Saturday, May 28, 2011

Sum holdan le sum mandan - LD May 2011


Leisiet chung’a miching ho’n Aristotle apat’a mitamtah in sum thuguh hi hednuom’a anoipi chu anahita’n ahi. Lekhapeh neocha khat, hijad ma ahi iti uva adang in zong ahi iti uva, kinoptuo theina i-nei’u leh lekhapeh neocha mama newspaper a aletdan kibang chet achelhah uva, akikhiehdan i-hed thei uva kinoptuona i-neithei’u hi thil kidang chu ahi. Sum hi ipiham? Alien aneo, ahao avaicha in a ngailud le aboipi sum hoiya hung kuon’a hoilam chieding mi zouse’n kiboipi hitam? I-tam neichan’a kideichadbe zing, chimtih mong mong umlou, kipana ahin lhutzeh’a i-dei’u ham iti zong leh kipana keo hilou’a daana zong hinlhut sum holna’a mizouse tantin neilou’a nna kitong zing, mitamtah ding’a Pathien sang’a thupijo leh poimojo, sumzeh’a kingailudna atam bang’a sumzeh’a kinahna tamda chuomlou, akidang’e. Sum umlou’a hintheina, chentheina umleh nop aum lheh’e. Ahinla leisiet mihiemte’n nuom leuhen daleuhen sum beiyin i-um thei pouve.
Economist ho’n sum ahilchenna uva sum hi sum nna atohna chu ahi, English in ‘Money is what money does’ atiuvin ahi. Pathien lekhabu thieng - Bible in sum ngailud hi sietna zouse bul ahi - I Timothy 6:10. Sum hi holding mong ahi. Sum holna’a natoh ding,a kisahlel ding, tha le zung senna thei zouse sending, lungthim nei zouse manding mong ahi. Azehchu sum umlou in imacha i-bawlthei pouve. Sum umlou in government aumthei poi. Greek miching Cicero in sum government tinggu ahi ati. Atinggu umlou in mihiem akihing theipoi, azong akiding theipuon ahi. Michang hihen, kiloikhomna hileh, nei le nga, sil le chen, umna giena, neh le chah ima zouse sum aumlou leh muthei le neithei ahipuon ahi. Hizeh chun sum hi dei um mong ahi. Sum hi deiding ahi. Ahivang’a sum ho ngailud louding ahi. Hiche kikhenna dei le ngailud hi hedkhen ding thilkhoh tah ahiye. Ahekhen zouse’n nuom asah, ahekhenlou zouse’n hesuoh le lunggim thuohna’a anei’u ahi. Nang in nahedkhen thei’em? Oleh sum dei le sum ngailud hi tunichan’a nasekhen thei loulai ham? Nangma le nangma kikhuolchien in, kive chien in. Mihampha nahim, mi vangse nahim bailamtah’a naki heddoh thei ahi. Bible ma vekit’u hite “Sum muding ngaituona’a kiha bawlna lam’a ki kimkhat tahsan’a kun in akihei mang un, amaho le amaho thuoh natna tampi’n akisuh khahlo jiuve - I Tim. 6:10”
Sum akuon’a thuohnat kisuh khah chu eima le eima midang zeh ahipuon ahi. Eima kisuhkhah’a mi ngohding iti’u ham? Bible thusei kal ahi. Mi ngoh hihbeh in, eima kibawl ahitei tei ahi. Pathien in eihin siem uva, i-melhoi le hoimo hi Pathien ngoh thei khat chu ahi. Ahinla Pathien ngoh’a aphatchuomna aumpoi. Pathien pa daalou’a eima zoh kidaajo ding ahi. Eima daana ding’a mi ngoh chu dihkitlou ahi. Sum hi i-ngailud’u leh Pathien in sum ngailu ding’a eihin siem ahi ti’a Pathien i-ngohdi’u ham? Pathien in sum ngailu ding le ngailu loudi’n mihiem ahin siempoi. Pathien in mihiem hi amachang’a deilhen theina, se le pha hedtheina toh eihin siemtha’u ahi. Eden huon’a zong deilhen theina chu Eve le Adam in amankhiel lhon’a, amani ding’a nuomtah’a umna akuon’a hesuohtah’a umna, ulsa kai’a nehding kiholna mun’a deldoh’a um ahilhon in ahi. Hiche deilhenna chu nang zong nakipe ahi. Sum na ngailud leh na ngailud lou chu nang deilhenna’a kingam ahitai. Pathien ngoh hih in. Hizeh’a chu tahsan chate eiho’n Bible sei i-ngai uva, hinkhuo manding iti’u leh sum hi ngailud louding ahi. I ngailud lou’u leh sum lou’a kiphathei ahi’n, hizeh’a chu sum deitho zoh ding ahi. Sum deihi aphai, innchen louchen, neh le chah, nei le nga neina, kipana nopsahna mutheina ding’a sum hi deichad ding ahi. Aval’a deichad louding ahi. Deichad ding bepchu i-chan bep ham? Deichad ding bep chu deichad ding ahi. Hiche’a zong hin eima le eima deilhenna i-neikit uve. Nangma le nangma naki lungsiet lheh’em? Na kilungsiet leh thuoh natna tampi akuon’a naki suhnadlouna ding’a sum na deichad tho ding ahi.
