pathien thu’a hilchahna ahung umthei tieng leh atamjo lamvai tapuonte. Hiche jieh chun hiche lai mun’a chapangho Pathien thuhil ding hi mi zouse moh lah-lah jieng thei hipuonte. Chapang alungludna lamtah’a puithei mi, hiche alungludna’u toh kituoh’a Pathien thu hiltheimi ahiding deisah ahi. Chule lekha thiem’a chapangho lunggel itobang ahiding hethei miho hileh deisah aum diehset’e. Sunday school a bou Bible kichoi’a adang’a adu-du ne, adu-du dawn, anop nop bawl hovang chapangho’n zong vetton thei pouvinte. Hiche tobang mihilho chapang chu nikhuo khat leh thase intin, amihilpa nung ahin zuikhah jieng thei ahi.<br />
Chule chapang in Sunday School a lekha asim ding zong phatah’a guon pieh angaiye. David kelnguoi chinho chu apoimo poi tina hilou in Christian doctrine hojoh aneo akuon’a hilding chu phajo ding in ginchad ahi. Aneo akuon’a phatah’a kihil hochun i-bawl’a meilhei nungah guollhang ho akichenpidi’u ham? Gampam’a um’u zong leh tahsanna toh umkhom zing ding uvin tahsan ahi. Hindu hokhu chapang chakhat in zong phatah in milim kisiemthu lim khu ajabawl thei uve. Amaho milim siem hou ahiuve ti’a amaho chonna zouse thed ding ahi jieng poi. Aphalai lai kilahdoh ding ngai kasai. Hahsatna le genthei nikhuo’a juphung saphung bel ngailou’a Pathien kom’a mi akituhlud jieng theina ding lampi hung piengdoh khajo molou ding ahi. Chapang in thusim angai nuom nai ti’a thusim bouseh hil-hil jieng chu aphapen hikhel lou maithei ahiye. Thusim tamtah ahedsang’a thusim khat akuon’a ipi zildoh anei’em ti lamjoh kiha gelkhoh joleh ti kiguo ihiuve.<br />
Innsung maicham<br />
Mihiem’a ding’a ima zouse tobang ahung kipatdohna chu innsung anahiji’e. Innsung chieh chieh hizong leh maicham siem le siemlou innsung in kikhiehna aneikit in ahi. Maicham siem chieh chieh hizong leh maicham kisiemdan in natoh aneiyin, atohdoh achuom chieh ahikit’e. Minu-le-mipa tamtah in innsung maicham hi chate phona ding, lunggel nopmo zouse seidohna ding in i-mang jiuvin, hiche hin thilpha lam sang in thilse lam joh aha tohdohjo’e. Chule chapang in innsung maicham siem sieh’a kipho ahin chimchah tieng leh innsung maicham’a kuon’a gamlad ding ahin ngaituo panding ahitai. Hiche chu thilse achung’a lhung ding kipatna anahikha kitji’n ahi. Hiche sang’a chu innsung maicham chu Pathien thu’a kihilna’a manchah’a, chule Pathien in innsung’a phatthei buohna ahin lhunsahho aneo hitaleh alien hitaleh kipathuseina le Pathien thangvahna’a manchah joh ding deisah ahi.<br />
Mibang khat in innsung maicham asiem tieng leh innsung mi khatpen pen chung’a alungnopmona zouse phuondohna in aneiji’n, hiche chu hilou ding ahi. Pathien kilepna’a manlou ding ahi. Chate’n innsung maicham siem ding atijad sang uva athanoppi theina ding uva puihuoi tei ding aki phamo tai.<br />
Houbung lam’ah<br />
Eiho’a ding in ijad kisei zong leh kiloikhomna lah’a aphapen chu houbung kiloikhomna hi ahi. Bible thiem zong tamtah i-nei tauvin, hinla vangsiet umtah in aloi loi’a kikhenna ana umkhah tah jieh in houbung zong phachuompi i-neidoh tauvin, amin i-sim zong leh heddoh lou ding tamtah aumtai. Hithei henlang khosung khat’a hin ahoichepen hizong leh houbung khat bouseh umthei leh dei aum lheh jieng’e. Ajieh chu khosung’a houbung tamtah aumna mun’ah khosung mi zouse aki kihetuo zoupuon, eima houbung mi akiha hedjoji’e. Hiche kihedtuona chun ase hileh apha hileh khat chung’a lhung ho heddohna thei ahin siemdohji’e. Houbung ahad le hadlou chu thuchuom ahita’n, Pathien thu’a kiloikhomna khat ahijieh in mitin in ama ama houbung gelkhohna aneisuoh keiye. Jukham’a achavai pen ti’a mi’n aseiji ho’u zong amin umna houbung mi’n adem pieh leh akikhom zing hosang in ana ponajoji’n ahi. Hiche hi houbung lamkaiho’n chance lahna’a neiya, achavaiya mi’n aseiho siemphatna ding’a manthei ahiye. Eima kisiemphatna ding’a midang dem ding tina vang ahipoi.<br />
