Friday, November 19, 2010

The 4th Laijon Digest Miuzeeko Awards 2010

Khaile, December 14, 2010 hung lhung henlang hileh Kholmun Playground, CCpur gamsung’a LD Miuzeeko Awards 2010 homdohna hung umkit ding ahitai. Hichena ding’a laijon ho’n lha masa’a vote inalah khomna uva kuon chun category khat ading in mi 4 chieh ahung kilhengdoh tai. Hiche mi 4 ina lhendoh ho’u lah akuon’a mikhat bouseh award muding’a ama ama category dungjuiya lhendohna hung umkit ding ahitai. Hiche chu laijon ho mama’n i-hin lhenkit di’u ahiye. Anunglam’a form hung kipe hi suhdim’a LD kijuohna mun anailam pen pen ahilou leh LD agent ho kom’a ana piehlud zing thei ding ahiye. Avaigei pen’a December nisim 7 masang’a piehlud thei hiding ahiye. I-deilhen pen khat in award ahin mulou tieng leh lunghan’a LD te alungthim pha pouve ahilou leh deisah chuom aum’e ti’a LD kitom khum tahlouna ding in laijon ho’n phad kizen pedcha hin i-deilhen pen pen’a ding in vote bawl le’u hen damtheina hipen inte.
The 4th Laijon Digest Miuzeeko Awards 2010
The 4th Laijon Digest Miuzeeko Awards 2010 ading hin category 7 aum’e. Chule award hin mupen pen chu sponsore bawl nu/pa in mipi masang’a award piehdohna aneiding ahitai. Tuni chan in Best Gospel Singer le Best Music Video Artiste (Male) teni hi Pu Thienmang le Pu Limmang Baite in sponsore eihin bawl pieh tauve. Adang category 5 aum nalaiyin, hiche hohi LD Editorial Family ho khat penpen toh kizahmat’a sponsore thei ahi nalaiye.
Tuchung’a hi lhakhat bouseh vote kilading ahitoh kilhon in laijon ho’n chingthei tah in LDMA ading in vote bawl’u hite. Chule mobile sms a vote bawl vang phal ahipoi. Hiche a form kipe tilou adang phal hilou ding ahiye. Kumdang’a bang’a Miuzeeko form xerox kibawl ho chu invalid sa hijieng ding ahi. Hiche form hi LD Miuzeeko Awards Selection Board ho khut’a lud ding, December 14, 2010 nikhuo le bou phuondoh hiding ahiye. Chule vote simna chungchang’a hin LD Editorial Family in mopuohna imacha aneipoi tihi laijon ho’n hechieh’u hite.


1. Best Pop Singer
1. Kakai Kipgen
2. Kamboi Baite
3. Janglal Khongsai
4. Miranda

I vote for .............................................................................................
2. Best Gospel Singer
1. Lhainei
2. Lienchung Haokip
3. Hechin Haokip
4. Lamneilhing

I vote for .............................................................................................
3. Best Music Video Artiste (Male)
1. Garry Haokip (Gentheina ding bep - Khangkhalei II)
2. Paokhan (Paolienhat - College Lanu)
3.  Sashang (Chung’a Chollhanu - Lhalam Chollha)
4. John S. Haokip (Khongbai Rock - Khangkhalei II)

I vote for .............................................................................................
4. Best Music Video Artiste (Female)
1. Carolyn (Hitidi’n kana gelpoi - Khangkhalei II)
2. Kim zonlhing (Jaan khosod - Lhalam Chollha)
3. Kym Hmar (Shitwi bang - Khangkhalei II)
4. Ngaikim Sitlhou (Jaan’a chung chollha - Lhalam Chollha)

I vote for .............................................................................................
5. LD Song of the Year 2010
1. Kuki Chate (Lyrics: Jeff Akai)
2. Ngaina Mitlhi (Lyrics: Joel Jangboi)
3. Lunghel’a leng (Lyrics: Gou’a Lhungdim)
4. Kanam jem (Lyrics: Lienchung Haokip)

I vote for .............................................................................................
6. LD Miuzeeko Idol
1. Lalneo Gangte
2. Amar Thomsong
3. Bill Lamkam
4. Paohen

I vote for .............................................................................................
7. Best Music Video Album
1. Khangkhalei II
2. Kanamjem
3. Lhalam Chollha
4. College Lanu

I vote for .............................................................................................



Hiche form hi cheplha’n lang, Laijon Digest office ahilou leh agent ho khut’ah ana pelud in.
Last date: 7th December, 2010. (Online le sms voting akibawl loulai zeh in LD a form bouseh akila thei nalaiye)



Maxxy's High School Life

Maxxy Minthang

LD Best Pop Singer 2009 Maxxy Minthang in tukum kim don chun koppi ana neita’n ahi. Jinei hinkhuo ahin mantoh kilhon in sanakhang dalhapa chu ahi maitai. Nungkou kit ding nuom zong leh nungkou thei ahitah lou toh kilhon in Maxxy ading in maban khankho ding ngaituo pum’a phad chiesa ho lung’a geltho tilou adang bawlthei imacha aum tapoi. A sanakhang pamai asah mama hileh kilawmtah in tuhin Maxxy in album thah khat tulha sung’a record ahin patkit ding ahita’n, hiche chu high school life ati’e. Koi tobang Maxxy Minthang High School kai laiya nungah ana helkhah aum leh tu’a ama album thah’a hi laa khat le ni kisah khumna hung umtei ding in ginchad aum’e.
HIGH SCHOOL LIFE a laa asah dingho Maxxy in aseidoh nuom hih laiye. Hiche hochu David Kakap le Thangjangam Khongsai in music abawl lhon ding ahiye. Musician teni’a ding in zong Maxxy album HIGH SCHOOL LIFE hi album poimo tah hung hiding in aum’e. Azehchu Maxxy ngaisang’a alasah ana ngai zing ho’n koi music ngeijo’em ti’a vetlhahna aneina’u zong hung hiding ahiye. Hizeh’a chu theitob suo’a athepna lhon zouse ahin puohdoh lhon ding ginchad ahikit’e. Music asiem khom lhon ding kitihi kithuo khom lhon ding tina ahipuon, laa chuom chieh aboipi gel gel lhon ding tina ahijoi.
Maxxy Minthang hin album ni (First Letter I & II) ana release akuon in nasatah in minthanna ana kimu’n, chule First Letter I a laa khat zeh in chabel dopna zong ananeita’n ahi. HIGH SCHOOL LIFE a vang hi chabel dopna aum tahlouna ding’a Maxxy in zong laa aki lhenchil tei hung ngai ding ahitai. LDMA tieng leh Maxxy in laa thah sah ding anei tina zong ahikit tahzeh in laijon ho’a ding in thanop um chuom tei lheh inte.

Alex Luonlhi

Alex Lalcha Kipgen
Laidang lengdi’n ti laa ahin sah akuon’a hung minthang doh Alex Lalcha Kipgen in achiesa October nisim 30 nichun Sapormeina, Sadar Hills’ah Luonlhi kiti audio album khat ana lhadoh kittai. Hiche audio CD hi ama’a ding’a anichanna ahita’n, amasa’a sang’a hung minchiejo ding in ginchad aum’e. Alex Lalcha Kipgen hi Kangchup, Sadar Hills a cheng ahi’n, tuhin a chapa lhathum ahung lhin ding ngahlel tah in hinkhuo amang’e. Chule September lha’a release Lhalam Chollha music video album a laa atamjo amasah ahi’n, Lungsiet Khat, Lhalam Chollha kitiho ana minchiepi lheh jieng’e. Alex Lalcha hi kisuonlelna’a dim, mi polnoptah ahi’n, chule ama lasah hin midang’a toh kibanglou, lungsiet umtah’a laa sahdoh theina talent aneiyin ahi. Mitin ngaichad thei ding’a laa asahdoh thei zeh in The 4th Laijon Digest Miuzeeko Awards ading in laijon ho akuon in deilhenna sangtah achang in ahi. LDMA a laa asah apatna hiding ahi’n, laijon ho’a ding in thanop umchuom lheh ding in ginchad ahiye.

