Monday, April 25, 2011

Eden Huon hoilamba hitam? - Documentary (LD April 2011)


Bible a ana kisei Eden huon hi hoiya umham ti thillui khuolmi Juris Zarins in lamchuom chuom akuon in ana mudoh in ahi. Genesis bung ni sung’ah Eden huon thu ana kiseiyin, chule akimvel’a vadung li Pison, Gihon, Tigris le Euphrates ana luong ahi ti akimui. Tuni chan in Tigris le Euphrates hi muthei in aum lhon nalaiyin, hinla Pison le Gihon vang hi hoiya umlhon ahi miching le mithiem ho’n aboipi zing’u thilkhat ahiye. Mi masa konkhat in Mongolia/India le Ethiopia a um hiding in ana gingcha uve. Alangkhat’ah, Eden huon hi Turkey mun’a um hiding’a tahsan loizong aumkit’e. Azehchu Tigris le Euphrates vadung teni hi Turkey akuon’a hung luongdoh ahi’n, chule Noah kuong kingahna mun Ararat muol chu Turkey gam’a um ahikit in ahi.
Achiesa kum 100 masang chun mithiem tamtah in Eden huon hi Tigris-Euphrates phaicham lah, Sumer lhanglam tu’a Persian Gulf akuon’a mile 150 sahlam lah agingmo uvin, ana boipi lheh uve. Hiche thutoh kituoh in Southwest Missouri State University, Springfield a Dr. Juris Zarins in kum tamtah akuon’a ana boipi le atahsan chu Eden huon hi tu’a Persian Gulf tuinuoiya um ahi tihi ahi. Dr. Zarins in hiche thudol aboipi bang hin leisiet chung’a koima’n imacha aboipi khapoi ana kiti hiel’e. Amahin Bible avel vel in ana sim chilsep in, thuhtah’a ngaituo zing pum in ana sim in, chule Saudi Arabia a September 1983 a thillui kimudoh Smithsonian zong kum 10 sung ana boipi ahiye. Dr. Zarins in Eden huon umna akhuolna ding’a hin leisiet le tuilam chihna ho hatah in ana mangcha’n, chule kum zabi 20 laiya miching phabep ho akuon’a paochuom chuom zilna lam leh Space Age Technology hogei ana mangcha’n ahi.
Hiche thudol hedchien theina ding in phad ni ana ve’u hite:
Amasapen chu 30,000 BC phad lai, mihiem ho Neanderthal akuon’a ahung kikhel phad lai ahiye. Hiche hi mihiem hung kuonna sudmi ho’n Mediterranean suolam vapam le Iraq a Aegean tuipi lah’a suoh hidi’n ana gingcha uve. Chuche phad laiya Great Ice Age in Eurasia gam atamjo ana delpha khah zeh in sea level chu 400 feet geiyin ana khesuh in, tu’a Persian Gulf zong Strait of Hormuz geiyin tuolgo anahi’n ahi. Hilai munhi akisei vadung liho’n ana chapnou zing ahi. Hiche lai mun hi ana kisei vadung liho’n ana chapnou zing ahiye. Hiche akuon’a hedthei khat chu mihiem ho’n anehdi’u holna’a Eden huon ana mudoh’u ahiye. 30,000 BC le 6000 BC kikah sung chun khohui umdan ana kikhel in, guo zong nasatah in ana kiem in ahi. Gam agot cheh cheh zeh in chuche phadlai miho chu ana kichao uvin, tulaiya fertile crescent kiti Tigris le Euphrates sahlam, Mediterranean lhumlam le Nile vadung lhanglam chule suolam’a Indus phaicham changei ana kichao peh uve.