Tamtah vei i-sei tauvin, khatvei toh’o.... i-seikit’u. Houbung atamjo’n gampam’ah missionary i-koi uvin, amaho’a ding in sum i-dong uvin, taona i-mang uvin, ann i-ngol uvin, khatcha aphapoi katipoi, aphasuoh keiye. Ahinla gamlatah’a hedkhahlou behho hatah’a i-gelkhoh zing lai uva eiho angsung’a cha-le-nao tamtah satan nungzui ding’a ana kipiehdoh hi akhoh tangeiye. Eimaho’a ding in zong taopan taute. Ann zong ngol in taona mang tauhite. Delphah ding’a aumped uva hi delloi ding ahiye. Delphah lou nung’a kaa chu aphatchuomna umlou ding ahitai.<br />
Pathien thuseiho’n mi’n amatdoh theilou ding thugil tamtah zong asei thei uve. Numei chapang hedlou ding’a thusei loi zong ina umkit jiuvin akhoh lheh’e. Thu kisei chu aneopen apat alienpen changeiyin ahedthiem thei ding thu sei i-lhasam nalai uve. Hiche zong hi bawl khiel khat ahitai. America context a thu sei khel khel angaipoi. Eiho society, eiho khosung le vengsung context in thu seiji leuhen gam-le-nam ngailudna zong chapang lungthim’ah piengdoh thei inte ti’n kagel’e.<br />
Chule koikhuo hizong leh houbung lamkaiho’n khosung’a ju-ne sa-neho mi chavai iti uva i-dem zing’u ngah phad ahitai. Eiho’a hosang’a gamthim gam’a hed khahlouho chu ana chavaijo maithei’u ahiye. Midang gelkhohna ding in eiho iki gelkhoh masat’u angaiye. A innsungmi gelkhohna neitheilou khat in gamthim gam iti-ti’u chu aphatchuomna aumkhel nadem? Gamthim gam gellou ding tina ahipuon, i-gel masang uva eiho kigelkhoh masat ding ti ahijoi.<br />
Hoilai mun hizong leh satan houho matdoh ahi’u leh voh in aum jiuvin ahi. Amahohi voh’a phachuom ding ahi tapouve. Abangkhat dieh dieh chu mi’n avohna maha ho zong mit’a muthei ding in adamdoh pai pai jieng’e atiuve. Amaho’n alelpen uva asei’u chu lhagao chemjam ahiye. Chule hiche hi azong atija pen uve. Hinla mikhat chun ama’a imacha umlou hiel’a Pathien thu aseipieh leh anuoise zep uve zong akiti. Lhagao’a hinna dihtah neiho’n phatah’a counselling aneidi’u akiphamo’n, chule angaicha lheh uve. Aphadsieh in satan in atuhchah zing dieh pouve. Alhakang kuom aum in, mihiem lunggel aneithei tieng’u leh akisih thei lheh uvin, hinla lhagao phalou in ahin matkit tieng’u leh amaho nop-le-daa kibang in angaima ahikitji tauve. Hiche lhagao phalou chun adalhah theina ding uva jeb chu aphatchuomna umlou ahiye.<br />
Pastor khat in satan hou atiho’u khat phad sodtah aboipi in, ama’n aseina’ah “lhagao phalou in ahin matding tieng leh tijadna aneiji’n, ahin mat phad le chun amasung’a midang cheng bang in imacha khohsahna aneiji tapoi. Hinla hiche lhagao phalou chu taona bouseh in adaldoh theiyin, tunzong ama adamtai” ti’n aseiye. Taona bouseh in ajoding ahijieh in kivoh voh chu aphatchuomna umding ahi tapoi. Houbung pumpi’n zong taopieh jieng thei ahiye. Mi tamtah lah’a mikhat taona beh chu Pa’n ana santhei ahiye.<br />
Mimal hinkhuo’ah<br />