Khangdong Mopuohna

‘Khangdong’ kiti thucheng hi gam chom chom, mi chom chom chuleh chon dan chom chom nei ho’n jat chom chom in ahil chien na pe zong leu leisiet chung a mi atam jo’n dih asah le apom pen chu ahileh “Khangdong kiti phad lai hi mihing khat hinkho sung’a atha hat, alung thim hat lai chuleh adam thei lai, alung in aguot chan abol thei lai phad chu ahi” ti hi ahi. Alhaang pi in mihing kum sim a kum 15 apat a kum 35 sung a um ho hi khangdong ti in akihe e. Hiche khangdong phad lai hi mihing numei hihen pasal hizong leh ahinkho a apoimo pen phad sung chu ahi e. Khangdong hinkho mang thiem lou ho’n ahinkho lhung kei in hahsatna le gentheina tamtah aneilo jiuvin, amang dih’a phatah le kitubtah’a mangho di’n vang hinkho lhungkeiya nopsahna le lolhinna in aneithei uve. Lamchuom chuom’a Khangdong mopuohna ho aban ban in ana veu hite.
1. Innsung a Mopohna:  Innsung iti hi i-hung seiletna chule chonda’n, umchan le khanchan i-hin zil masatna ahi. Khangdong ho’n innsung’ah mopohna lientah anei uve. Innsung’a chate aphatmo’a agitlou’u leh innsung anop theipoi. Innsung’a i-mopuohna’u masapen chu nu le pa jabol ding hi ahi. I-hung pienna inu le ipa ija thiemlou’a i-suh lhasiet khah leh i-hinkho lhungkeiya vangsietna le gentheina eihin tosah thei ahi. Anu, Apa chung’a khanse le jalou’a noise tah’a bol mipa minu vang chu hoilai’ah um henlang i-chan hijong leh vangphatna toh ponte. Nu le Pa jabol kiti hi Bible a imu bang uva thildih ahi mai hilou’a damtheina le hinkho sotna ahi. Inu, Ipa jathiem’a lungsietna le khoto thiemtah’a bol hi imo pohna’u thupipen ahi. Aban’ah innsung’a isopi ho ngailut hi imopohna’u lientah ahikit’e. Sopi le sopi aki ngailud’a aki lungto leh innsung nei le gou chule lamchuom chom’a khantouna asuodoh sah’e. Aki tuoh/kipum khat loute innsung chu alhasam tultul uvin amangthahji tauvin, kingailu’a kituohtah’a cheng innsung vang chu anisieh in phattheina le vangphatna akimu uve. Kingailutah le kituohtah’a um’a innchen, louchen lolhingtah siem ding hi khangdong le chate ho chung a kinga ahi.
2. Khosung a Mopohna:  Khangdong kitubtah’a alamkaina khosung chu anopteiyin akhangtou teiye. Khangdong ho kikah’a kitomo, kimit thipna le ki-engsiettuona umna khosung chu acheng ho ding’a ahahsatdan chu meidil tobang ahiye. Khosung abang chu gollhangho judon le khamthei bol lam’ah akithutuoh ten jiuvin, upu naolhangho zong chutima chun akithutuoh ten jiuvin, akituo lai’u le aphajina’n ahung kinah phad tieng uleh haosa khosung vaihawm ho le nupi naolhang, chapangho lhuoh sathet le tijadna’n adimsah jiuvin ahi. Phatah’a i-vet le khosung kichepna ding lentuol phatah hinneiya, school hinneiya, lampi ho kitubtah’a hinnei khuo hokhu guollhang nungahho kithutuoh tah’a panla’a, kiloikhomna phatah nei kho ho ahiji deu uve. Tuni’a khangdongho mopuohna chu ahile i-nuoiya maban’a hung khanglien ding hochung’a i-mopuohna’u ahi. Itobang napha khangdong ihi sung uva ibol itoh dohho’u inuoi uva ho’n ahin zuitheidi’u ham, ahilou le ikitomona’u, ikikhentelna ho’u idalhah pieh diuham? Tuni’a khangdong kahi kiti ho’n phatah’a i-ngaituo uva pan athah’a ilah phad’u hita louham?
3. Houbung sung a Mopohna:  Houbung kiti hi kiloikhom na ho lah a poimo pen loi ahi. Houbung kitup tah neilou, kikhel le le, kilheh jap jap khosung chu kithu to naleh kipun khom na ahah sa in ahi. Chule houbung tam na khosung chu akitoh thei ngei ngei poi. Khanglai kiloikhom na phatah le kitup tah nei houbung chu ahat in, anop in, tahsa le lhagao lang akhangtou tei in ahi. Houbung sung a kikhop na a khanglai lasa ding, pan lading aum lou leh kikhop zong athi deh in anom thei poi. Hiche khanglai kiloikhomna ahat na ding in khangdong ho’n mopohna lientah anei un ahi. Lasah nalang a choir chule manchah ding tumging thei guitar, keyboard, music/sound system kiti ho khanglai ho mopoh na ahi in, pan phatah a lakhom thei lou khanglai ho chun hiti hohi a itih azong anei doh thei loudiu ahi. Itha hat lai, ibol thei lai ahi houbung sung a ding a hapeh a kipeh hi thilpha chuleh vang boh chan na khat zong ahi. Khamna thei a lop sang in Pathen thu a lop apha joi. Chule houbung to kisai a thil khoh tah khat chu khanglai lah a loitum, paitum siem hi ahi. Hiche khel a khanglai suhat mo ding aum tapoi. Lamkai khat nahi a khanglai sung a kimangcha khat nahi leh loitum, paitum siem hihbeh in, siem ding lung in zong gel hih beh in. Ajehchu nangjeh a na khanglai hatmo a, kipawl khom na nasuh boi a, na houbung chan zong akah khah ding ahi. Lamkai dihtah in mi khen tum anei po’n, mi zouse kibang in aki gop pi thei in, mi zouse kitoh tah a pan lakhom thei ding in apui huoi thei in ahi. Khangdong ihi lai a houbung sung a kimanchah hi athon in amoh manthah ngaipo’n, khonung le I hinkho sung a phatchom na eimu sah tei khat ahi zing in ahi.
4. Gam le Go chung a Mopohna: Eiho thinglhang mite hi go le gam a neh iki hol uva innchen louchen isiem u ahi. Hiche zieh tah ahi go le gam ingai lut diu ahi. Tuni a ivet le ichen nau gamsung ahin gammang, thing le go ma’ng ket kuot a aum na mun aum beh tapo’n ahi. Thing na louna aki suh mang teng le hui nundan, asat avot (climate) aki khel in hahsat nalang ima no cheh cheh u tina ahi. Kahung pien na le kasei let na Tuilaphai gam ahi in, kaneu lai in zingkal khat a nidan khat tobang vadung a ngathal kachoi a nga kaga kap le jing kal ann me kham kakap doh ji in, vadung zong tui atam in, suong hozong tui paan in atuom in, nga zong atam lheh in ahi. Ahinlah tuni in Tuila vadung zong akang ding in aum in, suong ho lampi siem na ding in aban lah doh zou tauvin, nga zong aum lou tithei ahitai. Kum kihei ding kuon chang at lai ngatui thah lai a nga pa ding zong aum zou tapo’n ahi. Hiche hi lou le ai mang a nga imat uva damdoi mihing ading a zong phalou ho iman jeh u ahi. Chule thing le go iha phuh/suhmang behseh tauvin I vadung nei ho’u zong akang kigo ngen ahitai. Ichen nau gam leisiet, thing le go, thing na louna ho ingailut lou uva polche hen hun le thanghuoi tah a iman zom zing uleh nikho khat le iman thah tei tei diu ahi. Kahung gollhan ti’l lai in ka guol ngaitah khat in mikhat huong sung a thingphung neu nalai khat ahoh chem in abon in ahiet lha in, hiche thing chu athi tei ding in aum tan ahi. Hiche thing nei pa chu alung hang beh seh zieng in ka guol pa jah achun,”Hiche thingnou ahoh nahiet a, agop lhah a nathi sah kigot bang in nang zong nakhan hoi lai tah in goplha inlang mangthah tei tei in” ti’n ahin sam in ahi. Kum ijat ham zou in kaguol pa khangdong pien hoi le thahat tah chu damlou na khohtah in ahin pha in ahinkho ana bei ta’n ahi. Abei nichun phad che sa a thingphung nei pa’n ana sam set nachu kalung thim ah kathah gel doh in kati aja ma ma in ahi. Hiche kasei hi thingphung neipa chun asam set zieh a kaguol pa chu thi ahi kati na ahi po’n, ahinlah keiding in kahin kho a kachin thei thil khat kamu doh in ahi. Gam le go, thingna, louna it le ngailut hi apoimo ma ma in ahi. Hiche ho ahung lhom a aum lou tieng le gamsa, vacha, chule gancha ho zong alhom suh tul tul ji in ahi. Apoimo khat chu vadung, vacha a nga mat na a damdoi phalou tah tah iman ho’u hi agang thei pen a ingah uva pha ahi. Khangdong ho’n gam le go, thing na, louna sumang le suse a pang lou a aveng tup le aching tup a ipan zoh diu ahi.
5. Kiloi khom na nei le gou ho chung a mopohna: Kum som le nga (15) masang chun igam sung uvah lampi le kikom tona ho phatah inei uvin, culvert ho kitup tah inei uvin, kolphe meivah (electricity) zong igam sung u atam jo ah ana lhung ta’n ahi. Ahinlah khangdong ho khanset le gitlou jieh in iding a ima cha suse lou culvert ho ilho se gam uvin, lampi hozong gamsung kivaipoh na government ho’n eiho kitup lou jieh in siem peh lou in sot tah ina koi peh uvin, agenthei in ipang un ahi. Electric gui le khuom zouse igu mang gam uvin, a gui hochu bel in mi tamtah in akisun un, a khuom ho thih se in akijoh un, tuchan in electric inei kit tapo’u vin ahi. Ichan diuva lom gotna vang ichang nauve. Tuni in khoilu thao mei ivah un, kerosene thaomei ivah uvin, sum tam tah tah iseng uvin ahi. Mingol te ihi jieh un genthei tah in hinkho iman lo tauvin ahi. Midang gam ivet le thinglhang kochong kheh kheh a cheng honzong electric meivah aki nei chil chel uvin, akhosung ho’u anop chom ma ma in ahi. Midang ho’n khantou na ama no’u leh eiho ikhang suh cheh cheh un ahi. Kaneu lai a hiche electric gui le akhuom gu a ana kijoh ho khat cha beh zong nomsa tah a inncheng kahet aum poi. Tuni a adam nalai hozong khut do a vah lou cha bep ngen ahi uve. Chule government akuon a panpi na a kisa Community Hall, School Building, tuilong (water pipe) inei ho’u ban nei chan isu se uvin, abaang ho le langva ho igu mang uvin, tuilong ho iki joh uvin  phat chom na’n la inei deh pouve. Phat chom tah sang in avel in inei thei kit tapo’u ve. Khosung, vengsung, gamsung a ikitaan u japi thil nei hohi eiho a ahi in iven tup uva ichin tup uhi thil poimo tah ahi. Khang khat chon gitlou jieh in aban a khang ho’n genthei ithoh lo ji uve. Khangdong nahi lai, nangma khang a thilpha nabol doh a nangma le nanung aho’n ichan ham a nopsah na ahin to diu nadei am? Ahilou leh nangma khan set jieh a na nung aho’n genthei ahin to diu nalhen joh ham?
6. Sum le Pai, sumkol veina’a mopohna: Sum le pai hi mihing ading a poimo tah ahi. Gamsung khat ahao sat na ding in sum le pai gampam, gamchom a pot doh lou a akivei den angai in ahi. Tuni a eiho hina a thildih loutah le apha lou tah chu thil ichoh phad uleh meilhei, kol le vai ho ijot zing uhi ahi. Kol le vai ho hin athil u choh na a iman u isum uleh idangka ho’u hi akikhol uva agam lang uva athot doh jiu ahi. Hiche phad le sum chu gamsung a kivei den lou a kinung mu kit talou ahi. Nakhut a sum nachoi chu naman doh a nako’m ahung kile kit thei le gamsung a sum kivei a ki haosa thei ahi. Tuni a kol le vai ho’n nang ann me joh lom khat beh zong nahin choh pieh khah em? Nang ma thil joh themkhat beh ngai cha henlang nahin choh pieh leh kol pa sum chu themkhat beh nakhut a hung lut kitding ahi. Ahinlah ama’n nang thil ho ngaichat na nei lou a nasum bou angaichat a agamlang a athot doh jieh a gamsung a sum kivei thei lou a ichan ham a ivai chat u ahi. Tuni in na Jat na Nam chanpi khat kom a thil cho lechun na ann me ham nang akon a thil khat beh achoh leh na sum chu nangma khut a hung ki nung le tina ahi. Hiche in avet sah chu gamsung a sum kivei a, gam pam a pot doh lou, sum choi chu kikhel mai mai tina ahi. Eiho’n “Eimi dukan a thil ichoh le aman tam behseh in aniel ahah e” iti jiuvin, ngaidan dih lou tah ahi. Sangkhol ham Toka khat ham nachoh chu aman dihtah chu Dangka 500 tita leuhen, Eimi pa chun 550-600 vel a aman asei di ahi. Ahinlah kol le vai pa chun aman chu 700-800 ati ding ahi. Haniel a naniel zou leh 500 napeh ding ahi in, nangma lunggel achu “Kaha niel doh thou e! 200-300 setpi ei kiem e” nati ding ahi. Ahinla Eimi kom a nachoh le 50-100 ham bou nahin kiem a nagel ding, ahivang ala hoi a cho zong lechun aman napieh chu kibang hithou thou ahi e. Kol kichepna le lhep na a lha lut bep nahi ahi. Christmas man nading in Pangal bong iti se se uvin ingai sa’ng lheh uvin, gamla tah ah hahsa tah in Pangal bong iga cho jiuvin ahi. Ipi ding a Eimi ho’n kum hitih chan (Christian ihi nau kum 100 iman jou u ahitai!) Christmas kimang ta a bong zong Christmas man nading a iki vah thei lou lai uham? Eimi khat in bong avah a hiche chu ichoh le bong man akon a som a khat (tithe) houbung sung a hung lut kit hilou ong? Pangal pa bong adei jat jat asah mantam tah a nachoh a som a khat siki beh zong nanung mu am? Phatah a lungthim thuh tah a thil hohi gel det det phad ahitai. Tukal thil cho a nache kit phat le Eimi ho dukan ah chotan. Eile ei iki tosot lou uleh meilhei, kol le vai ho’n hibang a eihin khen teldeh uva kichep na a inei chavai deh nung uva eihin siem thah diuva nagel ham? Pangal pa bong chu aman atam vang a atu’i a al chom ahipoi. Eiho thinglhang bong le voh khel a tui ding leisiet chung a hoi a namu ding ham? Khangdong ho’n lunggel le ngaidan khel tau hite. Hiche hung kikhel nading hi nang le kei akon a bou kikhel thei ahi.
7. Nampi sung a Mopohna:  Nampi thu akisei leh asei thiem ngen, ahe ngen le aching ngen ihi uvin, apha lheh e, ajieh chu minung del zong ihi deh tapo’u ve. I nampi’u natna tamtah aum in, chomkhat kah a siem phat thei ding zong ahi deh poi. Ahinlah tuni a khangdong ho’n igel phat diu chu iboi na ho’u sei sei tah lou a ipi ti leh maban a lungkhat thakhat a ipan khom thei diu ham ti joh igel khoh u angai tai. ‘Koi kho kel ham chomdeh diham?’ ti geldoh a midang namdang toh kite kah kah hohi bollou in apha e. Iboi na ho’u, inat na ho’u isei sei uva apha chom ding aum pon chule aphat nading zong isei doh zou tapo’u vin, imasang ding zoh u gel jo tau te. Iboi nau atam in, Nam ihi nadol uva I phat mo nau zong atam in ahi. Iboi na lien pen uchu iboi na’u isei sei uhi ahi. Ahinlah hiche hohi hasei da taute. Khangdong loi le pai ho toh I Nampi’u thu a kihou lim naho ah mi tamtah in pum khat le sakhat a um tei tei ding ti gel khoh na le lungvil na kinei ho mu doh thei in aum in, hiche poh nat na le lungvil nahin thil pha ahin so ding kinep aum lheh e.  Tuni apat in iphat naho zoh u sei taute. I namsung uvah lekha thiem tamtah inei tauvin, officer zong asang pen pen ho inei tauvin, Pathen thu sei zong minthang tah tah inei uvin, I lasa thiem ho’u la koima nuoi ah aum deh po’u vin, mi nuoi avang ihi deh po’uve. Eiho tobang a officer neitam koi umdeh am? India gamsung mai hilou in leisiet chung a I um lounau gam la aum beh po’n, hoilai mun a iche zong le ijat mi inam mi muthei le hetthei aum in, hoilai achu ihi na kiki sel a kijah cha ding ham? Kuki kahi kakipah in kaki thang at lheh e. Kiletsah na, kithupi sah na le chapou na a kasei ahi pon, I Nam sung uva thilpha, thilhoi, ihi nau va kiletsah pithei, midang toh kibang lou chondan phatah, mipha, mithupi le minthang tamtah inei jieh uva kasei ahi. Thini, man ni, vangset ni, lungdon khoisat toni, kipa ni ho a ipan khom dan u chule hieng le kom kigel khoh tona, ipi  ipu teu chondan tuni chan a kitup tah a inei uva ichin tup ho’u, khang gui le khankho kichen le kitup tah inei ho’u, iki gel khoh dan ho’u hoilai koi Nam koigam a kimu deh am? Hiche hohi ki letsah pi kham hilou ham? Khangdong hon imo poh nau chu hiche thilpha, chonchan pha inei ho’u hi mansah ding igot lou uva isuh hat joh diu ahi. Khosung le houbung sung a lamkai le mopohna nei ho jabol ding, haosa le vaihom ho jabol ding chule ahithei chan a khangdong khat hina jal a ama ho ithei top so a kitho pi a tosot ding hohi imopoh nau ahi. Kei gel dan in vang Nampi thu lientah a sei sang in ium na, ichen na, eima mimal le I innsung, I khosung ah ihi na bep cha’n kitup tah in um mai mai in cheng thei leuhen Nampi sung acham in hung kitup jieng tante.  
Amasa lang a isei bang uvin ‘Khangdong’ hinkho hi mihing khat hinkho ading a phad lah a amantam   pen le ‘Sanakhang’ kiti phad ahi jieh in chingthei tah a mangding in iki tiem uve. Hiche khang iman lai a ithil bol ingai to jouse khonung a ihinkho lhung kei a jinei, chanei, innchen siem na le hinkho chedol a eihin pilhin sah le eihin kithopi a hinkho lampi pha le dih a eipui uva pang ding ahi jieh in tuni a khangdong ho’n jat chom chom a imopoh naho’u geldoh zing le gelkhoh zing ding in iki dei sah nau iphong doh uve.  


