Monday, April 25, 2011

Lungsiet um Japan - Current Story (LD April 2011)


Tuchung LD ah Japan gam’a liing kihot le Tsunami thu laijonians ho hedding deina’n ana seikhom’u hite. March 11, 2011 nikhuo’a Japan gamsung’a liing ana kihot chu Japan pao in Tohoku Chiho Taiheiyo-oki Jishin akiti’n, hichu Pacific tuipi pang’a Tohoku gamkaiya liing kihot tina ahi. Hiche liing kihot ahaddan ahileh 9.0 Magnitude, luipi pang Japan lampang’a kihot, Japan Standard Time a 14:46 ahi’n, eiho’a ding’a 11:15 dontah ahiye. Ahung kipatna (epicentre) Sendai khopi kom’a Oshika tuikuol Tohoku mun, tuipi pang’a kuon 130 km ahi’n, athuhdan ahileh 32 km ahiye.
9.0 magnitude jen’a had liing kihot chun 10 metre jen’a sang Tsunami ahin kuondoh sah in, hiche chu Japan khopi sung lungsietna beihiel in anuoi jieng’e. Tsunami umding hed masatna ananei zeh uvin TV channel ho’a warning ana bawl masat zeh uvin North le South America gam’a Pacific tuikhanglien pang’a chengho jaona’n gam 20 tobang in mipiho alhohdoh uve. Hiche thusim sut ahigeiyin Japanese police ho’n mithi 8,277 ahechien tauvin, 12,3000 amangthah’e atiuve.
Tsunami le liing kiho zeh in Japan gamsung seitheilou hielkhop in abuoiyin, lamlien le train lampi ho suhsiet in aum in, mun tamtah’a mei aka’n, dam ho ase’n ahi. Innkuo 4.4 million electric neilou in aum uvin, 1.5 million tuidawn ding neilou in aum uve. Chule hui lhahsam zeh in nuclear reactor 3 apuohkeh in, electric generator ho lahdoh in aum in ahi. International Atomic Energy Agency ho’n aseina uva aphadcha mudoh ahitoh kilhon in radio active cores ho azunlha manpoi atiuve. March niism 18, 2011 in Fukushima I le Fukushima II nuclear plant akuon’a 20 km. sung’a chengho ana lhohdoh uvin ahi.
Tuchung’a Japan gamsung’a liing kihot hi Japan khang thusim’a ding’a ahuoise pen ahita’n, vannuoi khang thusim’a ding in 1900 kum akuon’a sim in a nga channa in apangpha nalaiye. Japanese PM Naoto Kan in tuchung’a Japan gamsung in vangsietna katuo’u hi second world war zou, kum 65 sung’a gamsung’a vangsietna le hahsatna lienpen ahitai atihiel’e. Liing kihot anasat behseh zeh in Japan gamsung’a ding’a tuikuolgam lienpen Honshu chu suolam pang’ah 2.4 metre geiyin akitol in ahi. Japan gamsung’a vangsietna lientah alhun tahtoh kilhon in Japan economy zong hatah in tohkhah in aum’e. US$14.5 le 34.6 kikah mansah ahiye. March nisim 14 ni’n Bank of Japan in gamsung’a thiljuohna munho siemphat kitna ding in US$183 ana tuohdoh uve.
March nisim 11, 2011 nikhuo’a 9.0 Mw liing akiho masang in Japan gamsung’ah March nisim 9 nikhuo’n 7.2 Mw a had in liing khatvei ana kihot in, chule 6.0 Mw a had thumvei in ahin zomkit in ahi. Liing kihot thupi masang minute khat in seismometer (liing kiho ding hetna) munpi 1000 akuon TV ho’ah mihiem million  ho kom’ah hedsahna ana peman uvin ahi. Hiche ahitheina zeh chu seismic S-wave chu second khat sung’a 4 km chiezou ahi’n, second 90 sung in 373 km. changei chiezou ahizeh’a hedsahna umman ahi. Hiche hedsah masatna chun mihiem hinkhuo tamtah huhdoh in aumsah’e ti’n Japan Meteorological Agency ho’n asei uve.
Japan Meteorological Agency ho’n thupieh masah ananeina uva Tsunami thupi chu 3 metre a sang ti’n anasei uvin, ahinla hiche ngaidan chu a kikheh  lheh in, athupi napen Miyagi ah 10m chule, leiliing alosaona zong 70km ahi. Chukit leh agam aho suohna ding in minute 10-30 analud’e. Liing kiho zou nidan khat zou in Sendai huikuong ngahmun (Miyagi vapam’a umchu) tuiyin achupsuoh in, tui kinong chun car ho jieng zong bailamtah in alhoh zou’e. Tsunami zeh’a khopi sung’a tui alet’a, gari lientah tah ho zong chapang kichepna bang’a tuiyin alhoh lelena limho chu NHK news helicopter in phatah in video ana kabdoh uvin, mihiem lungthim atijad sah lheh jieng’e.