Eima hinkhuo chu eima’n i-kiven thiem angaiye. Suhkhiel tohkhiel aum tieng leh midang ngohji ding chu angaina dan in um zong leh adihpoi. Mihiem hin hinkhuo’a kisihna akinei tieng leh kisiemphatna ahung umtheiyin, kisih nung’a siem phat theilou zong aum’e. Avel vel’a kisih nung’a kisiemphatna aumlou leh kisihna asang cheh asang cheh in, achaina chu siemphat theilou ana hijita’n ahi.<br />
Eima hinkhuo adamtheina ding’a bawl ding i-he uvin, i-hed’u i-bawllou tieng’u leh dammona i-nei jiuve. Hedlou mong mong’a natna hung lhung zong vang umkhat nante. Hinla atamjo vang vendoh thei ahisuoh keiye. Ama le ama ki control theilou mi chu khopi achimsa tobang ahi ti’n Lekhabu Thieng in eihil uve. Khopi achimsa chu apanna ding umlou ahidan i-hesuoh kei uve. Mihiem khat’a kipiengdoh ngal’a apanna umlou hiel’a thi jieng ding chu pamai behseh hilou ham? Alien hitah ta, aneo hitahta, panna khat beh neiding vang mitin in tup chieh angaiye. Hiche panna neitheina ding’a chun gentheina le hahsatna tamtah kimaituopi ding aum in ahi. Itobang hahsatna hung lhung zong leh lhulou hiel’a ding zoupa bou in lolhinna amu ding ahi. Mi tamtah lolhinna amu masang’a alung lhahdai khahji tah jieh uvin gellou lambeh’a akiheidohji tauve.<br />
Lamchuom beh’a ana kiheidohho chu satan in bailamcha’n alhemlha theiye. Satan hou itiho’u zong atamjo khu phatah in research kibawl leh hiche jieh chu ana hikhel maithei ahiye. Chule mihiem in i-lungthim hi suhbuoi zing angaiye. Lungthim khat boipi neilou’a aum tieng leh satan in mun lientah aneijita’n ahi. Hiche mun-ong chu piehlou angaiye. Lekhasimho’n zong gunchutah in sim’u hen, natongho’n zong gunchutah in tong’u hen.<br />
Tulaiya eiho’n lolhinna ding’a i-gel thupipen’u chu education itiuve. Ahi le hilou thuchuom ahita’n, education chu i-gel thupi pen’u ahitah zong leh athupipen’a i-gel bang uva chu thupitah’a toh muolsuo guot ding ahiye. Katina chu moh’a moh sim-sim hilou’a tahbeh mong’a simding iki deisah uve. Lekha phatah’a i-simdoh’u leh sum muna ahile hilou chu thuchuom ahikit in, i-hinkhuo’u hatah’a eihin siemdihdi’u tahsan aum’e. Ajiehchu se-le-pha i-hedtheina ban ahung lhung ding geldoh theina le mudoh theina zong i-neidi’u ahiye.<br />
Achaina keiding in<br />
Tahsanna’a hing ihiuvin, tahsanna’a i-khantou’u angaiye. Tu dinmun in eiho lah’a satan hou kiti ahung gingdoh in, hinla thilthah vang ahipoi. Tahsanna’a lhasam i-hi khah jieh uva lhepna’a i-na lhahlud khah’u hijo ding in tahsan aum’e. Adang zong hedbe hung umzing nalai inte. Mi koitobang hamkhat chu heddoh ahizong leh seisiet le dalbawl tholou’a taona’a anung delzui zing ding in laijon ikitiem uve. Pathien in gaasuo ding’a eihin deisah’u ahi’n, mikhat le ni i-taopiehna’u chu Pathien in asan leh eiho’a ding’a gaapha zong ana hikha molou ding ahi. Houbung lamkaiho ahi’n, khosung lamkaiho ahi’n, nam lamkaiho ahi’n, ipi lamkai hizong leh, hitobang hohi jeb le voh’a phading ahi pouvin, taona’a nungdel’a Pathien thu’a counselling phatah neipi ding ahijoi. Pathien ading in bawlmo aumpoi. Pathien siem ihiuvin, Pathien in i-lunggel’u zong eihin hei lamdang pieh thei’u ahiye. Satan ading’a thidingsa ho zong kisihna anei’u leh Pathien in angaidam tei ding tahsanlel aumpoi. Ngailudna bulhingsel’a eina ngailud’u ahi’n, tu’n zong eihin ngailu zing uvin, maban’a zong eihin ngailu zing nalai uvinte ti i-tahsan uve. Hichena ding chun ama lunglam’a chon angaiye. Ama lunglam’a Abraham achon jieh chun Pathien in Sodom le Gomorrah asuhmang kuon in mipha 50 apat’a 5 changei aum leh ti’n kinolou hiel in akhiehsuh zing’e. Pathien lungdei bang’a chon ihi’u leh satan houho’a ding in taona mangle’u hen amangthaisa hizongle’u Pathien in ahuhhing thei nalaiye. Ka laijon, satan houho’a ding in khatvei seh-seh hizong leh taona ana mang in’o.<br />