- Mangcha Touthang
Asst. Editor, Laijon Digest

Gold Medal khat i-sangkit tauve

Achiesa October nisim 13, 2010 nikhuo’a The 12th Convocation of Manipur University ana kimanna’a chun laijon ST. Thienkhomang Haokip @ Thiengmang in Sapam Tomcha Singh Memorial Gold Medal ana kisan in ahi. 2009 kum’a M.A. exam abawlna’a International Relations mark sangpen amuzeh’a Political Science simlai ST Thienkhomang in Sapam Tomcha Singh Memorial Gold Medal ana kisan ahiye. Hichangeiya lolhinna ahin muna chung’ah innsung mite’n kipapina aneina ban uva LD in zong hachangpa’n akipapi’e. ST. Thienkhomang Haokip lolhinna hi Churachandpur daily news phabep hedsah in ana um in, hinla koima’n ana suodoh pieh tapoi. Prelim exam lolhing maimai hung kisuodoh hosang’a thupijo le simlai tamtah in kitilkhouna’a aneitei ding tahsanna jal in LD in khohsahna neitah in anuoi ahin ST Thienkhomang Haokip thusim chomcha’n ahung kitahlang nuom’e.
Sadar Hills gamsung’a um Tingkai Kholien kiti khosung’a cheng Ml. (L) Mangkam Haokip le Nl. Henlhing Haokip teni laigil gaa ding in 1978 kum chun Thienmang ana pieng’e. Thinglhang khuo’a hung piengdoh ahizeh le innsung hahsatna zeh in thiemzilna lam’ah chuti tah in ana masot zoupoi. Kum 9 alhin kum, 1987 kum in thiemzilna lam’ah ahung kipanbep in, Tingkaikholien Junior High School’ah Class A apat Class I changei anasim in ahi. 1990 kum akuon in Tuibuong’a um Grace Academy ah ahung kaipan in, Class VI changei ahin sim’e. Vangphat umtah in thiemzilna lam’a sum le pai lud seng talou ding in 1996 kum chun Jawaharlal Nehru Vidylaya, Tuinuom’ah alud’e. Hinla 1997 kum’a Lamka boina zeh in aban zomthei talou in thiemzilna lam’ah akicholduo ta’n ahi. Chule tahsa damtheilou mi ahizeh in 1998 kum’a zong chun aban simbe talou in akicholduo kit in, 1999 kum chun Grace Academy, Tuibuong’ah Class IX ahin simpan kittai. 2000 kum’a HSLC exam ana um’a chun ajao in, hiche’a chun II Division in ahung lolhing’e. 2001 kum in Sielmat Christian Higher Secondary School ah Class XI asim in, Class XII vang kumni asim in, 2004 kum chun II Division mama in ahin zoukit’e. 2004 apat 2007 changeiyin B.A. Bethany Christian College’ah asim in, hiche zong chu II Division mama’n achaikit’e. 2007 kum in Manipur University ah alud in, gunchuna le tomngaina chu Pathien in phatthei abuohta’n, M.A. vang chu 1st class in ahin zoutai.
Thienmang thiemzilna toh kisaiya hedthei dom achung’a hung kitahlang ho akuon’a mudoh thei chu mihiem’a ding in lolhinna kitihi moh’a mujieng thei ahilou dan akichien lheh jieng’e. Lekha simna lam’ah gentheina tamtah ana thuoh in, hizongleh lunglha lou hiel’a pan ahinlahna zeh in Gold Medal a ngongchang’ah aki’o ta’n ahi.
Chapang atamjo hi kumthum le kumli kikah’a lekhasim kipan jiengseh ahiye. Kum 9 a lekhasim hung kipan pachu class room high school akailaiya teacher phabep toh akum kibang ding ahitai. Chule class room sung’a mi zouse’n He’u ti’a eihinkou ding vang chu thilnuom hilou hiel ding ahiye. Hinla hiche ho zouse khel lampeh’a chu lolhinna ana um nalai ahiye. Mi tamtah khatvei losap zeh’a lekhasim thase’a haisan jieng ho’a ding in vang amaho chan dingsa lolhinna chu midang pieh in ana umtante. A lekhasimna sung’ah Thienmang zong khatvei sang’a tamjo ana losam in ahi. Chule ama sang’a hatah’a chapangjo jiengseh toh hung kivoptou’a lekha ahin simtou ahi’n, hiche zong hi mi tamtah’a ding in impossible hinte. Hinla Thienmang’a ding’a I’m possible anahi zeh in simlai tamtah vetton thei le kitilkhouna thei hinkhuo ahin suodoh jota’n ahi. Hiche article simdoh zouse’n lolhinna kiti hi one two three a hung lhung jieng lou ahida’n i-heddoh uva, khatvei nivei losapna chu lolhinna ding’a kalbi phapen’a i-manthei teidi’u iki deisah uve. Simlai lunglhaho’a ding’a lunglhah louna ahung hi’a, alung lhalou ho’a ding’a kitilkhouna ahiding deisahna lientah pum’a Thienmang thusim hung kitahlang hi i-phatchuompi di’u ikinepna’u ahi.

Kikhen telna Chavang Kut

Chavang Kut lolhingtah in chai in aum kitta’n, kipa aum lheh jieng’e. Ahinla laijon ho lungthim sung’ah kipana achamkim zou mong mong tapoi. Miss Chavang Kut 2010 a ding in meilhei nungah khat lhendoh in ahung um kittai. Amin zong seida jieng’u hite. Jachad chad aum’e. LD 2008 November issue’a The First Word ah Chin Kuki Mizo chate lah’a nungah melhoipen Meilhei tithu inasun uvin ahi. Hiche thucheng hi zahda aum lheh jieng’e. Ahinla tukum in zong angaima leu ahikittai. Eiho’a ding’a guolnop lienpen ahitoh kilhon in Miss Chavang Kut ho’a ding in kipaman tamtah tah guon pieh in aum in ahi. Dangka Lakh Khat kiti chu todna ahi tapoi. Eiho nungah khat’a ding’a ahinkhuo kisiemdohna thei hi’ah ahitai. Hiche zong chu thuchuom hitaleh, eiho nungah melhoi kilhenna’a meilhei nungah lhendoh’a aum zing hi ipizeh mong mong hintem? Nampi sung’a mihiem aphatsah alhom lheh jieng’e. Hinla committee ho’n abawl zing’u zong hi azeh khat um hikit tei ding ahiye. Tuchung State Level Chavang Kut achun thinglhangmi alhom lheh jieng’e atiuve. Kuki chate sang in zong meilheiho atamjoi akiti nalaised’e. Iki gopkhomnadi’u State Level Chavang Kut’a mihiem athanop tahlou zeh in aning ning’ah Chavang Kut i-mang tauvin, hiche hi eiho’a ding’a kikhentelna khat zong ahikittai. Kigopkhomna ding mun’a ikigop thei tahlou zeh uvin ikikhenna’u asuohdoh jota’n ahi. State Level Chavang Kut hi eiho gamsung’ah, eiho milah’ah kimang henlang hileh aning ning’a Chavang Kut manna hi umlou ding ahiye. Suhkhiel vang chu ana lien behseh ahitai. Hiche siemphat ding chu thilbai hitapuonte. Siemphat tahsang in Khupting le Ngambom thusim abilkuol’a khatvei jiengcha zong gingkhalou ho choisangna ding in aum jota’n ahi. Kumkit akuon’a meilheiho’n zong cultural dance abawl uva ipiti’em? Hiche zong chu hung gamla talou maithei ahiye. Tu’a thinglhang gam achu’u ahung lolhin’u leh naicha hiding ahitai.
Chavang Kut thu’a hin sei le sah tamtah aum zing in ahi. Ademho’n zong i-dem zing uvin, abawlho’n zong abawl ngai’uh akibawl zing uvin, parallel a chie ihitah zeh uvin iki suhtuonadi’u agamla lheh jieng tai. Nam vangse kiti chu eiho tilou adang zong um tapuonte. Ahinla pailhah thei jieng hilou ahizeh in asiemphatna ding’a mitin in panlah ding chu adamdawi phapen ahi jiengtai. Hiche sang’a akhoh cheh kit khat aum nalaiye. Mitin in pan alah vang’a lamkaiho’n mipi alamkaiho’u thusei angailhah piehlou’u leh lolhinna umdieh louding ahiye. Hizeh chun lamkaiho’n zong amaho deibang hilou in mipi deibang in khatvei jiengcha hizong leh vai eihin hompieh le’u deisah ahipen tai.