Minamisanriku khopi apumpi’n ase in, mihim 9500 amangthah in, thiluong 1000 amudoh uvin ahi. Chubep hilou in Kuji le Ofunato khopi zong hoilai ham ti jieng zong heddoh thei hitalou ding hielkhop in Tsunami le liing kihot chun ana susedel jieng’e. Rekuzentaka ah Tsunami chu asuose lheh in, inn songthum changeiya sang in ahadzou’e. Iwate gamkaiya Miyako, Otsuchi le Yamada, Fukushima gamkaiya  Namie, Soma le Minamisoma, Miyagi gamkaiya Onagawa, Natori, Ishenomaki le Kesennuma ho geiyin Tsunami in diemlou hiel in ana bawlchah in ahi.
Japan gam’a liing akiho zou chomkhat in Pacific Tsunami Warning Centre in agamkaiya chengho Tsunami umding ahiti’n thupieh ana bawl uve. Chule US lhumlam tuipi pang le Alaska Tsunami Warning Centre in California le Oregon vapam lah’a Tsunami umthei ding ahida’n ana phuongdoh kit uvin ahi. Thupieh bang chet in California le Oregon munlah’a Tsunami 2.4m a sang ana um in, mun phabep asukha’n, kuong le kuong kaimun asuse’n, US$ 10 million man thil zong asuse nalaiye. Chule Hawaii mun’a zong government thilkeo US$ 3 million man asuse in, mimal thilkeo US$ 10 million valman zong anuoimang hiel’e. Wewak mun’a thunei vaihomho’n East Sepik, Papua Guinea mun’a Boram Hospital akuon in damlou 100 umho Tsunami in atohkhah masang in ana lhohdoh man uve.
Tsunami le Liing kihot in Japan gamsung’a thil asuhsiet hi itihlai hizong leh haimil nikhuo umlou ding ahitai. Liing kiho sang sang in zong Tsunami in thil suhsietna lam’ah panmun lientah ananeijo’e. Tsunami in nuoi tahbeh’a anuoina khopi sung video ana kikabdoh ho i-nung vet leh khopi sung sang in nen kisetkhomna mun toh akiloujo tai. Imazouse alhusuoh keiyin, ading kiti mong mong muding umlou hielkhop in ana huoise’n ahi. Thil le lo kisuse hohi asum’a khuot ding hileh chaitih umlou tobang’a khang zing jieng ding in aum nalaiye. Japan in Tsunami akuon’a kivenna ding’a anti tsunami seawalls ana siemdoh hochu Tsunami ahung kipat tah tah leh tui hadtah in leivui akho tobang bepseu in aum in ahi.
Liing kiho heddoh ahitoh kilhon in Fukushima I le II, Onagawa Nuclear Power Plant le Tokai nuclear power station, reactor som le khat umna hochu akhah pai uvin ahi. Sah suolam gamkaiya um Higashidori zong chu ana khah uvin ahi. Thakhat’a kha ahizeh uvin asa zing uvin, avotna ding uvin nikhuo phabep ludding ahizeh in moh lungmuon pai jieng theina ahi dieh pouve. Suhdapna ding in generator amangcha uve. Anti tsunami seawall ho’n Tsunami atin zoulou phad uvin vangsiet umtah in Fukushima I le II mun’a amanchah’u generator sena’n ahung kinei uvin, hiche akuon chun radiation ahung lengdoh pantai. Hiche nuclear power plante teni vellah’a chengho mihiem 200,000 valjen chu alhohdoh tho uve. March nisim 16 ni’n huiyin radioactive particles alhoh’e tithu ahung um pan in, Japan gamsung bep hilou in eiho gam lam changei’ah mobile sms in na ngailudho hilson in ti thupi’a mangcha’n zouthu chu ahung kithezah tai. Hiche radiation chu nuclear power plant teni umna akuon’a 30 km. changeiya bou tijad um anahida’n ahiye. Thil tijad umjo cheh asuodoh khah ding venna in helicopter mangcha’n Fukushima I nuclear plant chu tui ana chap uvin ahi. Fukushima I le II nuclear power plant teni apuohzah thu zong i-seidoh nuom uvin, hinla LD in mun ong tamtah eihin pieh tahlou zeh uvin phad aumleh akitlam’a seiding in ana koi phot tau hite.

No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.