Monday, April 25, 2011

Radar - Techie (LD April 2011)

Well akhun kunsuh in lang, peng le chun, na aw-gin chu zangkeiyin kikho suh intin, chomlou kah in well sung’a chun na pen-gin chu ki thawng velvul jieng ta’nte. Nang aw-gin ahung kithawng pen chu moh’a well sung ahizeh’a hung kithawng ahipuon, na aw-gin chun tuol asuhkhah phad’a abaan achie thei tahlou zeh’a hung kinungle ahitai. Na pen’a kuon’a na aw-gin akithawn phad chan chu hisab bolle chun well athuh da’n na heddoh thei ding ahiye. Radar in zong hiche akithawng (echo) principle a chu nna atoh ahiye.


Radar hi RADIO DETECTION AND RANGING tina ahiye. Hiche hin mun gamla tah’a um thilkhat chu aum mong’e ti photchetna abol theiyin chule hiche naban’a chun a haddan (speed) zong amandoh thei nalaiye. Radar hi chuhlai, khallai, nipi, phalbi ti umlou in phad zouse in kitubtah in nna atong thei zing’e.
Mit’a muthei ahilou vang in mun zouse (adieh’a khopi sung) tobang’a manchah ahizing’e. Air Traffic Control ho’n huikhuo le tuolgo lah’a um lennaho khonung heddohna ding in amang uvin, chule lenna ho’n tuol abo ding phad’u leh kitubtah’a achuh theina ding uvin, a lamhil in apang ji’e. Police ho’n lampi’a gari lhaiho haddan heddoh theina ding in amang jiuve. Chule radar hi space lah’a gariho le satellite ho nungjui in zong apang theiye. Sepoy ho’n gaal mite umna mun heddohna in amang kit uve. Meteorologists ho’n hui le guo kithuo ding, kolphe phet ding chule adg. adg. ho radar mangcha’n ahedoh thei uve. Hiche ho zeh’a chu radar hi mun zouse’a um kiti ahi’n, hiche naban’a chun aumna mun zouse’ah nna loupi tah tah ho tong ding in nganse ahiji’e.
Radar hi echo (aw kithawng) chiena lhuongpi’a neiyin nna atong in ahi. Huikhuo lah’a sound alen’a, lampi’a ipiham khat in ana daaltan khah leh ahung kinungle lam tieng leh aki thawng veng vung jieng ji’e. Hiche tobang chun radio waves zong achiena lampi’a ana daaltan thei thilho zeh in ahung kinungle jiuve. Hiche umdawl chu 1930s laiya scientists ho’n ana mudoh’uh ahitai. Hiche pansan chun 1935 kum in America’ah radar centre 5 ana hongdoh uve. Radar ahung minchie toh kilhon in amanna ding zong tamtah ahung umbe zing in ahi. Hinla chuti tah in amangcha anatam behseh naipoi. IInd World War laiya gaal mite’n bomb akhiehna ding matdohna ding’a ahin man uva kuon in vang ahung minchie lheh ta’n ahi. Gaal kichai nung in leisiet khantouna ding’a manchah phatah khat in ahung umdoh tai. Tuhin ahehbei lenna ho control ding in zong apang ta’n, chule huichie daan kisuh le kisuhlouho vetlhahna le heddohna ding in zong manchah thei ahitai.
Eiho’n Thadou prog. i-ngai theina ding uva panla zing radio-waves khu radar’a ding’a manchah poimo tah khat anahiye. Hizongle radar in amanchah radio-waves ho’n vang radio a sang in frequency sangjo anei uve. Hiche hochu micro-waves akiti’e. Micro-waves speed chu light toh kibang, h.c. 3x108 metres (186000 miles) per second ahiye. Radar centre ho’n information pedoh thei ding in transmitter aneisuoh kei uvin, hiche hochun a poimona mun’ah antenna mangcha in radio-waves athot doh ji’n ahi. Chule a thotdohna mun’a kuon’a radio-waves hung kile thot ho ana lalud ding in receiver zong anei kit uve. Hiche receiver chun screen khat aneiyin, hiche chun huikhuo lah’a amaho toh kimat zing thilho umna avetsah theiyin ahi.
Radio-waves akithot tuo kahsung uva phad lud chu radar in record anabol zing ji’e. Hiche radar in phad ana record chu velocity of light toh multiply abol’u leh akikah’uh agamlad da’n nivei (twice the distance) ahedoh thei ji uve. Hiche’a kuon’a chu aki gamlad da’n uh aheddoh thei ji’u ahiye. Radar chun automatic instrument aneiyin, hiche chun amasung’a natoh ding atamjo ana toh pieh ji ahiye. Nidang laiya radar ana siem masatho’u chu lienpi tah tah ahiuvin, tulaiyin vang khut phaang sang’a neojo zong aumtai.

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.