Chingthiempa</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-48772804961303417032012-06-04T20:51:00.004-07:002012-06-04T20:51:36.221-07:00EVM TAHSAN THEI HINAM? LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Democracy iti tieng leh mipi thaneina iti leh achomkim lam in adihpen tobang in akilangdoh pai jieng theiye. Hinla ima zouse’a mipi’n tha anei leh aphatna sang’a asietna tamjo kit ding ahiye. Hiche jieh’a chu mipi’n amaho thakhel’a thusei ding le natong ding’a lamkai aki lhendohji’u ahiye. Mipi’n ama deibangtah’a vote alhah theilouna gamsung’a chun ‘democracy’ aum’e kiti thei puonte. Mipi’n ama deibangtah’a vote alhah theina chu athaneina ahipen maiye. India zong ‘democracy country’ ahitoh kilhon in gamsung’a mipi thakhel’a lamkai ding lhenna kum 5 dan sieh leh ana umji’n ahi. Mun zouse’ah aphad kibang khel hihzong leh kum 5 dan’a ama ama gam’a lamkai kilhenna ana umji ahiye. Hiche kilhenna chu sabte’n ‘election’ atiuve. Election umdol chu aguolzou pen phuondoh ahina chu ahipuon, aguollelho’n kalel mong-mong ahinai ti atahsan theidi’u leh apomtheina’u chun election hina aphuondoh joh ding ahijoi. Kitedna ahi’n, khat chu had’a had chu hadlou ding mong ahiye. Ahadpa chun ama bawltheina mong mong’a guol ajo ahi tichu ahadlou joh in apomthei angaiye. Zou-le-naal’a abawl jieh uva kalel ahi atithei’u leh election hina chu bulhung ngei-ngeilou ding ahiye. Mipi’n alhen ahijieh in ‘mipi’n keisang in ama adeijoi’ tichu ahadlouho’n apomthei’u angaiye. Apomdi’u dol ahijieh’a apom jiengdi’u ahipuon, pom ding’a lawm ahijieh’a apom’u angaijoi.<br />
Chule mipi in zong athaneina ding’a daan ana umsa chu atahsan thei angaiye. Vote alhah chu apieh nu/pa ading’a kipemong ahi ti atahsan chet angaiye. India gamsung kivaipuohna daanbu lien’a Article 19(1)(a) na’a kipe dungjuiya mipi’n athaneina’u apuohdoh’u chu apuohdohna bang uva aum angaiyin ahi. Leisiet khantou toh kilhon in India in zong Electronic Voting Machine (EVM) ahin mangcha panta’n, hiche manchah ahitoh kilhon in mipi’n hoilam’a vote alhah’a, a vote lhah chu alhahna mun’ah ana umna dem ti kilonglou hiel in atahsan ngam mong nadiuvem?<br />
EVM mangcha’a vote lhahna hi achiesa 1982 kum chun assembly election ah India in state phabep’ah apatepna’n ana mangcha masapen uve. Kerela gamsung’a um Parur constituency zong EVM mangcha lah’a khat anahi’e. Polling station 84 umlah’a polling station 50’ah EVM ana mang uvin ahi. 2004 kum’a general election achun India in ballot paper ana sumang in, mun zouse’ah EVM ahin mangcha pantai. Hiche akuon chun assembly election ho’a zong ahin mangcha pan kittai.<br />
<div>
<div>
Representation of People (RP) Act, 1951 in EVM manding ana phatsahlou jieh in Supreme Court of India in 1984 kum chun India gamsung’a EVM kiman ding ana jahda’e. 1989 kum in RP Act, 1951, Section 61A chu ana thahsiem uvin, constituency khat, ahilou khat sang’a tamjo ballot paper manchah thei ahilouna munho’a EVM manthei ding, adang’a vang phal hidiehlou ding ti’n ana khel lamdang kit uvin ahi. Ahinla RP Act, 1951 toh kikal in India in 2004 le 2009 chun India gamsung pumpi’ah EVM ahin mangcha panta’n ahi. Election Commission of India in EVM manna thei ding munho aphuondoh masat’a, hiche munho’a bou chu EVM manchah thei hiding ti anahiye. Tuchung Manipur a zong chu ECI in ana phuondoh ahikhel nadem ti aki hetapoi. </div>