Sum hi deichad ding ahi. Sum hi holding ahi. Ahinla aholdan dih le pha le hoiya holding bou ahi. Sum kadeiye ti’a holdan dihlou lou’a holding ahipoi. Deichad vang’a mi’a guhlou ding, lahlou ding, adih lamtah’a holding, ahoilam tah’a holding, aphalam tah’a holding ahi. Aholdan dihlou’a kihol hileh Houbung jieng zong sum dihlou tah’a kiholna chu michang hinkhuo, kiloikhomna hinkhuo le houbung hinkhuo’a zong chiedih ngailou ahi. Vetsahna’n Houbung’a  sei’u hite: Houbung sum ngaichadna lientah aumzeh’a sum atam theina ding in ipi hizongleh amuna thei thei, dih le dihlou leh sum hin hol uvin, naguh’u ham, na lepthuol’u ham akihepoi. Sum hijad khutjad mutei tei ding kiti hen, sum chu kihol taleh Houbung sum chu tam nante, ahinla hiche chu lahthei ahipoi. Pathien chu athieng ahi’n, akihouna zong chu thieng ding ahi. Kitepna luiya maicham siemna ding gancha chu nuolna beihiel hiding akiti’e. Nuolna bei sum chu Houbung sum ahung hithei leh Houbung chu hung hadding, chuleh hung machal ding ahi. Houbung phat ding le machal ding i-dei’u leh sum kihol hochu adih, apha le ahoiya holding ahi. Houbung sum kiholna chu athieng hiding ahi. Akihoupa chu a thieng ahizeh in. Network jadchuom chuom ho’a chu Houbung sum hollou beh ding ahi. Sum holdan dihlou’a kiholchu michang hileh jalhang kiloikhomna hileh aphatchuomna sod theilou ahi. Asodlou phatchuomna chomkhat kipana chu dellou ding, chule hollou ding ahi. Azeh chu i-chan i-hin’u kihehih zong leh sodtah hing ding’a natoh ding, sum holding dei ahi.
Tun sum mandan seikit’u hite. Sum chu dih le dihlou hileh i-he tapouve. Amandan chu mandan thiem, mandan dih le mandan hoi hinam? I-sum neisun’u chu tam le lhom leh adih’a i-manzing’u hinam? Bawllou ding, neilou ding, chohlou ding chohna’a i-man’u leh adih’a kihol hita jieng zong leh phadiehlou ding ahi. Tulaiyin NREGS a khuo le veng chule haosaho’n sum asang asang le a lakh a lakh in imu uvin ahi. Hiche i-sum mu’u hi adih le ahoi, apha le lunglhai um’a i-man’u hinam? I-mubang uhin mitamtah in chohlou ding chohna, nehlou ding nehna, donlou ding donna, neilou ding neina in i-nei gam tauvin ahi. Hiche hin avetsah chu sum neiding’a zong lhinglou, fit lou, sumching ding’a tahsan umlou, sum mangding’a zong tahsan umlou mihiem ihi’u chu miseilou’a eima le eima ikiseidoh’u ahi. Kei kahiti bep’e ti’a milah’a iki phuondoh’u zoh ahi. Hiti phad’a hi koi i-ngohdi’u hitam? Government of India i-ngohdi’u ham? Government of India chu Pathien tobang ahi. Khuo le veng’a cheng hohi ikilo leh khantou machalna aneitheidi’u ham ti’a agel gel uva hiche scheme hi ahin guondoh’u ahi. Tu’n thil phatah hung kiguong, hung kitongdoh chu innsung tamtah manthahna, innchen mona, jikhat neiho jini le thum neina, judawn louho judawnna, zou seilouho zouseina, hou-inn kaihadho hou-inn zotlouna, Bible simhadho bible phet tahlouna, som’a khat somkhat somni peho’n juphung saphung’a numei kijuohho kom’a asang aja’a kimanchahna, thil phatah thil phalou tah suoh ahita’n ahi. Koi i-ngohdi’u ham? Koima ngoh poute. Eima ihibou uvin ahi.
Hitiho zouse zeh in adieh in tahsan chate Pathien thu ging’a hinkhuo mang’a cha le nao khoukhah’a Pathien deilam ipi ham hol’a Pathien kichaho zouse’n sum hi dei maimaiya deilou’a, holding chule amandan dih leh Pathien lunglhaina theiya manding tihi i-gelchihdi’u ahi. Bible in lunglhaisel’a Pathien ngaisah hi phatchuomna tah ahi ati chu haimil lou hiel ding ahi. Sum hi ngailud sang’a deichad ding gel in, chule aholdan dih in hol in, chule amandan pha le hoi chule dih’a manding ahi.

N. Lhungdim,
Thangting House, Molnom

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.