Aphad nina chu 6,000 BC le 5,000 BC kikah, Neolithic Wet Phase kiti sodtah gamgot zou’a gamsung guo ahung zuh kit phat chu ahi. Gamgo zouse chu hiche phad sung ahin ahung nou kitta’n, chule hampa, thing le guo ho zong ahung kehkitta’n, ahi. Chule gamgot laiya ana kichaodoh ho’n zong ahin nungzot kit uvin ahi. Chuche mun’a gamsa ho gu le chang kimu hochun chuche phad laiya mihiemho’n kichepna le guolsieh bawlna in ganhingho ana mang jiuve ti mudoh thei ahi ti’n Dr. Zarins in aseiye. Suong’a kisiem manchah tamtah kimudoh ho’n zong mihiem chenna mun ahida’n aphochien in ahi. Chuche suong manchah hochu tu’n zong Saudi Arabia a Empty Quater ahilou leh Rub-al-Khali mun’ah mutheiyin aum nalaiye. Kum 6000-5000 BC kikah sung chun chuche mun chu Pathien phatthei buoh gamnuom ana kisuohta’n ahi. Hiche phad sunghi loubawl ahung kipatdoh phad ahi zong akiti’e. Mediterranean tuipi pam apat Iran chan geiyin miho’n lou ana bawl jiuve. Arabia gam akuon gam holho’n Mesopotamia phaicham aphah uvin loubawl miho lhatna sa ahida’n amudoh thei uve. Lekhazih ana um loulai zeh in athuchien le itobang’a hiche kikhelna hin khantouna asuosah’a, itobang chondan ana um ham ti hed ahipoi. Dr. Zarins in hiche kikhelna hi Industrial Revolution sang in nasajo inte anati’e. Achung’a kisei miho hi thilthah puodoh thei mi ahiuvin, muchi atu uvin, gancha avul uvin, adeidan dan uvin gancha hochu ana thunun thei uve.
Dr. Zarins in Saudi Arabia a Ubaids miho ana kimupina akuon in Bible a Eden huon umje ngaida’n ana suongtuo in ahi. Hedthei khat chu Eden hi Sumer pao in ana um masapen in, hichu leiphatna phaicham tina ahiye. Chule Adam kitihi phaicham’a chenmun tina ahi ti’n Dr. Zarins in aseiye. Hiche teni hi Sumer pao’a akimu masat vang in Sumer pao ahipuon, asang’a luijo pao jadkhat ahi. Chule assyriologist thiemtah Benno Landsberger in aseina’ah hiche min teni hi Sumerian te masang’a ana um miho pao ahi ati. Landsberg in hiche miho paoman chu Proto-Euphratian asah’e. Lekhathiem konkhat in hichu Ubaidians te paoman ahi atikit leu uve. Ipichu hita zong leh hiche min teni chu Sumerian pao a lahlud le amasapen di’n zihlhah in ana um’e. Siemthu thusim dan’a ana kisei Eden mun nuom chu atah ahidan zihlhah’a ana um akuon in hedthei ahi.
Dr. Zarins in aseibena’ah Eden thusim zihlhah’a umhi gamsa del’a nehding kiholthu miho toh kisai ahi. Hiche phad lai chun mihiem hopni in akikhen in, chondan chuom chieh ana nei uve. Adam le Eve chu Pathien phatthei buohna gamga’a kivah ahilhon’e. Angaichad zouse lhon akim in, hinla chonsiet zeh in nodoh ana hilhon in ahi. Hiche akuon’a chu amai zong loubawl’a kivah lhon’a, aumsa gamga netalou’a, amani khutta’ah nehding akihol lhon ahitai. Hiti thuho hi hiche phad laiya thusuoh mi ana umlou vang in ana mangthah dieh puon, Genesis lekhabu’a athu tamlou zih in ana um in, hinla chomcha le lhomcha ahijieng vang in adihna le ahina chu avad dieh poi ti’n Dr. Zarins in aseiye.
Hiche akuon hin Dr. Zarins in Eden huon umna mun heddohna ding in leisiet gam le guo khuolna ana neikitta’n ahi. Hinla hilchetna kichieh amupoi. Amasapen in Genesis hi Hebrew miho toh kisaiya kisun ahi. Genesis hin Eden huon hi Israel suolam’a um ahi’n, chule vadung ho thuzong akichien’e. Tigris le Euphrates hi tulaiya zong luong nalai ahi’n, aumna mun heddoh ahahsa poi. Pison hi Bible a kisun dungjuiya Havilah gam, tu’a Iraq le Arabia gamkai akuon hedthei ahi. Havilah gam aum le umlou hi satellite limlah akuon’a hedchien ahi. Hiche limlah ahin masanglaiya Arabia sahlang’a ana luong ‘Fossil river’ kiti zong muthei ahi. Hiche vadung hi tugeiyin Saudi holeh Kuwait ho’n Wadi Rinian le Wadi Batin asah uve. Bible a hiche mun’a suongval um ana kisei bang in tugeiyin zong hiche lai mun’a sana le suongval ho aum nalaiye. Ethiopia gamsung’a luong Gihon vadung hivang hedchien ahipoi. Hebrew te’n vang Gush/Kush mun’a um ahi atiuve. Dr. Zarins in vang Gihon hi Karun vadung tu’a Iran akuon’a Gulf a luonglud pen khu hidi’n aginchai. Satellite a kimudoh dan in Karun vadung hi ana kang ngeilou ahi.