<div>
India gamsung pumpi’a EVM manchah ahitheina ding’a Central akuon’a Congress in thulhuhna ana siem jieh in hatah in opposition, BJP le anungzui ho’a kuon in demna sangtah ana tuoh uvin ahi. Congress in guoljona achan zing hi EVM hacked bawl ding’a Sonia Gandhi in mi agoi jieh ahi ti’n demna nasatah ana tuoh in ahi. Sonia Gandhi in EVM toh kisaiya minsietna ahin neina chu Bangladesh akuon’a Bangladesh Awami League (BAL) ho’n election a aguoljo theina ding uva Indian hackers, Sonia Gandhi in agoiho toh kihouna anei’u heddoh ahung hi akuon in hatah in ahung minse khata’n ahi. Indian hacker ho’n BAL te’n 88% a guoljona anei theina ding uvin USD 1 billion ana ngeh uvin, hinla BAL in USD 400 million ding in agol uvin, ana noppieh uvin ahi. BAL in Indian hacker ho akihoupi’u hi 2014 election ading ahi’n, agelbang uva achielhah thei’u leh guoljona sangtah ahin mudi’u ahiye. Hinla vangsiet umtah in athu ahung gingdoh khata’n, deibang’a achielhah thei ding vang tahsan aum tapoi. </div>
<div>
EVM kiman jieh’a election thiengthou tah’a umthei ding kitihi thuzou ahida’n computer scientist ho’n ana phuongdoh uvin ahi. Internet website www.crazyengineers.com te’n Mr. Hari. K Prasad, Managing Director of NetIndia Group Of Companies interview ana neina uva chun Prasad in bailamtah’a EVM hacked kibawl thei ahida’n ana seidoh in ahi. Chule amaho company tahngel in Andhra Pradesh sung’a 2009 election a chu EVM hack ana bawl’u ahida’n zong aseidoh’e. Prasad in EVM bailamtah’a hack bawlthei ahida’n phatah in aseidoh in, ahedbe nuomho’n www.indiaevm.org a zong vetthei hiding ahi. </div>
<div>
EVM akiman leh vote kilhaho zong akilhah louna mun lhung thei ahida’n i-hedthiem theina ding uvin anuoiya hin point 10 ahung kitahlang in, banneicha’n ana ve patep mong mong’u hite:</div>
<div>
1. Vannuoi in EVM adei tapoi</div>
<div>
India in aman EVM hi Direct Recording Electronic (DRE) voting machine ahiye. Vote akilhah zouse chu ana chintub jieng ahi. Hiche EVM hi vannuoi gam tamtah in ana dei tapouvin ahi. Germany, Netherland, Ireland chule adang dangho’n zong ana mang uvin, hinla aphatlouna aheddoh’u toh kilhon in amang tapouve. US in vang paper back up jaona’n amang nalaiye. </div>
<div>
UK, France, Japan le Singapore ho’n zong ballot paper joh adeilhenjo tauve. India in amanhi paper back up zong umlou, manding’a lomlou beh khat vang chu ahitai. ATM a sum i-lahdoh leh na account apat sum hijad akiladoh in, hijad aum nalaiye ti’a lekhapeh khat hung chomdoh tobang khu aumding doltah ahi’n, hinla aumpoi. </div>
<div>
2. EVM hi daan toh akituoh poi.</div>
<div>
Mikhat ading’a ama fundamental right tongkha’a gel ahijieh in EVM India in amahi daan toh akituohpoi ti’n daan thiemho’n asei uve. Ajiehchu mikhat in vote alhah thei ding chu ama thaneina ahi’n, hiche chungchuon’a chun a vote lhah ding dan zong ama thaneina ahikit nalaiye. Ajieh chun Right to Freedom of Expression, Article 19(1)(a) a kisun ahi’n, hiche dungjuiya chu India khuo le tui hina nei khat chun ama deilhenna’a vote alhah theina ding chu akilhen thei ahiye. I-seisa bang uvin EVM hi manding’a zong phal ana hipoi. Hinla Congress government in gamsung pumpi’a manchah thei ding’a ahin guon’u hin RP Act, 1951 atongkha lheh’e.</div>
