Wednesday, February 22, 2012

Motbung - Haosa'a kivaipuohna lah'a kho lienpen by Zalien Lhouvum

February nisim 4, 2012 hung lhung henlang hileh muntin gamtin’a Laijon Digest Miuzeeko Awards ngailu cheng Sadar Hills gamsung’a um Motbung khopi mun’a iki suhtuo kitdi’u ahitai. Ahung theilou cheng in zong Miuzeeko CD avet chan uva Motbung khopi ageldoh zingdi’u ahitai. Hiche toh kilhon chun laijon asing’a sim in azotna ding Miuzeeko kimanna ding’a lhendoh’a um Motbung khosung thusim le akhuo umdan i-hednuom teidi’u tahsan aum’e.
1939 kum’a ana kisad Motbung khuo hi eimite lah’a ding’a haosa khat in vai ahomna lah’a ding’a khuo lienpen’a hed ahiye. Jaddangte’n eimite khuo ati’u leh inn lhomcha, houbung tamtah umna bouseh dan in agel uvin, agelkhiel lheh uve. Motbung hi tu le tu’a inn 900 val chenna ahi’n, houbung khat bouseh aum’e. Akhuo alien in, hui athieng in, asung’a chengho zong akam nem thei lheh jieng uve. Jaddangte’n eimite eihin heddan’u ajadchuom lheh jieng’e. Ahamdoh chan a awsuo phoh henhun ding’a eihin gelzing’u hi Motbung’a gachie le’u adihloudan aheddoh di’u ahitai.
1939 kum chun ucha kilungtuoh tah Pu (L) SL Lunneh le a sopipa Pu (L) SL Songlien teni’n Motbung khuo hi ana sad lhon in ahi. Eimite khang chiedan chun neojo’n haosa apuoh ngailou ahijieh in mi upa Pu (L) SL Lunneh in haosa apuon, haosa tamtah in ana muphahlou thiemzilna poimodan ana mudoh jieh in akho chagaho’n thiemzil akhohsah theina ding uvin thiemzilna lam’ah hatah in ana khoukhah in ahi. Motbung ana sadtil lhon lai chun inn lhomcha bouseh anahi zong leh haosapu lungletna jieh chun khuo chaga akibe zing in, achenglud kha taphot in pemdoh ding lunggel anei thei tapouve. Haosa masa Pu (L) SL Lunneh in ana chiepi zing khuo chaga ngailudna tuni geiya innpi in achiepi zing nahlai jieh in khuo chaga akibe zing in, tuni geiyin inn 900 avalta’n, eimi khuo lah’a ding’a haosa khatseh in vai ahomna ding’a khuo lienpen’a hed ahitai.
Manipur thinglhang gam zouse lah’a ding’a Primary school ana kiphutdoh masapen chu 1946 kum chun Motbung Lower Primary School ahikit’e. Chule thinglhang gam’a ding’a high school masapen Motbung High School zong 1957 kum chun phudoh in ana umkit’e.  Chuzou in Motbung Presidency College zong phudoh ahikit’e. Motbung khomi titahlou Manipur thinglhangmi tamtah in Motbung Presidency College hi thiemzilna lam’ah hatah in ana phatchuompi uvin ahi.
Eimite lah’a ding’a akidang kit mama jieng khat chu khosung khat’a houbung lientah khat bou aumtheina hi ahiye. Inn lhomcha houbung tamtah tah neite dan in mi’n eina he uvin, hinla hiche chu mun zouse’ah adih suohkei poi. Houbung lamkaiho’n mipi lungkhat tah’a akaihuoi theina’u ahi’n, lamkai ding kichu jieh’a houbung chuom chuom’a kikhentelna umlou hiel’a inn 900 valjen houbung khat bouseh’a aumhi thil kidangtah khat ahiye.
Thadou Baptist Association houbung’a inn 900 val kikhop khomna Motbung hou-inn hi 1954 chun hou-inn sahdoh in ana um’e. Tu-le-tu’a Motbung hou-inn hi suong’a kisadoh hou-inn masapen ahi akiti. Suong’a kisadoh hou-inn masapen ahina ban’ah alienpen zong ahikit nalaiye. Chule Manipur pumpi’a hou-inn lah’a alienpen loi ahikit’e. Hiche houbung hi pastor khat vetkolna nuoi’ah aum in, lhagao lam dinmun’a ding in zong kineppi aum lheh jieng nalaiye. Motbung houbung’a pastor a pang Rev. K. Sitlhou in akelnguoiho lhagao lam’a annpha pha’a avah jieh in kelnguoiho’n chuom ped ding angaituo pouve akiti hiel’e. Motbung houbung ading’a suhmil tahlou ding khat chun 2009 kum chun Thadou-Kukite Christian ihina’u kum 100 lhinna chu loupitah in Motbung khuo’ah ana kimang in, suong loupitah tundoh anahi’e. Hiche suong hi a itih’a zong manglou ding ahitai.