Love Letter from Burma Jail

Thangboi nahung lhun hitam ti’n kanu’n akhut teni’n eibeng in, duot tah le homtho tah in aphei chung’ah eitousah’e. Henu, kapa la, hoiya chie ham....   napa ong natong, sumlo ahiye....   Henu kapa’n ibawl’a nna atoh toh jieng ham? Natong in sol tahih in kalung ase’e... kati leh kanu’n keini nucha neh le chah chohna ding chule ka tuition fee le lekhabu ho chohna ding’a genthei tah’a nna atohji ahida’n ho banneicha’n eiseipieh in ahi. Nang  nahung let tieng leh namel hung hoiyin tin, lekha hung thiem in natin, officer lientah nahung hiding, chu nikhuo tieng leh tu’a i-gentheina ho zouse haimi’a jeep le car a i-lhaidi’u ahitai ti’n homtho le iblel tah in kabieng eichob pieh’e. Kenzong thanuom tah in Henu, car i-nei phad’u leh ken katol ji’o.... kagah ti zou chet leh thihjol kikhen gin ngeitah kaja’n, mitgao phel phul in kagah vet leh thihjol kikah’a thilha suon le pah hileh kilawm hielkhop’a hoimo le lienkhat in your turn (nang phad) ahinti’e. Kana tuosa leh kahedsa ahizeh in kaki huol lel lheh’e. Olcha’n ka puonsil namse letlut chu kahohdoh in, kalupna thihpeh chung akuon in katoudoh in, kakhub teni chung’ah kakhut zung ho kakilbeh in, kakha ngapna’n kaneiye. Lung liengvai tah pum in kaneolai, ka school kailaiya kanutoh kaki houna lhon kamangmat ho kagel chun lhangaina le lunghelna mitlha kakhalhang’ah bilha tui bang in analuong’e. Ka umna pindan neocha sung hi vannuoiya jail nopmo pen’a kisei Burma Jail sung anahi’e.
Lhang munnuom kiti khonuomtah le bulhingtah khat suolam gamkaiya ana um’e. Tuikhuh hoina mun, leipha lai le huikot kitubtahna mun ahizeh in khodang ho engsiet anahi zing’e. Nungah guollhang alhing in, khuo le veng vaihom akitub zeh in miho houlimna’ah anajao zing in, thiemzilna le sakhuo angaisah zeh uvin pachadna le seiphatna ana kimu zing uve. Kimbawi kiti nungah duonghoi le mel vetnuom umtah khat le Thangboi kiti guollhang pien phatah khat ana um in, mihiem te’a ding’a Pathien thil thonpieh loupitah lungsietna aneilhon chu mihiem ho phelzou hoi hilou ding in azopmat lhon tai. Aumchan lhon le amelhoi dan lhon hi khosung’a aphapen le ahoipen kilhengdoh abang jieng lhon in, lungsiet hinkhuo’a akitub dan lhon hi mihiem titahlou Pathien zong lunglhai lheh ding in miho’n asei jiuve. Phad-ong (school suty) aneilhon tieng leh lawmlhang azuiji lhon in, toh le tham agunchu zeh uvin chang le mim ahao lheh uvin, kho kimvelho lung ngapna’n apang zing uve. Hinla leinopna hi puonbang chulkitji ding mong ahizeh zong hintin, kholum le khovot kilhenna (climate change) in gamtin ahin luotai. Lhangmun nuom khuo hi amunpi’u abahsah jieng uvin, hiche khomi ho’n aha thuoh dieh uve. Natna le hisellouna hi inntin in akikoulud tho abangta’n, thina hi aga kiteptho’u abang jieng tai. Lungdon le khuoisatna hi meibuol in lhangvum atuom abang jieng ta’n ahi. Innpipu’n zong alonaje hetalou in hiti’n kholhang ahin samtai... ngaiyun, ngaiyun kakhuo kaveng, hichan’a genthei le liengvaina hi iti i-thuoh lhum uva, hibang lom’a gim le hesuohna hi iti kipal galkai tantem? Chung mangpa thilguon hi lunglhaipi jo’u hitin, iki hinsuo theinadi’u ahi khah leh anuomchan in i-lubuh’u jampi tau hite ti’n lhi le naptoh ahin samtai. Munchuom chuom akuon in kithuopina le panpina muzongle’u, akhosung’a gimna hise hi agam leisiet le ahuitoh kithuo ahizeh in aphachuom behseh puon, hizeh chun khosung mi seli suo sethum in lhitui tampi toh khosung adalha tauvin ahi. Hinla Thangboi te vang haosa lamte ahizeh uvin agam leisiet uva aluong’uh aluptei’uh angaiyin, Kimbawi vang anu bouseh toh cheng ahizeh in thilsuoh um zong leh kisan maidi’n apoddoh tapoi.
Tuiluong bang ana chie zing phad le nikhuo chu saotah ana lhung manta’n, thilsuoh gimnei ho zong bawlkhiel kisa hileh kilawmtah in a oldom lheh tai. Hinla agam’a chang le mim apienlou zeh in lhuohsatna akidedap theipuon, khosung thip jenjunna in lunglen alhembi theipoi. A gentheina’u asanlai chan in khangdong teni kilungsietna zong tephah zou hoi anahi tapoi.
Kimbawi te inn’a kuon hung kile zou in Thangboi zong akemdo chung uva lhalam chollhanu toh kigalsai ding in ahung tou’e. Achiesa phad le ahung lhung ding phad ho gel’a lunghel le lung liengvai’a achuti kingaituo laitah in a school kailaiya a zilkungpu uvin Burma gam’a sana tamda’n aseiho ahin geldohta’n, athanuom lheh tai. Hinla Kimbawi dalhah ding ahin geldoh kit chun, Burma gam’ah sana zong bei tante ahin mohti dohtai.
Ahin phad hung lhung ding ho’n sum le pai ahin lhangai zing di’u ahidan ho ahin geldoh kit chun, chielou theilou in akigeltai. Alungguon le thil ngaituo ho kiphalam le nuomlou pum pum’a Kimbawi zah’a ahin seidoh ni chun, Kimbawi in alu apei changmiel in anuom tapoi. Hinla Thangboi in Kimbawi, ven, kalunggel hi kenzong seidoh hahsa kasahda’n nei hedthiem pieh masa’n, khut le khut kituhtuo zing’a gilkiel thuoh jieng sang in phad chomkhat kilhakaang hitin, ikituhtuo kit tieng oiva le lungkimtah’a umchu phajo lou ham? I-makhuo’a thil hung suoh ding ho lungmit’a kagel tieng leh genthei hahsat valzeh’a thina i-hin ngaichadlo teidi’n kamui. Kimbawi in Hieng’e, nasei chu adihnai, kanu meithai toh inncheng kahi zong naheta’n, ka chunnu la atehta’n, dalhahna khat einei kha leh hoilam kana zot ding hitam? Thingphuong suongphung toh inncheng siemkhom thei ahilouda’n nahedsa hilou ham? Leisietne’a kihinsuona ding ngaituo zong ihinai sam pouvin, thina ngaicha ding khop’a gentheina Pathien in zong ei piehda’u henlang, eipieh tah hiel zong leh hiche nikhuo lam tieng le chun ngaituona hite ahin titai. Kimbawi thusei chu Thangboi in dawnbut hahsa asalheh jieng’e. Hinla hiti’n asei kittai, ka ngaitah Kimbawi, genthei hahsat zeh’a nang le keiyin lekha i-sim zom theilou zong napuohnat lou ham? Mite nei le gou otcha’a hinkhuo man jieng hahsa lheh hilou ham? Phad khat tieng nalaigil’a hung kizil ding nacha in ahin thuoh kit ding na ngaingam hinam? Thiemmo eichanni’u leh ipi’a i-dawnbut ding hitam?
Heu Thangboi, numei lunglhom leh kahin ngaival zeh ahi. Nu le pate hi chate’a ding hing ding ahidan kana geldoh lou zeh hinte. Kahin lungsietna’n gel hahsa salheh zong leh ni le lha mumasa nang thulhuhna chu phajo tei nante. Hinla kahin tepna nuom khat aum nalaiye. Lungna chimtah’a kangaina thu kaleltheina ding in nikhuo khat neipe nalaiyin ahin tita’n ahileh Thangboi in aguon tuoh zousa ahida’n ho ahin seipieh’e.
Chung’a chollha le ahsi bang’a kikhenlou Thangboi le Kimbawi zong vailhahna thimthu leldi’n khomuol’a kemdo lhang ahin juon lhontai. Khochen noplai leh lawmlhang azuilai lhon’a vaikuon vailhun’a nuina le kipana’a dim jieng lampi chu tunvang zuilou lampi le hekhahlou gammang abangtai. Apao zohsang umlou in khut kikil le tuollam vepum in ngui le thomhao tah in achie lhon’e. Tha kiduodohna mun le mun kichoipen’a kisei kemdo chung ahin phalhontai. Loujao’a ann che louhing chichuom chuom aum kham kham ho huiyin amudna lang lang’a luong diel diel’a a onlele ho’n Pakai loupina aphuongdoh dieh’e. Phad chomkhat apao masa ngam umlou atou zoulhon chun, Thangboi in kangaile ka homtho pen Kimbawi hung kikhin naiyin ti’n angongkoi toh athotai. Kimbawi akikhin pheiyin, hinla bailam tah’a mitlhi avatlhah theina ding ti hileh kilawmtah in adahdoh ngam tapoi.
Dougaal pha bang kagin luonlhi in eikolchah jieng hi ki oi kasa taluoi, hinla tampi hung luong nalai ding ahizeh in Pathien le ahung pieng ding i-chate’a iki lhamuon lou leh i-lungchang lhon hung puohkeh teiding ahi, lung lhadai hih in, nang’a ding’a hing le thiding’a kitepna khon domzou kahitai, kahin lhalel taluoi Kimbawi ti’n angongkoi chah kheh in, ven, gammei akah tieng leh vagih pi’n anoute beh hinsuo teiding gelna zeh’a alhaving nuoiya ahuikhom’a, ama akikahlih sahji bang in keizong nangjal ahi pou leh i-chan’a thina ding hielkhop hiel hizong leh aki gozousa kahi ti sumil hihbeh in’o..... amuol alhang leb ing katin, dam le phai ijad pal galkai zong leng akum alha ijad in eikhen zong leh kalungchang akuon in poddoh tapuon nate. Kalung laigil’a um kalungsietna hi midang ding in kaphal thei him him tapoi ahin titai.
Kimbawi zong kangcha’n ahung paodoh in, Ka ngaipen le ka kinepna pen he’u Thangboi, luonlhi’a kahin vailhah zeh in ngaidam kahin thum masai. Tni nikhuo hi damsung’a haimil thei louding nikhuo ahi. Kidangtah’a ju le va ganhing ho paopuohlou le melmu’a aumlou le thingphung hampa ho chatloh loubeh’a aum jieng uvin haimil theilou nikhuo ahida’n aphuongdoh diehset’e. Ka lungchang in ka tahsa adi’a thisan ahopzal laise’n ka thigui le kavousuo tincheng’a na umzing nai ti haimil hih beh in. Haina hu kanei lase’a nang’a di’a ana hai zing ding kahi. Abuh’a um vacha noute’n annhol’a chie api vailhun ding kal ngahlel’a kam akah zing bang uvin, na dalhah ding keima’n kahin galdot zing ding nahi. Chung Pathien mapuina hung chang in lang, nahung kilena ding lampi’ah ka khut teni’a banjal sang pum in na nangah zing nang’e ti’n a aw thep theitob suo’n ahin seidoh tai. Ki lhalel tah’a aki houchai lhon in nisa zong azotna ding mun lhung di kuoncha ana hitai. Kimbawi le Thangboi in zong innlam juon in luonlhi kengkhap in ahin nei phei lhontai.
Athai nikhuo’n Thangboi in avon cheng akiguon zou in, a sakol buhlam ajuon pheiyin, chingthei tah in a sakol kom’ah kaki suonpi Tally, lamsao jod ding in na ngui taluoi, ki suhal in, nakhuo naveng, na inn-lum ngaitah dalha ding’a naki guot zou hitam? Kei kineppina jal le nang kisuonpina jal’a napi napu chule khosung mite’n bye-bye eibawl ding’u ahi’o ti’n Tally chu ajud lele’n, a sakol zong chu apupa thusei he hile kilawmtah in akhasu dotdot’e.
Lamkah tuikah’a aneh le chah sil le chen ding ijakai asuh tub zou in, anu’n Thangboi chu innsung’ah akoulud in, maicham asiem pieh’e. Bible a Emau khuo juon’a chie pasal teni thusim akuon in vailhahna thu ahil’e. Innsung mi, khuo le veng ho’n a chibai uvin, Thangoi zong a sakol chung’ah atoudoh ta’n, hinla Kimbwai mel amulou zeh in a lungthi deltai. Kimbawi nu ahung in, Kimbawi in luonlhi’a availhah ngam tahlou dan thu aseitoh kilhon in changlhah pheng thum le lekhathot ahin choisah chu ape’e.
Genthei banna di’a lungtup gam BURMA juon ding in ahung kipandoh tai. Lungthim’a ijakai agelkhom chun thuoh hahsa asalheh jieng in, hinla aneolaiya apu toh ana chiena lampi lhon zuiding ahizeh in alungmuong lheh’e. Nithum nili tobang lam ajod lhonta’n, Thangboi le Tally zong alel lheh lhon tai. Sun tieng le ulsa puonsil in aneiyin, jaan thieng le khovot toh alumkhomji’e. Lampi zong koima’n azui khah tahlou zeh in ling le khao atam lheh ta’n, hiho chun Thangboi le Tally thisan podna le maha neina asiemdoh pieh jieng’e. Muol le lhang dam le phai apal galkai zing lhon, gentheina ijad pal bang kisuong zong leh lungmit’a nopsahna huongsung gel zing pum in aki lhamuon ham ham’e. Hahsatna asan val tieng leh kinungle ding zong agelda poi. Nikhat hi khothim kuon, kungbul le mihiem kimah laitah in Tally ahung chie nuom tapoi. Hinla Thangboi in jaan khovahna ding’a munbit agellou zeh in a sakol anotei tei le nuomlou sasa’n kal ahin septai. Kal somni zong sepman nailou in thakhat in buon naang lah’a aluchang lhon bou anadoh tai. Thangboi le Tally chu tijadna’n adim lhon ta’n, achugn’a thingbah chu matphah tei ding aguot vang in ama ding in ana sang zeptai. Galkai tei ding’a akhut iti azah vang in tha ape zou puon, buon naang lah’ah aki moh saidenji’e. A tijad toh thabeiya haisam paiding ahita’n, khuo la vahding kuon ahitai. Thangboi in a sakol khao tuh ahin geldoh in, lungthim thiem tah in thingbah a chun asepdoh in among langkhat lhung lha toh amankhom in, a thanei sun pan in ahung suohcha lhontai. Khuojin nuoi’ah suhna ding hechuomlou in buon lhuoh dehduh pum in amoh din khovah lhonta’n ahi. Ajingkah’a alhahludna lhon avet le aneolaiya aputoh thing lei neocha akisiem chung’a tija detdet’a alemda’n alung mitlha’n ahung kilang in alunghel ngapsah’e. Tally, keisang in nachingjoi ti’n a sakol aphatseiyin ahi. Neh le chah apuoh zouse zong manlou asuoh gamta’n, hinla Kimbawi thilthot ho le meikhet bawmkhat chu plastic bag sung’ah ana suohcha ham ham’e. (aban lhakit le’o ....)

Kuki Nampi Kithokitna

Achiesa October nisim 19-20 sung chun NEDSF, Kharghuli, Guwahati, Assam ah Kuki Nampi Kithokitna ti thupi’a mangcha’n workshop ana um in ahi. Tuchung’a Guwahati mun’a um hi anivei channa ahita’n ahi. Amasapen chu Nagpur mun’ah ana um in, athumvei channa hi Imphal mun’a umding ahiye. Hiche workshop hi namsung’a nam khantou ding deisahna jal’a mitomngai phabep in amaho sum apuohdoh uva tohguon asiem’uh ahiye. Amaho panlahna jal’a nampi’n khantouna le machalna ban’a kilungtuona le kengkhat’a dinkhom theina ding dinmun i-lhundi’u ikineppi uve.


(A) Kuki Innpi Manipur koma piehlud ding’a hung kiphatsah ho:
1. Haosa’a kivaipuohdan: Guwahati workshop in Kukite kivaipuohna danho chung’a KIM in ahoileh akitupbe cheh nading’a ahin chepiu hi pachatna akipen, hiche toh kilhon in KIM in eihetpeh diuvin phondohna akineije.
2. KHOSUNG KIVAIPOH SEMTOH DING: khosung kivaipoh hohi adihlouna tampi tukhangin ahung sohdoh tan ahi. Hijeh hin Delegates jousen lungkhat in ngehna kinei kit chu ahileh, KIM in Manipur sunga haosa ho dinga Seminar District-wise a abolpeh diuvin ngehna toh kilhon in kithopi nathei aumleh pan ladin kigotna akineijin ahi.
3. KUKI INPI KIVAIHOMNA SEMPHATDING: Kuki Inpi kivai homdan semphatding thuhi, 10-15 January, 2011 sung’a KIM makaina noija 3rd workshop Imphal a kigong hen tin phatsah na akineije. KIM vetsuina noijin tohgon ho hin kingaito hen tinjong phatsahna akinei kittai. Hiche workshop sponsor hinbol dingin Pu D.P. Haokip, Commisioner, Income Tax, Govt. of India le Pu K. Lhouvum, IDES, akipedoh hontai.
(B) Workshop hin machalpi nadinga kinop tona:
Workshop hinbol jom jing dingin Delegate ho jousen lungkhat le thakhat in gellhahna akineitai. Ajeh penchu Kuki society sunga gelkhom ding le seitoh ding tampi akimu doh in ahi. Hijeh chun Kuki chate muntina umjouse henga Kuki Nampi kithokitna lampi ho hetthem sah lou akhoh dan akigel lhutan ahi. Hiche workshop hin-mapui peh jing dingin Delegates ho jousen ijakai hin sutup jing ding le hin gong jing dingin Pu K. Lhouvumm, IDES le Pu Mangneo Lhungdim, Regional Manager, IGSSS teni hi December, 2011 chan din lhendoh ahi lhontai. Amani hin kituple machal tah a ahin tohdoh jou lhon nadin Pathen henga taopehna Pu Rev. Dr. M. Kipgen in aneipeh tai.
Pu D.P. Haokip, Comissioner, Income Tax, GoI in Workshop kibolna chunga akipana le Nam ngailutna aneina ho aphongdoh in ahi. Tahsa le lhagaova chekhom ding akhoh dan ho jong hilchetna aneijin ahi. (read KSO/KWS) Tununga workshop kibolding naho a jong panna le tohkhomna eineipeh diuvin jong ngailutna jalin eidinkhom pi jingui tiho aki mudoh in ahi.
Achainan, hiche 2nd workshop hi homtho tah leh kingailu tah in toukhomna hihen, lunggel seikhomna hijongleh akinei toh lhon in nikho 20th October, jan Pung 11 in kikhenna ana kinei tai.
Pu Satkai Changsan, Lecturer, President, KSO(Guwahati) le atohkhompi hon ni ni workshop kibolna chunga kithopina nasatah a ahin nei ju hi suhmil theijin akingaito poi. Achung uvin kipana lentah Convener hon kahin phongui.