<div>
3. EVM software tahsan thei ahipoi</div>
<div>
EVM zouse hi source code beiya chatloh thei aumpuon ahi. India a kimangcha EVM hohi BEL le ECIL teni’n asiem ahi’n, kidangtah in foreign company ni Microchip (USA) le Renesas (Japan) kom’ah hiche software programme chu ana pedoh uvin ahi. EVM a kimangcha micro controller siemdohna ding’a ana piehdoh’u ahi’n, hiche chu BEL le ECIL in zong asiemthei ahi’n, hinla ana pedoh khel-khel uve. Hiche chung chuon’a chun Microchip le Renesas in software code jaona’a micro controller fuse ahin siemdoh zou uva Indian company teni kom’a ahin nung thot’u chu BEL le ECIL in avet vang uvin amaho code chu amudoh thei tapouve. Chule hiche software foreign company teni kom’a ana piehdoh’u chu ECI khut’ah ana pekha pouvin ahi. Hiche jieh chun hatah in BEL le ECIL in zong minsietna ana tuoh lhon in, hichan’a chingthei zoulou company teni ipiti tuni changeiya ding zing lhon ahidem ti’n mitamtah in tod nopna’n anei tauvin ahi. Hedkhiel jieh ahidem, ahilou leh hedthu’a kibawl hintem?</div>
<div>
4. EVM hardware tahsan thei ahipoi</div>
<div>
EVM a vote kilhah heikoi ahitheina hi software bouseh ahipuon, hardware akuon in zong abawl theiye. University of Michigan a Computer Science professor Dr. Alex Halderman in aseina’ah “West gamho’a EVM kimang hokhu hardware bailamtah’a khelthei ahipoi. Software mangcha lou in koima’n a attack theipoi” ati’n ahi. India a kimangho vang hi a hardware zong bailamtah le manlhomcha’a khel jieng thei jiengseh ahiuve. Micro controller umna motherboard jieng zong khel thei ahiye. EVM i-hin man uva kuon tuni geiyin India gamsung’ah EVM software le hardware kimanchahdan audit khatvei jieng zong akibawl kha hihlaiye. I-hamti’a ana kikhelkha aum tah zong leh heddoh hitalou ding ahitai. Hiche ho heddoh ahitheina ding’a chu asiemdoh company ho’n phatah’a avetlhah uva, amaho’n apiehse’u chu kimangcha hinam ti avet’u ngai ahi’n, hinla hiche chu aum kha hih laiye. Ahung umding zong tahsan aum diehpoi. Bangalore a software firm minthang tah SecureSpin ho jaona in ‘Authentication Unit’ khat sum-le-pai tamtah seng in 2006 kum chun siemdoh in ana um in, ahinla apoimo ding phad tah in Election Commission in ana suhai kit’e. </div>
<div>
5. Hack thei ahiye</div>
<div>
Election result deibangtah’a suodoh sah ahitheina dingin polling masang le polling zou in hacking abawl thei in ahi. Mikhat in vote alhah chu EVM sung’a um Control Unit ah EEPROM kiti chini aum in, hiche EEPROM teni chun ana melchihji’n ahi. Pamlam akuon in EEPROM teni chu control thei ana hikit khel khel’e. Chule hack bawl theina lampi adang khat kit chu ahileh, EVM a Control Unit display section achun chip akhel theiyin ahi. Hiche chip chu Dk. 1000 sang’a lhomjo’a bailamtah’a khel jieng thei ahiye. Mobile phone a memory card a laa iki thun tobang ahibou’e. Polling ni’a EVM sung’a um chip chu alahdoh uva, vote akisimsa umna chip chu abullud’u leh hijieng ding ahiye. </div>
<div>
6. Asung’a natongho</div>
<div>
Ballot paper ahilai chun bomsung’a lekha umho lahdoh’a sim jieng thei ahi’n, asung’a natong ding zong mi chuti tah tam angaipoi. Hinla EVM technology ahung lud toh kilhon in asung’a natong ding chu mi tamtah angaichata’n, chule amaho chu thepna nei jiengseh ahi’u angai kittai. Kolgam dieh dieh’ah asung’a natongho’n Dk. 5 Crore assembly constituency khat’a ding in athum jiuve akiti. Hiche asung’a natong kitiho hi BEL le ECIL chule foreign company abullam’a i-minphahho’u ahikitji’e. Foreigner ho diehset chun sum amu pou’u leh koi had zong leh khoh asahloudi’u ma ahiye. Agammiho’n bon sum kithum’a chu. </div>