Achung’a kisei ho akuon heddoh thei chu Eden huon hi vadung liho kigop khomna lai le Gulf sang’a level sangjo’a ana umlaiyin Gulf luboh lai’ah ana um mong’e. Hiche thu hi Bible thiemtah Ephraim Speicer in zong dih asahna thu ana seidoh’e. Ephraim in aseina’ah hiche mun hi Cashshite nam jad khat, kum 1100 BC laiya ana um uva, 900 BC changei Mesopotamia gam chan analuo’uh ahi ati. Chule amaho hin Adam le Eve thu ana zahkhah ngeidi’u zong ginchad um ahi. Hinla Eve kitihi Sumerian pao in aupuon, hinla Genesis lekhabu’ah Adam nahgu akuon siem ahi akiti. Lekhathiem tah Samuel Noah in Sumerian jaila khat aledohna’ah – Enki kiti tui pathiennu hin pathiennu ho Ninhursag siemsa magical plant 8 ana nehchai pieh’a ana suh lunghang ahi.Ninhursag in zong Enki thiding’a agaosap le Enki zong adammo’n, atibah giet ana’n ahi. Khonung in Ninhursag akisih in, louthiem pathien 8 akou in asuhdam sahtai. Sumer pao in naghu hi ‘ti’ akiti’n, hiche umje chu ‘suh hingkit’ tina ahi. Enki nahgu sudam pathiennu chu Nin-ti akiti’e. Hebrew pao’a zong nahgu le suh hingkit tihi akimatna aumpuon, hinla Bible a nahgu hi Eve toh akisei mat in, hizeh chunu Eve chu ‘ahing thei zou nu’ seina in akimang’e.
Dr. Zarins in aseibena’ah Hebrew tetoh Egypt kinaina tampi aum vang in Hebrew hou bulpi chu Mesopotamia akuon ahi ati. Abraham le Joseph zong Egypt ah ana khopem lhon in, chule Genesis le Exodus lekhabu zong Egypt toh akimatna tamtah aum’e. Abraham zong chu Mesopotamian gam Ur khopi’a hung kuon ahi.
Genesis kisut masang chun Eden huon hi Gulf tuiyin ana chup ahi ti’n Dr. Zarins chun ana seiye. Chuche phad lai chun leisiet chung pumpi’ah Flandrian Transgression kiti thakhat phut’a tuisang lien ana um in ahi. Gulf tuiyin Eden huon le Gulf vapam’a cheng zouse ana chup suoh kit in ahi. Hiche tui chu Iraq le Iran chan ana khangpeh in ahi.
Dr. Zarins in aseina’ah Sumerian hohin apu apate’u chu tuipi lah akuon’a hung kipandoh hiding in ana tahsan uve. Chule adih zong ahi ati. Amaho hi aumna’u Gulf tuipam lah’a kuon in Mesopotamia sahlam’a ana kitol uvin, kum sang tamtah ana cheng uve. Amaho Eden lui chuu mangta zong leh Eden thah, Dilmun kiti Arabia suolam vapam’a umchun kum sangthum khang thusim lah’a ana jao’e. Kum jakhat masng vel chun lekhathiem ho’n Dilmun kiti hi anajakha pan uve. Chule Nineveh khopi’a thillui sudmi Austen Henry in amudoh suongpheng akuong chun chuche phad laiya mihiemho kimanchah da’n ahedoh thei uvin ahi.
Hiche thusim hi 1987 May lha chuun Smithsonian Magazine ah ana suodoh uve. Noah tuisang let zeh’a Eden huon hi tuinuoiya lhummang den hita ding in akiseiye. Masang chun leisiet hi gambung khat bou anahi’n, tuisang let lai ahilou leh letzou akuon’a leisiet ol-ol’a gambung chuom chuom’a ahung kikhen phad in Eden huon zong khenzah’a ana umkha hiding in zong ginchad thu akiseiye. Hizeh chun Eden huon hi hoilai mun pentah’a um ahiding vang seidoh thei ahi tapoi.

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.