5 Best Mobile

Mobile phone ahung umdoh akuon in company ho’n athah thah asiemdoh zing uvin ahi. Eiho’n mobile phone i-choi til lai uva ana suohho tulaiya akimulou tamtah aumtai. Asuoh masaho sang’a hoijo le phajo tamtah ahung suohdoh kitta’n ahi. Mitoh kihouna thei maimai tiho chu chie behseh lou hiding dan ahitai. Vadung khat’a tui aumnai ti’a moh choplud jieng thei ahitapuon, hoilaiya chu atuiluong had’a, hoilai mun chu kizapna ding’a mi’n aha deilhen ham ti vettuoh’a, hiche dungjuiya choplud phad ahita’n ahi.
Chule mobile phone choding’a kiguo nahi leh khat pou pou alimhoi man’a namoh choh jieng theilouna phad ahung lhung tai. Itobang hochu ahoi hija, itobang chu ahoilou ham ti zong hedchien set angaiye. Chohzou nung’a kadeihih’e ti’a chapang phin’a kiphin la hithei talou. Eiho lah’a zong mobile phone lam’a khantouna hi asanglheh jiengta’n ahi. Sangsom nuoilam hochu chapang in zong amoh vet tapoi. Hiti ahitah zeh chun vannuoiyin 5 best cell phones of 2010 ti’a ana lhendoh ho gah ve’u hite’o.

Iphone 4



iPhone ahung suodoh til chun mobile in abawlthei ding kalval’a natoh theina anei tobang in ana kisei hiel’e. Chule iPhone tedlha ding mobile phone adang suohdoh tapuonte ti’n zong ana kiseiye. Applications, touch screen, internet jangkhai tah’a browse theina hozeh in ana minchie lheh jieng in ahi. Hitiho zeh’a chu ama thakhel ding hung umdoh kit tapuonte anati’u ahiye. Hinla tuhin iPhone 4 ahung suohdoh kitta’n ahileh asuodoh masat laiya iPhone bawltheina hochu chapang kichepna toh akilou kittai. Tuhin design chuombeh in ahung poddoh kit in, video calling umzeh maimaiyin zong aluitoh akikhietna asang lheh jieng’e. Hizeh’a chu Best Mobile phone for 2010 ana mu ahiye.

Black Berry Torch 9800
BlackBerry hi mobile phone lah’a aminchie pen anahi’n, hinla iPhone ahung suodoh toh kilhon in hatah in ahung khesuhta’n ahi. Hiche toh kilhon chun hahsatna dinmun’a kithah tundohna ding’a ana kikhed khed’uh BlackBerry Torch ahin podoh kit tauvin ahi. Operating system thahset toh ahung lendoh phad chun speed hadtah’a internet browse thei ahung hita’n ahi. Chule touch screen zong ahi’n, keypad zong aneithou’e. Hiti hozeh’a iPhone 4 toh kited thei ding’a Best Mobile Phone for 2010 a mun aneizou ahiye

LG Optimus
LG Optimus hin smartphones dangho toh kibang application aneiyin ahi. Hiche chungchuon’a chun amahi touch screen ahi’n, adeilouho’a ding in QWERTY keypad zong aum’e. 5 Megapixel camera le HD recording ban’ah 1 GHz processor zong ahikit’e. Ahed bailam pen ding in kisei leh amahi Windows 7 OS mangcha ahizeh in computer toh kibang tithei ahitai.

HTC Incredible
Leisiet chung’a phone lah’a a speed hadpen’a kisei chu HTC Incredible ahikit’e. Amahin 8-Mega-pixel camera aneiyin, 8GB internal memory ahikit’e. Chule Wi-Fi, Bluetooth, GPS, 3G Network le smartphone dangho’a um application zouse aum suoh keiye.

Samsung Epic

A screen toh kimat’a camera hoitah um ahi’n, video calling adi’n ahoilheh jieng’e. Chule ama display hi HD toh thakhat ahitai. 1GHz processor nei, 4G network ading’a ahoipen, QWERTY keypad chule Wi-Fi zong um ahikit’e.  Mobile phone dangho application nei zouse’n ama’n zong aneiyin, mobile phone dangho masang’ah akizumsuona ding umlou hiel tobang ahijeh in 5 Best Mobile Phone of the year 2010 lah’a ama zong ahung kitahlang pha’e.
Laijon ho’a ding in achung’a phone kiseiho kichoi ding chu kithangat umthou vehta...


.






.

Nursing as a career

Nidang laiyin numei hohi lekha simlou tobang anahi suoh kei’un, hinla tulai leisiet khantou dungjuiyin nule pa te’n achanu teu’in lekhathot simthei nading bep’a lekha simsah talou in ahinkho uva mi aphah jou tei na diu zoh in lekha ahin simsah thei tauvin ahi. Numei hon zong class-X ahin chai phad uleh aloite’u sim man in Science ahin sim un, chule class-XII ahin chai kit phad ule aloite’u bol man in nurse ahin zil kit jiu’in ahi. Nurse zil kiti hi thilpha tah ahitoh kilhon in tuchung in Laijon Digest in koitobang nurse zil amantam dan hedbe nuom aumleh ti’n khohtah in nursing thu ah houlim na anei nuom in ahi.
Nurse hohi adamlou holeh akisukha ho jenle ding le doctor ho nnatohna kithopi ding’a panla hochu ahiuve. Hospital sung’a damlou umho niseh le phatseh’a Staff Physician ho thupieh dungjuiya aga boipi zing di’u chu akin uh ahi. Damlou ho avekol un, chule damlou ho’n damlam amano uva’m ahilou leh khohse cheh cheh uvam tiho zong aphad seh’a ahed zing uh ngai ah ahi. Hiche ho bep hilou in damlou ho nehle chah tahsa damthei na ding’a angaichat ho’u le apoimo dungjuiya damdoi pieh ding tiho zong akin uh ahi. Damlou ho kom ahilou leh adamlou pa/nu innsung mite kom’a avetkol ding dan zong alou thei lou’a asei pieh zing uh angai kit’e.
Damlou ho zendam ding bou chu nurse ho nnatoh ahipuon, alungbuoi ahilou leh alungthim ngaituo na adieh’a accident zou’a tijad beh zieh’a angol tobang’a umho  ding’a zong lung-ol sah tu’a pang diu ahi. Doctor ho kom sang in adamlou ho kom zoh’a hun atamsuh mang jo jiuve. Chule adamlou te sang in zong adamlou pa/nu innsung mite toh hun tamjo cheh asumang kit jiuve. Eiho hospital lah’a glucose khai ding’a nurse iholmo ji ho’u hi a nurse zildan uh dihlou hikha maithei ahi. Routine dungjuiya duty nei hizong le’u khatvei vei leh ‘emergency case’ aum theiyin, hiche hun ho’a zong hahsa lheh zong leh akipumpei kit uh angaiye. Totung man lou hiel’a nna atoh phad uzong aum’e. Hiche ho zieh’a hi nurse zil kiti hi thilbai anahi lou dan ahiye.
Nurse hohin routine anei uvin, khatvei leh jaan in nna atong un, khavei vei leh saturday/sunday in zong atong kit jiuvin ahi. Fullmoon jaan’a chollha vah noiya a dongma te’u toh lungguh thimthu lelkhom dng ati’u zong akipel hun aum ji’e. Nurse hohin, Physician, Social workers, Physiotherapists, Occupational therapists, Technician holeh Psychologists hotoh nna aha toh khom dehset uve.
Education & Training  :
Nurse hithei nading’a  aniem pen’a nursing school khat’a kuon’a degree/diploma nei angaiyin ahi. Hiche hi loithum in aki khen’e.
1. B.Sc Nursing (4 years), after 10+2 with Biology, Physics & Chemistry
2. General Nursing & Mid Wifery (GNM) 3. 5 years, after 10+2 with Science
3. Auxiliary Nurse & Mid Wifery (ANM) 18 moths, after class X
B.Sc (Nursing) simthei nading in college’a entrance exam’a lolhin angaiye, kum 4 sung in damlou vetkol dan athu le atoh in aki thiem chuh uvin ahi. B.Sc (Nursing) asim sung uvin, General Ward apat Intensive Care Unit chan’a phatah’a nna atoh thei nading uvin aki bolgah teng jiuve. Hiche course ajo phad uleh adamlou mai maia pat thiding’a gimse ho chan gei ahin vekol thei tauve.
GNM course ahin hospital’a first-level position’a atoh thei nadi’u chanbou azilsah uvin ahi. Chule ANM ahin, thinglhang gam’a numei chapang holeh tehse ho amaho le amaho akivetkol diudan ahil kit jiuve. GNM chai hohin B.Sc (Nursing) Condensed Course kum 2 sung’a ajo thei uh ahi.
Key Skills :
1. Phatah’a thusei thei angai na ban ah phatah’a jihthei angai kit’e
2. Innsung chuom chuom’a kuon’a hindan kibang lou mitamtah holah’a nnatong ding ahizeh un kamdam heocha’a mi houpi thei ding hi apoimo lheh’e.
3. Mi boina bailam tah’a suhlhap ahilou leh sei chien pieh thei ho’a ding in chuti tah in ahahsa behseh poi.
4. Lungthim leh tahsa damthei apoimo’e.
5. Lunglhah dai loiloi jieng lou ding angaiye.
The Catch :
1. A damlou jouse hindan kibang lou ahi zieh’a ama dungjuiya amihi na’u hedpieh teitei ding ahi. Amaho tahsan thei ding’a nnatoh ding zong hedmil loubeh ding ahi. Chule ami chan cheh’a kinel pi’a kimel hedpi ding thilpha ahi.
2. Sun nilhum, jaan khovah’a na keng’a nadin phat um intin, hiche na ding’a chu natha nasuh had jing ding ahi.
3. Khat vei kuom leh nurse nahi naki sih hun hung umding ahi, azeh chu mitamtah nang chung’a hung kingam ding ahitan, hiche hun ho’a zong lunglha lou hiel’a napan jing ngai ding ahi.
Earning :
Nursing home, poly-clinics, Health care centre lah’a lhalo Rs. 3000 – 5000/- ahi’n, Corporate Hospital hon vang tamtah tah ape jiuve. Nurse jouse sum saan zong akibang pon, ahed na’u dungjuiya alo uh aki siem pieh na mun zong aum’e. Post asang lam tuh thei nading in kum 4 degree leh experience apoimo pen’e. Nurse anesthetist le Intensive care nurse hithei nading in vang master level training apoimo’e.
Job Prospect :
Private le govt. hospital, nursing home, clinic, school, orphanage, old-age home holeh tibu kimlou ho kikoi na inn ho ah nurse apoimo in, chule hiche mun ho’a zong natoh na atam dehset’e. Nursing’a post graduate degree nei hon vang Nursing School lah’a atong thei uve. Chihna leh thepna ban’a gunchu tah’a tong ho’n vang hoilai hizong leh nnatoh na ding amulel pouve. Tulaiyin ‘Rehabilitation Centre’ tamtah hondoh ahita’n nurse ho’a ding in nnatoh na ding atam cheh cheh ta’n ahi. Nurse training jou khat chun nna toh nading amu jou lou tah iel zong leh pharmacy beh akihon thei ding ahi.

Azeh neihil tang'o....

1. Sum jad (rupee) mikang pao’a ajem (words) a akizih seh leh ONLY apantha angai khu ipijeh ham, neihil tang’o. +919435259819
India sumho’a ONLY ahung kiman panna hi 1970s laichu ahung hitai. Hiche hi fraud prevention ding’a ana bawl’uh ahiye. Vetsahna ding in mikhat in `5000 ban’a 0 khat akoibe leh sang somnga hijieng thei ahiye. Ahinla anuoilam’a Five Thousand Only kiti ana umchun hiche tobang’a kichiem, milhemlha hochu atuhgah thei ahitai. Chule bank a natong ho jieng in zong 1970s masang’a boina anatuo zing’u ahitoh kilhon’a hiche thucheng hi hung kimangpan ahitai. ONLY kimanna hi ajeh khat sang’a tamjo ape uvin, hinla kilawmpen ding’a ginchad ahijeh’a achung’a pen hi hung kitahlang ahiye.


2. Football ground khu adung avai feet ejat hija d box jong alen aneo feet ejat hija ham? Keeper post jong adung avai ejat hija asan anem feet eja hija ham? +919615339113
Football ground adung le avai hi akibang zing poi. 1863 kum chun Football Association in adung 180m le avai 91m hiding in ana bilhah uve. Chule keeper post chu 7m anahi’n ahi.  Achomlam in kisei leh 2008 kum akuon chun adung 105m le avai 68m hiding in ana kheldoh kit tauve.  Ahinla football ground zouse vang akibang suohkei diehpoi. The Box (d-box hilou) aneopa khu 6 yards box akiti’n, hiche chu 5.5m ahi’n, alienpa, 18 yards box kiti chu 16.5m ahikiti’e. Chule Penalty pehna ding’a mark akipiehna khu goal akuon’a 11m in agamla kit in ahi.  Chule goal letdan chu asunglam post teni kikah 7.32m hiding, asanda’n ahileh 2.44m hiding ahiye.