<div>
7. Vote lhah kichai le vote sim kikah</div>
<div>
Vote lhah chai ahitieng leh EVM zouse district headquarter ah puohlud ahiji’n, special room ti’n amin ajad jad asiem pieh uvin, hiche sung’a chun EVM koi ahiji’e. Abang in double lock, triple lock tizongle’u koima’n aphadsieh’a aga vetthei ahi tahlou jieh in tahsan umlheh leh akilawm’e. Hinla hiche phad sung’a zong hin boina mi mulou kah in siemthu thei in aumji’n ahi. Officials ho’n guhthim’a hiche phad sung’a hi EVM chip akhel lele thei’u ahiye. </div>
<div>
8. Vote of no confidence</div>
<div>
EVM mangcha’a vote kilhah chu anavah lheh jieng’e. Hinla koimacha party in EVM adei pouve. BJP le akai jatamho’n hatah in EVM adem uvin, tahsan umlou ahida’n aphuongdoh zing uvin ahi. State assembly election ho’a zong opposition bench a tou pen pen in EVM ruling ho’n manipulate abawl’u ahi atizing uvin ahi. 2009 Lok Sabha a Congress in guoljona ananei jieng vang in Orissa a chu EVM manipulate kibawl jieh’a Congress hadlou ahi ana tikit thou uve. Mitamtah in Congress in EVM adeilheh dan’a agel vang in adei dieh poi iti thei uve. Ruling ho’n adei uvin, adangho’n adeiji pouve kiti leh bailam pen inte. Ahadlou joh joh in EVM angoh zing ahijieh in EVM chung’ah tahsanna alhom lheh’e. State khat’a party khat in thu anei jieh’a EVM a control leh tha aneilouna state a chu midang in control abawl hipai ding’a aginmo jiengji’u ahi titheiyin aumdoh tai.</div>
<div>
9. EC in technology helou</div>
<div>
EC in EVM thu akiphah puoh chan leh technology lam’ah sangtah hedna nei aki umpoi atizing uvin ahi. Hiche jieh chun ahe mi aguoi zing’u angaiye. Tu’a ho hihen lang, achiesa’a ho hizong leh technology lam’a hedna nei aumlou jieh uvin committee khat siemdoh ahi’n, hiche chu tuhin Prof. PV Indiresan Chairman hina in aum’e. </div>
<div>
Expert committee siemdoh’a umho zong sit umlheh hile’u akilawm’e. University of Michigan a Computer Science a professor, Alex Halderman in aseina’ah 2006 kum’a New Delhi mun’a Democracy at Risk! Can we trust our EVMs kiti lekhabu thiensuona’a aseina’a chun expert committee ho report pieh chu kave in thu abuoi thei ding aumtai ti kahed jieh’a kahung jieng ahi ti’n aseiye. Hichan chu aseidoh thei tah leh aban seibe lou in zong i-hethei jieng tauve.</div>
<div>
10. Tahsanna kivad</div>
<div>
EC in EVM toh kisaiya mipi’n Supreme Court a thudoh abawlna ho’u adawnbut thei tapouve. Achuom chuom asei uvin, amaho zong akikal jiuvin ahi. Lok Sabha election Expert committee in EVM athah manding ativang’a alui aman teitei chu ipi jieh ahidem?EVM athah 4.48 lakh sum tamtah seng’a kichoho chu ipi ding’a UPA nuoiya um party ho hadna state ho’a kimanglou ahidem? Ipi atileh state in ama ama EVM akinei thei’u ahidem? Hiche dawnbutna ho tilou adang tamtah zong EC in adawnbut theilou jieh in achung’ah tahsanna avad lheh jieng’e.</div>
<div>
<br /></div>
<div>
<br /></div>
</div>
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-1715867304735771842012-06-04T20:50:00.001-07:002012-06-04T20:50:00.660-07:00LD Cover May<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMpvQvI6uS5shLbc30anZdIeWhJt2esCMH4zz8I6VUeYsMoCncbmwdDkTMAcZFm9hGPZF9AC2YjzhnAYDiaj-hszKY3XCsSPlq1_iHm0i2LXBccVlx3uNgJj1Ykmzo0UaSD7j8RRhkVrU/s1600/MAY-12.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMpvQvI6uS5shLbc30anZdIeWhJt2esCMH4zz8I6VUeYsMoCncbmwdDkTMAcZFm9hGPZF9AC2YjzhnAYDiaj-hszKY3XCsSPlq1_iHm0i2LXBccVlx3uNgJj1Ykmzo0UaSD7j8RRhkVrU/s320/MAY-12.jpg" width="245" /></a></div>