Tulaiya khuo tamtah boina MGNREGS ahi’n, hinla Motbung ading in vang khosung zephoina le mipi le haosa kikah’a kingailud punbena joh in apang kit taleu’e. Motbung innpipu SL Kaisei in MGNREGS sum ama innchen siemna ding’a manglou’a natohna ding’a aman jieh in khosung’a drainage ho akisuh in, lampi anuom in, mundang’a kuon’a chiele vahle ho’a ding in zong lunglhai lhai aum jieng’e. LD in MGNREGS toh kisaiya khosungmi phabep thudoh aneina’a chun innpipu’n phatah’a khosung le kho chagaho angailud jieh’a sumguh nelou hiel’a khosung’a ding le mipite’a ding’a phatah’a nna atoh zing ahida’n heddoh in aum’e. Job Card sum jieh’a khuo tamtah akiboilo jieng vang in Motbung’ah hiche tobang thuging aumdoh khapuon, aphadcha’n sum homdoh ahizing jieng’e atiuve.
Eimite’a ding’a kho mun nuom tah Motbung hi Pu (L) SL Lunneh in achiesa 1947 kum chun chuche phad laiya Manipur Chief Minister ana tuh Maharaja Kumar Priyobarta Singh kom’a gam ana thum’a ama khuttah’a piehdoh’a ana um’ah ahiye. Pu (L) SL Lunneh in tukhang’a atu le chate’n chule genthei hahsa tamtah in hiche gamsung’a lung ngapna aneitheidi’u ana mu masat jieh in hiche gam hi government akuon in ana kithumdoh in ahi. Eimite chenna mun lah’a ding’a literature lam’a akhangtou masaloi anahi jieh in government akuon in gelkhohna anamu’n, hiche toh kilhon chun 1954 kum chun India Prime Minister Pt. Jawaharlal Nehru le achanu Indira Gandhi in Motbung khuo’ah thinglhang mite ana kimupi lhon’e.
Tu-le-tu’a Motbung innpipu SL Kaikhosei in 1997 kum akuon chun khosung haosa hina ahin popan’e. Amahi (L) SL Songkholien chapa ahiye. Thiemzilna lam’ah NEHU, Shillong’ah MA Political Science in ana chaiye. Khosung bep hilou’a gamsung le namsung’a ding’a nnatoh lientah atohdoh theina ding in 2010 kum chun Indian National Congress ticket akuon in Sadar Hills Autonomous District Council-a member ding in lhendoh in ana um in, executive member in apang zing nalaiye.
Thinglhang gamsung’a college masapen Motbung Presidency College hi tuni changeiyin aum zing nalaiyin, hiche mun’a hi simlai chapang tamtah in thiem azil zing nalai uve. Hinla vangsiet umtah in hiche college ahin thiemvet tieng leh simlai chapangho’n unfair means abawl zing uve akiti. Lungludtah le gunchu tah’a lekha simnuom simlai tamtah in neilel sa-sa’n gampam ajuon uvin, innchen hahsate ihijieh uvin sum muna kisuhlou hiel’a cha-le-nao gampam’a umho lhasieh’a sum thotdoh zing ding ahahsa thei lheh’e. Presidency College thiemvetna ahin guh-le-lah umda hen lang, ahiding bangtah in thiemvetna umthei leh khosungmi bep hilou’a khuo chuom chuom akuon’a zong simlai tamtah in lekha asimtheinadi’u mun guh-le-lah jieh’a ahiding bang’a aumtheilou hi akhoh lheh’e ti’n minu-le-mipa phabep LD in ahoupi ho akuon in heddoh in aum’e.
Houbung khat bouseh’a um ahijieh uvin kikhopna zong khompi mang abang zing thei uvin ahi. 2011 Christmas chun vohcha 32 jen athatdoh uve akiti. Vohcha chujad chohna ding sum-le-pai chu ijad apha tadem? Houbung tamtah in vohcha le bong khat-le-ni chohna ding’a zong boina atuoji’u chu Motbung houbung’a ding in abuoi hihbeh’e. Sum-le-pai ahao-le-haolou jieh’u ahipuon, mi atam jieh uva jangkhai jieng hiding in ginchad ahiye. Hiche hi eimite’a ding’a vetton umtah khat ahitai. Mihiem in atam ahinpi’e kiti chu Motbung chung’ah adih lheh jieng’e. Kho neocha’a inn lhomcha’a chen sang’a inn tamtah khokhat’a chenkhom aphatchuom ding dan Motbung akuon in thil tamtah mudoh theiyin aum’e. Motbung houbung hi Rev. K. Sitlhou in avetkol ahi’n, ama fact file anuoi’a hin ahung kitahlang’e.

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.