Numei ana umlou hileh....

Pasal konkhat alunghan tieng’u leh numei phiengsan..... adu ada.... ati jiuvin ahi. Chule numei musit mama jieng pasal tamtah leisiet chung’a hin ahing nalaiye. Hibangse’a pasalho’n anuoise numei hohi ipiding’a mi nuoise ding gunsed’a hung pieng’uh ahidem? Pathien in Adam achang’a aum chu phamo asa’n, hizeh chun akithuopi ding in numei Eve kitinu chu amapa nahgu akuon in ahin siemdoh’e. Chuti ahileh numei hohi pasal kithuopi ding’a siem’a um ahiuve iti nuom suoh nadiuvem? Pasal in atoh nuomlou zouse tong ding’a siem ahijo diuvem? Ahilou leh pasal kithuopi ding’a siem ahizeh uva pasalho toh nuomlou zouse atoh’u ahi ngapsah dem? Tuni’a i-seidoh nuom pen’u chu numei natoh ding le tohlou ding lampang ahipuon, leisiet’a hi numei ana umlou hileh..... ti lampang i-seidoh nuom’u ahijoi.
Pathien in Adam asiemdoh’a chun ana lunglhai sel jieng henlang, numei ana siembe da mong mong taleh tuni’a vannuoi leisiet iti’u hi achuombeh hitei inte. Pasal chapang a awsuo hung kikhel kiguo pan pan akuon’a tehse ho changeiyin mobile phone a nungah lim akoi zouse’u zong khu ana umlou ding himai’a. Ipilim mong mong aumde’o? Ben Affleck, Tom Cruise ahilou leh Salman Khan limho chula koi zouse’n avetnuom zing vang hidiehlou hiya na? Gancha lim vet vet zong chula khop aum ding da’n. Nungah lim melhoi tahtah, achuom chuom vetchim theilou vet toh vang kikhe thou ding hichu’o.
Among mong in leisiet chung’a hi numei ana umlou hikit taleh, mihiem hohi iti hung pien ding ahi tadiuvem? Pasal khat apienbe ding sieh leh Pathien in leingaan akho kho jieng ding vang chu iti kigel leh nati’em? Numei umlou ahitah zeh’a chu pasal ahung pienglha hochu pasal sung’a hung pieng ding hikit taleh, pasal itobang hochun nao anei uva, itobang hochun nao avopdi’u ahidem? Pasal thahad, world wrestling entertainment a pangzou ho ahilou leh a thahad mongmong ho’n nao avoplou di’u, pasal ahivang’a a numei pien zepho’n nao avop ding hileh ipi atide’o??
School le College kai zong nopmo chuom maithei vehta! Chemistry practical phad leh test tube kiholmo sah’a pasal dang ho komkom’a gadin ding chula koima thanuom behseh puontin, biology practical jucha nou kicha’a i-nung’a hung kisel ding zong umlou maithei nalai.... Ahilou leh History class a Akbar chu koi hita ti’a i-lawipa gadoh ding zong chu hahsa thim vehta. Pate’n top-up manding eihin pieh’u top-up sang’a canteen a nungah chana nehpi ding zong um talou ding, sum vang chu lieu lou maithei, hizong leh top-up bawl’a sodtah tah kihoupi ding leh lekha simmo jen’a sms kithotpi ding zong umlou ding hichu’o na? Home-work byheart louzeh’a kijeb ding hile teacher zouse pasal ngen hiding, ol’a eihin jeb dingla umlou ding, athuoh’a pan pan jieng ding himai. Gift juoh ho’n zong khongmo thou uvintei. Annual sports a hapan’a i-pan vang’a refreshment pasal ngen in ahung homding chu ngaituo kit nalai’o.
Bazar’a kivahdoh henlang hileh nihtong cheng’a kihot zetzet’a lamjod muding la um tapuon tin, garineo’a goggle kibeh’a huiyin a sam amud leng jinjen zong umlou ding, i-musun chun pasal jiengseh hikit ding ahiye. Nungah ve’a lampi pam’a ding ding jieng zong umlou maithei ahitai. Pontho tah’a nungahho muna ding’a natong zouse’n la tong tapuontin, a ning kitel umdi dan na? Ning kitel aum’e Maxxy Minthang ahilou leh Kakai Kipgen lasah kingai hen’o ti’a laa i-ngai lungdeipa kom’a laituol lengdi’n ahilou leh jaanlai lengpa neihung lhem’o kiti kit ding, na kilawm’e tangpa, na saipikhub toh tiho vel. Ahijeh’a hiche hochu umlou ding ahiye. Khop aum ding dan chu album vetding zong umkit lou ding ahiye. John Lalboi le Sharon Minthang a laam khom lhon ding tichula hithei puontin, Deilaichaan, Lungsung Lengnu, Senorita, Suolam Nungahnu.... adang dang hozong umloudi’u ahiye. Hiche tieng chule LDMA zong umlou ding hikit nalai. Magazine ho i-sim leh tukum Chavang Kut’a handsome contest meilhei ho’n alah zeh in lunglhai aumpoi kiti ding ahiye. Chuti le vang, kin khohtah neiho tilou ngal koima zouse garineo in zong moh lhai lhai ngapcha hihvehta.
Leisiet chung’a hin numei ana umhih mong mong leh pasal ho gentheina asan ding dan chu ahung piengdoh zouse kisih pai pai jiengdi’u ahiye. Azehchu naosen in chebding nawitui amulou ding, agenthei nikhuo’a aki ngapna ding anu pheichung amulou ding ahiye. Ahung guollhan toh kilhon’a alungmuonna ding nungah amukit louding ahiye. Upa ahinung’a alhamuonna ding aji umkit lou ding ahi. Chule tehse ahitieng leh akhut kituhpi ding umkit talou ding ahiye. Hizeh’a chu numei hohi Pathien in pasal ho thilthon ahin pieh tobang’a i-nei’uh ahiye. Hizeh’a chu akiman man in numei nuoise tah’a bawllou ding Pathien lungdei ahiding tahsan aum’e. Belkehbai tobang numei lungsiet thiem ding chu pasal ho mopuohna ahiye.
Alangkhat’ah numeiyin leisiet chung’a numei umlou hileh pasal ho genthei ding dan ti’a ki thang-at tah’a a pasal anuoise’a ahileh a masang’a hung lhung ding thilchu seilou’a zong hedsa ahikit’e. Numei in pasal aluchang ajabawl bang’a ajabawl ding angaikhoh kit in ahi. Azehchu leisiet chung’a pasal umlou hileh numei hohi kiseise tuo tuo jieng uvin tin, toh le tham donman lou hiel avel in kiseise kit uvin tin, hiche zong tieng chule khatvei toh kiseise tuo kit uvinte. Alangkhat’ah numei le pasal umlou hileh leisiet chung nopmo ding dan chu koima zong pieng ngapcha puonte. Anigel gel’a aumlou leh thil khohtah khat hung lhung jieng ahizeh’a kilungkhat tah’a nna atoh khom lhon ding angaiye. Hizeh’a chu numei le pasal hung kilungsiet lhon’a hung kicheng kit lhon nalai ahiye. Hiche hi Pathien thupieh zong hi’ah ahiye. Hiche thupieh zuilou’a numei le pasal lungsietna neitheilou hochu mi vangse chungnung ahi tauve.