<br /></div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2455765836123361174.post-18650454264895377712012-06-04T20:46:00.001-07:002012-06-04T20:46:48.766-07:00Nampi hi Bollywood movies ahipoi - The First Word, LD May 2012<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
Aching-angol, ahao-avai, alien-aneo khenchuom umlou in Kuki chate’n nampi ngailudna thu i-hin hasei lheh tauve. Facebook ahung umdoh hin zong chapangho changei lungthim sung’ah nampi ngailudna thu hatah in muchi bang in ahin tulud piehda’n in akilangtai. Apaodoh chan in ‘hiti leh, khati leh, nampi khangtou inte’ iti zing uvin ahi. Chutileh, chutilou leh nampi hi moh khantou jieng theilou ahida’n athahbeh’a i-geldoh’u angaiye. Nampi khantouna ding chu eima mimal’a kingam ahi suoh keiye. Mi bangkhat chun nampi siemphatna ding in lamkai kihi leh, thaneina eiki peleh, thingnuoi lamkai kihileh, a list kichai theilou in asei uvin, agel’u dinmun chu kituhsah zong leh ima tong doh diehlou maithei’u ahiye. Hin seikit ing’e, nampi khantouna ding chu eima mimal’a kingam ahiye.<br />
Nazou in milhem hih, nakam in zong thu phalou seidoh hih in, jong hih in, tuolthat hih in.... aselam akuon in kikangse in, chuti leh nangma kisiemthah thei pen in nate. Jumun samun’a nampi siemphatna ding thu kisei chu manlou ahibou’e. Hou-inn mun’a kisei zong chu phachuom khellou maithei ahiye. Amichan chieh’a iki thah siem uva, Pathien deilouho i-bawlda’u leh nampi chu achamlou in ana khangtou intin, ana kisiemtub jieng inte. Ajieh chu nampi siemphat ding lunggel neiya nampi ipi ahi helou tamtah aum’e. Nampi chu nang-le-kei ihibou’e ka laijon.<br />
Nang-le-kei kisiempha masa guolou’a nampi joh i-siemphat guot chu huilah’a changvai kithe tobang mai mai ana hikha ding ahiye. Nang-le-kei umlou hilehen nampi chun meaning aneilou ding ahiye. Nampi aumtheina ding’a chu nang-le-kei i-um angaiyin, nampi phatna ding’a chu nang-le-kei i-phat angaiye. Inn-le-lou don manlou hiel’a nampi’a ding’a lhai lele zong chu phachuom behseh ding in tahsan aumpoi. Nampi chu innsung’a kuon’a hung piengdoh ahi’n, i-innsung i-siemphat masat leh nampi zong chu siemphatsa anahi kitding hilou ham? Oleh dih nasah hih’em?<br />
Tao-tao jieng’a toh guotlou chu aphatchuomna aum nadem? Tulai hi computer age ahita’n, fairy tale tobang ahipoi. Guilhung ding’a i-gelho chu i-toh’u angaiye. Tonglou’a thakhat tah’a hung kilangdoh jieng ding kiti chu hindi film a aguollhangpa thakhat tah’a ahung haddohji tobang bep bou hikha ding ahiye.<br />
Chuti ahikhel khel jieh chun, nampi siemphat ding i-ha ngaituo sang uvin ami chan chieh in eima eima chieh kisiempha masajo’u hite. Nampi chu jaddang lah’a galha lou ding ahiye. Jaddang lah’a galha chu nang-le-kei joh ihi’n, jaddangho nuoise’a nampi aumlouna ding in nang-le-kei joh nuoise thei ding in um poite. Jaabawl thei’a i-um nikhuo chu nampi jaabawl achan nikhuo hiding ahiye. Na nampi na ngailud leh na nampi minsietna thei ding in chon hihbeh in. Nampi nang khut’ah akingam’e. Na minsiet sah ding ham, na minphat sah ding ham? Nang mopuoh ahitai!<br />
</div>Anonymoushttp://www.blogger.com/profile/03859449696367479255noreply@blogger.com0