Nuoigam'a nikhuo 70

Achiesa August nisim 5 nichun Chile gamsung’a um Copiapo mun’a San Jose copper-gold mine mun’a thilsuoh gimnei tah ana lhun in, vannuoi thusim’a seichah ding in mihiem 33 leinuoi’ah ana taangden uve. Kidangtah in mi 33 leinuoi’ah nikhuo 69 le 70 kikah sung a chamden uve. October nisim 13 nikhuo’n mukit ding’a aki tahsan teitei ding uva tahsan umlou Pathien thilsiem kidang ni le lha mukit ding in leinuoi’a kuon in kaidoh in aum uvin, huithieng ahobkit tauvin ahi. Mi 33 ho leinuoi’a kuon’a huhdoh’a aumna’u chu vannuoi leisiet chung’a cheng mihiem billion khat sang’a tamjo’n milim gaalvet (television) in anave uvin ahi. Mi 33 ho leinuoi’a ataandenna’u chu feet 2,300 jen’a thuhsuh ahiye. Amaho bep hilou in masang jieng zong chun San Jose mine ahin accident ana um matchet in ahi. Vannuoi’a seichah hizing jieng tading’a thilsuoh kidang tahkhat ahizeh in laijonho hedna belapna ding in LD in hiche thu’a houlim lou ding ati vang in amuh atuh zou mong mong poi.
Background:
Chile hin leinuoiya kuon’a copper laidohna lam’ah minthanna ana neisang lheh in, chule amaho’a ding’a akivahna’u thupi pen tithei hielkhop in aum zou in ahi. Kum zabi 20 na laiya kuon’a ahin chiepi’u natoh khat zong ahi’n ahi. 2000 kum akuon chun accident mat le mat in ana um zing in, lei kichim zeh in kumkhat sung in mihiem 34 tobang ana lhasuo zing uvin, hiche chu 2008 akuon chun kumkhat’a 43 changeiyin ahung khangtou zou in ahi.
Tuchung’a mihiem 33 leinuoiya a taandenna’u hi Compania Minera San Esteban (CMSE) te’a ahi’n, amaho hin natong ho hinkhuo venbitna lam’ah hatah in lhahsamna anei uvin ahi. 2004 le 2010 kikah sung in CMSE te’n natong ho hinkhuo venbitna alhahsam zeh uvin case 42 jen aneizou uvin ahi. Hichangeiya company lhasam ahizeh uvin 2007 chun leinuoiya anathi ho innsung mite’n case abawl zeh uvin government in CMSE ana khah uvin, hinla 2008 akuon in thah hondoh in ahung umkittai.
CMSE in natongho’n aseidan uvin company in natong ho hinkhuo ding gelkhoh tah sang in sum le pai bouseh agelkhoh uvin, venbitna athum tieng’u zong leh sum le pai tamtah tah ludding ahizeh in donse in ana umji pouvin ahi. Natong ho thusei ana ngai’u hileh tuchung thilsuoh hi umlou ding ahidan zong natongho’n asei uve.
South America gamsung’a ding in Chile miners hohi sum lodoh tampen ahiuvin ahi. Company lien ho’ah accident chuti lom lom in aum behseh puon, hinla tu’a CMSE te’a tobang, company neoho lah’a hin accident aum matchet in, hinkhuo tamtah lhasuo in ana umzing in ahi. Kivenbitna lampang’a sum le pai senbe sang in company lien holah’a sang’a natohman tamjo jo apieh zeh uvin natong ding mi akivad dieh pouve.
Accident
August nisim 5  nikhuo’n gelphah lou hiel in CMSE te gamsung’ah lei achim in, hiche’a chun miner 33 leinuoi’ah ataangden uvin ahi. Mi 33 lah’a chun mi khat Bolivia mi aum in, adangse vang chu Chile mi jiengseh ahiuve. Hiche pedtah chun Chilean Minister of Mining Laurence Golborne chu Equador a aum ped ahi’n, August nisim 7 ni’n lei chimna mun ahung lhung paijieng in ahi.
Lei chimna mun’a chu miner group 2 um’ah ahiuve. Group khat hochu leiko ludna ding komcha’a um ahizeh uvin bailamtah in ajamdoh man uvin, abon uvin asuohcha uve. Mi 33 hochu athuhna mun lam’a um ahizeh uvin a ohden chu ahijieng tauve. Amaho lah’a chun company dang akuon’a sub-contracted employees zong phabep ajao uve. Leichim anasat behseh zeh in vutvai khu vanlam gei’ah akitung tou hiel jieng’e. Pamlam’a umho zong chun vutvai khu anasat behseh zeh in khuo mutheilou hiel in nidan 6 jen aum uvin ahi.
Dalhah’a umho
Tuchung’a tobang’a boina aum tieng leh suochadna thei ding’a kisiem ventilation akuon’a poddoh ding aguon vang uvin ventilation changei kaldoh theina ding’a kidoji kalbi ana um tahlou zeh in agaalvet tho jieng’uh angaitai. Hiche kalbi chu masang’a kuon’a thahdo ding’a natongho’n company ho ana hedsah zing’uh ahi’n, hinla don le daiyin ana um pouve. Amaho lah’a alamkaipa’u Luis Urzua in thil umdan akuon’a suochad ding ageldoh theilou phad chun amiho akikhop tub in, chunglam akuon’a huhdohna natoh ahung umkhah’a ahileh dalhah aumlouna ding in phatah in avengtub panta’n ahi. Amaho lah’a achingthei zep zep hochu tohmun chuombeh ape’n, eiho lam’a Kuki Khanglai Lawmpi iti’u tobang ho natoh tong ding mi akilhendoh pai jieng tai.
Alangkhat’ah, chunglam’a umho’n nuoilam’a taangden ho huhdohna ding’a pan iti alah vang uvin lampi aumthei mong mong tapoi. Azehchu hoilai mun pen’a um’u ham ti koima’n aheddohlou ahiye. Chule athi hiuham, ahing hiuham ti zong koima’n aseithei pouve. Lampi umsun hochu suongpi’n akhah chah kheh in, adangho chu chimlha jieng thei ding dinmun’a umjiengseh ahikit zeh in akhoiloh ngam pouve. Government lam chun minsietna tincheng akikhuh phot mai jieng tauvin ahi.
Chilean President Juan Manuel Santos zong umthim thei talou in amun’ah ahung lenglud in, mi 33 ho huhdohna ding in amatah in pan ahin lapantai. Leivuna’a kimang drills ho mangcha’n natoh athahbeh in ahin pankit tauve. Inch 5.5 changeiya lien in leinuoi lam ahin holpan uvin, hinla akinepna’u toh abang hihbeh’e. August nisim 19 ni’n mi 33 umna munding’a aginchadna’u mun changei ahin vutdoh uvin, hinla hiche’a chun a miholho’u mu ahi dieh pouve.
Cholnga diehlou in natoh achielha zing in, August nisim 22 nikhuo’n leinuoi feet 2,257 changeiyin avutdoh tauvin ahi. Hiche chu mi 33 ho umna akuon’a metre 20 tobang’a gamla ahi nalaiye. Leinuoiya umho chun lei kivu gin chu angailhi zing jieng uvin ahi. Lekha peh’a mi 33 kahiuvin, kabon uvin kadam suoh nalai uve ti’a kisun chu akichoi uvin, hiche leivuna’a kimang drill muh in amaho ahin phah phad leh amuh’a behding in adhesive tape toh kigingsa’n ana um uvin ahi. Akinepna’u bang in abawldoh uvin, chunglam’a umho’n leivuna muh’a lekha peh amudoh phad’u chun kidang asauvin, chule athanuom chuom lheh jieng uve. Hiche akuon chun mundang dang vetalou in lekhapeh amuna mun bouseh’u chu ahin boipi tauvin ahi.
Lekhapeh amuzou’u pungkah khat zou in leiko hom 5.5 inches a lien sung’a chun camera akhaisuh uvin, hiche akuon chun leisiet nuoilam’a umho leh leichung’a umho kah’a kihoumatna ahung umdoh theita’n, chule leinuoi hinkhuo chu video mangcha’n vetdoh theiyin ahung umta’n ahi. A umna mun’u chu 50 square metre a lien ahi’n, long bench ni aum in, hinla oxygen vang alhasam lheh uve. Aumna mun uva pat’a leinuoi lampi tobang, km 2 a sao aumkit in ahi. Chule dawn ding tui zong leinuoiya kuon chun akilaidoh theikit uvin ahi. Neh le chah alhahsam zeh uvin miho chun agihna’u kg 7 apat 9 changei amansah zou uve. Nikhuo ni anehdi’u ana kipuoh’u chu nikhuo 17 aneh’u ahi’n, hinda’n vang chu hahsa lheh jieng inte.
August nisim 23 ni’n voice contact aumtheita’n, damtheina lam’a hahsatna atuodan’u hedsahna ahin bawl tauvin ahi. Engineer ho aki zahmatna’u machine in avuhomna chu phatah in gel anu uvin, naamzel’a damdawi, neh le chah chule adang dang aki piehtuo theina ding uvin asunaal uvin ahi. Chule lei munni in avube kit uvin, oxygen lhomzeh’a hahsatna chu ahung jangkhai zepta’n ahi. Chule innsung mite’n zong leinuoi’a umho letter athot thei tauvin ahi.
Hapta thum tobang leinuoi’a aum nung uvin amaho’n houthu toh kisaiya thil poimo ho ahin thum uve. Bible, Virgin Mary statue le adang dang ho athum bang uvin pieh ahiuve. Chule Pope Benedict XVI in leinuoiya umho’a ding in rosary ahin thot in ahi. Chule amaho lah’a mikhat in jaanthieng’a ji ananei chu daanthieng’a thah nei ding in ajinu tepna abawl in ahi. Leinuoiya chu hou-inn sung’a maicham phung tobang khat akisiem uvin, hiche chu amaho lah’a upa pen Mario Gomez in avekol zing in, alawiho Pathien thu ahilzing in, chule Christian hilou mini in zong Christian a ding in kipiehludna aneilhon in, pienthahna zong akimu lhon in ahi. Amaho lah’a atamjo Roman Catholic ahiuvin, chule mithum chu Protestant ahiuve.
Huhdohna natoh
1955 kum’a Germany gam’a ana kisiemdoh Dahlbusch Bomb lim aputsah uva athahbeh’a ahin siemdoh kit’u Fenix kiti chu leinuoiya umho puidohna ding’a manchah loupi pen ahung hita’n ahi. Hiche Fenix kiti hi damdawi typhoid chang itiho’u toh alim kibang ahiye. A leivu’u chu Fenix tholna ding chet in ahin sulien uvin, hiche’a chu bawm chu akhaisuh uva, asung’a mi ahung tou tieng leh akaidoh thoji’u ahiye. Hichangei alhun theina ding uvin natoh ding dan Plan A, Plan B chule Plan C changeiyin aguonggal uve.
Plan A na’a chun zangkeiyin 702 metre changei avutsuh uvin, Plan B na’ah 638 metre 82o in avutkit uvin, Plan C achun 597 metre changei 85o a vulud ding ti ahiye. Hichena ding’a chun a plan dungjuiyin driller chuom chieh amang uve. Gunchu tah’a apanlahna’u chu October nisim 9 nikhuo’n aguilhung jieng thei ding dinmun in aumtai. Ahinla mi 33 ho taandenna changei avudoh jieng uva moh puidoh jieng thei ahilou zeh uvin Chilean Minister of Mining, Laurence Goldborne in nithum tobang lud nalai ding ahidan ahin phuongdoh in ahi. Minister pa thusei chun mi 33 ho innsung mite, amun’a camp kisah’a umdenho lungthim atongkha lheh jieng’e. Azehchu kipana sangtah anei’uh ahitai.
Fenix suhkhai toukhai ahitheina ding in steel pipe leiko sung’a chun athunkit uvin ahi. Hiche abawlna sung uva zong chun nidan 96 jen asulud uve. Lei ahung chimbe zong leh hiche leiko kivutsa amanlouna ding’a abawl’uh ahiye.
Leinuoi akuon’a puidoh ahidi’u nidan 6 masang in kam’a lhaitho ding ann ho angolsah uvin, atuilam zoh’a avah uvin ahi. Chule kong-gah khat gaasah in aum uvin, hiche chun Fenix mangcha’a puidoh ahitieng’u leh lamkah’a thigui’a um thisan ho phatah’a achiedi’u venbitna ding’a abawl’uh ahiye. Chule lungvai aneilouna ding uvin zong aspirin nehsah ahikit uvin ahi.
Miners hochu inch 28 a lien Fenix sung’a chun khat khat’a kaidoh ding in aum uvin, abon uvin sun glass abehsah suoh kei uve. Azehchu phad sodtah khovah mulou nung’a khovah thakhat’a ahin mu’u leh a mit’u sethei ding ahizeh’a chuti’a abawl’uh ahiye. Fenix in miner hochu leinuoi feet 2,300 metre jen’a thuhsuh akuon in second khat sung’a metre khat joddoh man ding in ahin lhohtou jiengta’n ahi. Leinuoi akuon’a leichung ahung lhun tieng’u leh doctor ho’n ana vekol pai uvin, a innsung mite mi 3 toh a umkhom sahji jiuvin ahi. Nidan 33 kahsung’a abon uva lahdoh ding’a aguon’u ahi’n, hinla aginchad sang uva jangkhaijo’a natoh achielhah thei zeh in nidan 33 sang’a lhomjo alud in ahi.
Miners ho abon uva puidoh ahizou uvin Chilean President Sebastian Pinera in thusuo miho akimupi’n, hi’a chun ama’n Chile in kidangtah’a thil loupi tah atohdoh zeh in vannuoi hed in Chile aumtai ti’n aseiye. Chule mi 33 ho huhdohna ding’a kilungkhat tah le ngailudna neitah’a Chile mite panlahna chu akithang-atpi lheh jieng in ahi. Vannuoi leisiet gamchuom chuom ho akuon in Chile President in kipathu seina anga in ahi. Hinla Turkey Labour Minister Omer Dincer in Chile in tuchung’a mi 33 leinuoiya taangden ho huhdohna ding’a anatoh’u chu a ngaan (slow) valjieng’e ti’n demna thu aseiye. Turkey gamsung’a Zongulkad mine a gas puohzahna chu tuchung Chile te’a tobang’a leichim mai mai hileh mikhat jiengcha zong thilou hiel’a nithum sung’a huhdoh hiding ahiuve ti’n aseilha polpol jieng’e.
Anung guu
Tuchung thilsuoh zeh in Pinera in Mining Regulatory Agency akuon in top official ho ahaisahta’n ahi. Chule mines 18 akhah in, adang 300 zong hung kikhah nalai ding in aum’e. Chule Russia in zong amaho gamsung’ah mines 3 akhah pai jieng uve akiti.
Alangkhat’ah President in mi 33 hochu hospital’a phatah in vetkol in aumsah in, football kicheppi ding in zong atiem in ahi. Hiche chungchuom’a chun state function ho’a jaoding in zong tepna abawl in, Presidential Palace visit ding le transcontinental highway kithiensuona’a zong jaoding in atiem in ahi. Chile in leinuoiya feet 2,300 sang’a thuhjo’a taangden mi 33 ahuhdohna hi leisiet chung’a amasapen ahi nahlai zeh’a khohtah’a LD a ihin suodoh’uh ahiye. Adihlou le alhinglel aum leh ngaidam kahin thum’e.
- Haoneikhup Kipgen

Chibtility

Sum kitihi mi zouse’n adeichad pen anahi’n, tu’n zong ahi nalaiyin, ahung hitou peh nalai ding zong ahiye. Chapang amitlam keopan ho’n zong sum adei thei lheh jieng uve. Hibangse’a mitin in adeichad sum kitihi mihiem zouse’n hatah in hao henlang, haman’a aman’u zong leh kiemlou hiel in umthei leh deisah ahiye. Ahinla hiche chu ana hiji tahlou zeh in mihiem’a ding in kipana achamkim zou poi. Alangkhat’ah mihiem kitihi Pathien in ulsa luong’a nehhol ding’a ana gaosapsa ahitoh kilhon in ulsa luong tahbeh in sum le pai i-holji tauvin ahi. Genthei tah’a sum le pai ahin holdohho’u chu mihiemho’n adei thei lheh uve. Ichangeiya adei vang uvin phad sodtah amaho khut’ah aumden thei jipoi. Mi bangkhat chun midang’a bat’a analah’uh ditdohna ding in ulsa luong in sum alo jiuvin ahi. A khenkhat chun bat ahilou vang in amanna ding umsa in sum alokit jiuvin ahi. Adangho chun aneibe chehna ding uvin alokit jiuve. Anehchaisa ditna ding hihen lang neibena ding hizong leh mihiem koima’n mohseh in sum le pai apaimang nuom puon ahi. Mohseh’a sum le pai sumang kitiho zong khun nullah ahilou leh dust bin’a amoh paimang’uh ahi diehpoi. Ipiham khat bawlna’a ana kimang ahiji thou thou’e.
Hiti’a sum hinlo mihiem hochu asum mandan’uh akibang jipuon ahi. Mi konkhat hochun sum anei’u leh tuiluon in aluonsah uvin, abang khat hochun sum mikhut’a piehdoh ding hahsa asathei lheh uve. HIV aki zenzen vang’a adamthieng theilou bang in mi bangkhat hochun mi’n bat agasuh suh vang’a suhdohmo hiel tamtah ana umkitji’n ahi. Haosat ding lunggul behseh’a sum id zong tamtah aumkit’e. Sum hatah’a a-id zeh’u chun sum ahin hao tieng’u zong leng a-id id nalai uvin, amangdoh ngamji pouve. Aduchad khat’u zong nengamlou in aum uvin, amaho thinung tieng leh asum’u chu siki zong aki puoh theilou zeh uvin leisiet’ah dalhah in aumji’n, mi khenkhatho’a ding in cha le nao, innsung mite sum kichu in abuoidenji tauve.
Khosung le houbung sung, munchuom chuom’a kai le don aum tieng leh chengkhat zong pehdoh nuomlou’a sum id zong mihiem ana umkitji’n ahi. Hiche tobang mihiem hochu LD in chibtility ati’n ahi. Sumhol hahsa chieh chieh zong leh amaho sumholna chu hahsa diehset toh akilou’e. Hiche tobang mihiem hochu amaho le amaho zong chib akisa uvin, abang konkhat hochun aumdan’u melse asathou uve. Ahinla athisan uva behden tobang’a um ahitah zeh in apailha thei pouve. Talab, raja, khaini ngol ding hahsa nasah chuna? Hiche tobang’a chu amaho’n zong ahindan’uh adei dieh pouve. Hinla dalhah ding hahsa asah’uh ahitai. Milungsiet umtah ahiuve.
chibtility lah’a jao mihiem konkhat hochu mi’n hatah in aseise jiuvin ahi. Seisiet’a um vang nuomlou hiel hichu’o na? CHIBTILITY zouse chib akisa dieh suohkeiji pouve. Amaho le amaho aki ngaituo tieng’u leh huongphal akisa uvin, hinla koima’n huongphal asa diehji pouve. Hotel’a alawi aguol cha khon khat khatvei achoh leh sei sei jieng, huongphal kisa mama, mi’n ama choh pieh naho geldoh’a nei theilou, ohe... adaa ahiuve, mi’n avetsiet lam’uh akiheddoh thei ji pouve. Ka Laijon ngaitah, nang zong hiche tobang hiding’a chu naki ginmo’em? Hiche tobang chu na nahi khah leh kholai’a smart tah’a nava lele vang’a chu na nunglam’a mi seisiet nahi zing ding ahiye. Mi’n nahin seisiet nang zahcha hih zong le chun na innsung mite’a ding’a zumna ahikit thou thou’e. Chule nahin lungsiet ding le nahin khotuo ding zong mi um puonte. Lampi’a chu konba nang maichang tah’a kahin vetda’e ahung tiding ham? Gentheina nathuoh tieng leh nahin kithuopi ding milhom lheh jieng inte. Laijon holah’a CHIBTILITY ijad i-um diuvem? Iki heddoh uva iki siemphat theina ding uvin anuoiya hin thudohna 6 aum in, hiche hohi hin dawnbut in lang, sum le paiya itobang mi nahi hin kiheddoh in.

 1. College a English teacher nu farewell gift chohna ding in na lawiho’n `100 chieh adong uvin, nang in....
a) Na penuom poi. Von chohna ding sum nakhol zeh in `100 piehdoh ding chun nang nahin tohkhat tei ding ahiye.
b) Nalawiho’n ahin tuo le tuolou donlou in bazar’ah nachie’n, gift nacho’n, nangho class min in na pedoh jieng’e.
c) Sumdong ho khut’ah sum chu na pedoh paijieng’e.


2. Na naote sum neilou khat toh bazar nachiena’ah von adeitah khat amu’n, nang in....
a) A von dei chohdohna ding’a sum kikhol ding in nahil’e.
b) Adeichad pen chu nachohdoh pieh pai jieng’e.
c) Adeichad  pen chu nachohdoh pieh in, ol’a sum ahin nung sahkit ding in naseiye.


3. Scholarship nalah nikhuon nang in....
a) Sum chu namang heh poi. Sum kholdoh chu sum lodoh ahiye.
b) Na lawi naguol hotoh party nabawl in, na mangchai pai jieng’e.
c) Von themkhat naki choh in, jingkah meding bongsa kg 2 nacho’n, adangse naki kholtub’e.


4. Na lawiho B’day wish bawlna ding in nang in....
a) Archies card khat nacho’n, LD a zong B’day wish nabawl pieh’e.
b) Moreh’a napuiyin, Namphalong’ah bazar nakaipi’n adei dei nachoh pieh in, surprise bawlna ding in LD a B’day wish nabawl pieh’e.
c) Ama’n anei zoulou adei mama jieng thilkhat nachoh pieh in, LD a B’day wish nabawl pieh’e.


5.  Talab `5 a nachoh’a 4 bouseh nahin pieh’u leh nang in...
a) 5 hiding ahi ti’a naphun’a pan dukan neite nakinielpi jieng.
b) 3 hizong leh khohlou nati toh kilhon’a abahlud tho jieng.
c) Phun chiellou hiel’a 4 kilah’a innlam kizot jieng.


6. `100 nanei leh na manchahna ding iti na hisabji’em?
a) Deichad tamval, choh ngam umlou, sum bawm sung’a moh koiden.
b) Bazar’a chie ding’a lawiho khat le ni kou’a du du ga moh neh.
c) Mobile balance bei zeh’a top-up bawl, adangse akit’a ding’a koihe.
Achung’a thudoh ho na dawnbut dan akuon in na chibtility percentage ana kivet jieng to...

DAWBNUTNA

Na dawnbutna chu atamjo...
A ahikhah leh nang vang ge.... chibtility nahi jieng’e. Nang huongphal kisa lheh zong le chun nanunglam’a mi’n michibnu/pa ti’a nahin nuisat sat jieng’u ahiye. Sum kanei pou leh anuom nuom in eihin seise hen nati’a zummo tah’a na vanda le vang chun mi zouse vetsiet na nahiye. Hizeh chun kithahsiemna ding na ngaituo masat pen angaiye. Nang chung tilou in midang chung mong mong’ah sum naseng nuom puon, midang in zong nikhuo khat tieng leh nang chung tilou midang sese chung’a sum asennuomna phad hung lhung tei ding ahiye... chingtheiyin.

B ahileh..... a imatih chan’a inn cheng dohlou ding nahikit’e. huongphal-tility nahipuon, ngol-tility nahijoi. Jing’a ipi hung lhung ding ham ti gellou hiel’a sum moh suh chadvai kiti chu nang nahiye. Nang vang koima’n nahin seise puonte. Mi zouse pachad nahiye. Ahinla nang mi’n nahin pachadna chu manthahna ding’a ki pachadna ahiye. Sum kitihi ulsa luong’a kilodoh ahi’n, thingphung chung’a gaa jieng lou ahiye.

C ahile vang.... sum le pai lam’a mi chingthei tah nahi’n, namuna atam nah leh lolhing lheh in nate. Apieh phad le a id phad nahe’n, sum kholda’n leh sum veipung da’n zong nahekit’e. Sum veipungna lam’a na mantras chu laijon ho hedding’a nahin phuohdoh’a pha ding baha...??

Eiho Chavang Kut anahi hija (First Word)

Ka Laijon, phad le nikhuo kitol zing toh kilhon in eiho’a ding in Chavang ahung lhung kittai. Tehse ho’n chavang lai leh mihoimo zong ahoidom’e anati uve. Hiche thucheng hin chavang lai nopda’n le mantamda’n eihin seipieh nuom’uh hitei ding in tahsan aum’e. Chenna thinglhang gamsung’ah chavang huilhi ahung nungji’n, mitin ding in kingailudna ahin puohlud pieh hileh kilawmtah in phad dang’a numei le pasal kicheng sang in zong chavang laiya kicheng’a mou’a kipui mi atamjo’n, hizeh chun kingailudna phad zong titheiyin aum’e. Khopi sung’a chavang le thinglhang gam’a chavang anopda’n kibang thei puonte. Ju le va hamgin ngeiho’n thinglhang gam khopi sung sang’a anopzoh da’n hatah in asulangjo’n ahi. I-chenna’u thinglhang gam, Pathien in eipieh’u, hibang’a mun nuom le gamhoi sung’a chavang ahung lhun kipapina’a Chavang Kut kiman zing nagam in Chavang Kut ahed phahlouna hi kum tamtah ahita’n, tukum’a zong Chavang Kut in eiho gam, thinglhang gam a choihoi kit diehlou ding in lamkaiho’n lung gellhahna ana nei tauve. Chavang Kut hi vang, khopi sung’a akiman sang in thinglhang gamsung’ah kimang leh thinglhang mite’a ding in iti thanop aum tadem? Thinglhang gam’a kimang leh thinglhang miho kipahval uvin tin, jukham sakham in mipi buoi inte ti’a lamkaiho’n agel’u zong himaithei inte. Khopi sung’a ju umlou le kinah kibou umlou zong vang hidiehlou hija!!
Phad masa lai chun Chavang Kut in thinglhang gam ana choihoi zing in, tuhin khopi sung’a cheng meilheiho kipana golnop dan in apoddohta’n ahi. Ipi sei zong leu hen Chavang Kut hi phaituol sung’a um meilhei ho kipana Kut suohdoh ahitai. Phad hung chie zing intin, thinglhang gamsung’a Chavang Kut ahung kiman nikhuo zong vang hung lhung tei inte. Hiche nikhuo tieng le chun, tu’a eiho thinglhang gam hi meilheite thinglhang gam ana himan tante. I-guolnop thupi pen’u akiman nikhuo tieng leh thinglhang mi agalha um zong leh, meilhei hotoh atamdan’uh akibang jita’n ahi. Israel chate Babylon gam’a suoh ana taan’u chun Pathien vahchoina laa asah nuom pouve. Migam’a keiho’n iti Pathien kavahchoi ding’u ham ana tiuve. Migam’a keiho’n iti Chavang Kut kamandi’u ham iti thei’uh angaiye. Hiche iti theilou zeh’u chun phad hung lhung ding ho’a hi kagam uva miho’n iti chavang kut ahung mandi’u ham ihintidi’u, ahivang’a la eiho gam ana hitalou ding. Lainat um behseh hilou ham? Itu i-chate’n tu’a Chavang Kut aman’u khu eiho Kut anahi hi’a.... ipu ipate uvin ana kijuohdoh’uh ahita’n, amanna’u zong khu eiho gam anahi ahiye ahintidi’u chu lainat aum valbehseh’e.

Tuesday, November 9, 2010

4th Miuzeeko Artistes

The 4th Laijon Digests Miuzeeko Awards 2010 ading’a LD in laasa ding vote ana lahna’a chun anuoiya mi 15 hohi laijon ho’n ahin lhengdoh tauve. Maxxy Minthang (Best Pop Singer 2009), Kakai Kipgen (Best Pop Singer 2008), Janglal Khongsai, Kamboi Baite, Alex Lalcha, Thangcha Khongsai, Lienchung Haokip, Esther Sitlhou (Best Gospel Singer 2009), Ngaineilhing (Best Gospel Singer 2008), Lhainei, Lamneilhing, Miranda, Lien Lhungdim, Mimin Sitlhou le Freedom Voice ahiuve. LDMA 2010 ahi laijon ho’n artistes thah 7 amudi’u ahitai. Amaho chu Alex Lalcha, Thangcha Khongsai, Lienchung Haokip, Lamneilhing, Miranda, Lien Lhungdim, Mimin Sitlhou chule Freedom Voice ho hiding ahiuve. Amaho cheng hin Miuzeeko stage khatvei jiengcha zong analuo khahlou lai’u ahiye. Gunchuna le kihambawlna jal’a minthanna ahin mu phad uva laijon ho deisahna hung chang’u hiding in ginchad aum’e. Chule amaho cheng ban’a LD in 4th LDMA ahi namchuom chuom akuon’a artistes phabep zong invite abawl nahlai ding ahida’n hedsahna ahin bawl uve.

Thursday, November 4, 2010

Nakhen puong'e - LD October 2010

Lalpu le Hoinu chapa Mangboi hi aneo apat news le magazine sim thanuom mi anahi’e. Nikhat employment news asim leh Army officer kilading ahi ti asimdoh in ahi. Koi hileh Class XII chaiho’n apply thei ahi akiti. Anu le pa’n apply tang’em, tulaiya service lah’a ahoi loi hita hime, alo lah kitub, ima zouse’a beneficiary hoiya khume athipieh lhon’e. Mangboi in anu le pa seibang in a apply in, exam agabawl in, ahung lolhing in, aban in interview achiekit in, hiche changeiya alolhin phad chun Indian Army ding in namdet in aumta’n ahi. Kumthum sung vingveng training IMA Dehradhun’ah alah’n, hahsatna le gentheina tamtah atuo zou in lolhing tah in ahin chaita’n ahi.
    Innsung nuomtah akuon’a hung khanglien, guollhan laiya officer hung hi ahizeh chun Mangboi a ding in sum le pai lam’a lungdonna chu aumlou ahijieng’e. Training achaiyin Jammu and Kashmir lam’ah asoldoh uvin ahi. Suty amutieng leh inn juon pai lou in Delhi ah akibangpaji’n, hotel’ah agiehji’n, numei kijuoh holah’ah hinkhuo amangji’n, ama’n vang nuom asalheh jieng’e. Guollhang tahsa lhingsel le melhoitah ahizeh in achiena chan’ah nungahho’n angolpi hiel hiel jieng jiuve.
    Nungah athah thah, avom akaang toh hinkhuo amankhom vang in Mangboi lunglai’ah High School akai laiya ana kilungsietpi a senguolngai Kimbawi milni aum thei diehpoi. Phad tin in agel zing in, hinla Kimbawi toh nuom’a laituol lenkitna ding agamla lheh jieng’e. Kimbawi chu innsung hahsa’a hung kuondoh ahizeh in Mangboi nu le pa lungsietna ana changkha tapoi. Chapang kilungsiet teni suhkhen ahitheina ding in Mangboi in matric ahin chai chaiyin Darjeeling lam’ah thiemzilna ana bawl pieh lhon tai. Hiche akuon chun tuni changeiyin akinungmu kit lhon hih laiye.
    Alangkhat’ah Mangboi le Kimbawi kilungsiet zeh’a Mangboi soldoh’a aumna chu Kimbawi ading’a aguol phatah Chongpi in anahe’n, Kimbawi aseipieh tai. Khoh asa’n, hinla Kimbawi in bawlthei imacha aneipoi. Innsung hahsa ahi akihed in, nei le gou lam’a aki suonlel bep hilou in chapang ahi nahlai zeh in zong imacha aseidoh ngampoi. Ahijieng vang in a sen guolngai Mangboi amilthei diehpuon, tahsa kieh hiel in a puul anadou’e.
    Darjeeling mun’a Kimbawi haimil ding’a soldoh’a um Mangboi chun Kimbawi ahaimil zou dieh poi. Hinla phad ahung chie dungjuiyin aumna mun’a um Nepali nungah melhoi tahtah hozeh chun Kimbawi puuldou chu abailam zep toh abang’e. Phad ahung chiebe kit in ahileh Mangboi in Nepali nungah kilungsietpi ahin neidoh kittai. Nepali nungah dang toh akilungsiet jieng vang in ahung poddoh kuon’a Kimbawi in a limlah apieh chu Mangboi in alunghel kuom leh aladohji’n, aveji’n, pienna gam thinglhang gam’a Kuki chanu nungah melhoi Kimbawi limlah chu vetchim nikhuo anei dieh jipoi.
    Nepali nungahnu chu mihiem mitvet ding in ahoilheh jieng’e. Tucha le chempong choina khahlou beh khut zung ho zong ahoiyin, avousuo zong anem jinjen jieng in, thinglhang gam’a innsung hahsatah akuon’a hung khanglien Kimbawi toh teding chun van akuon’a vantil hung pullha toh abang jieng’e. Hinla akhoh khat chu Darjeeling mun’a Nepali nungah kichenpi zouse’n Darjeeling mun adalhah theilou zeh uvin Mangboi alung sa-ih lheh jieng’e. Eiho nungahho bang’a ajipa chenna munmun’a chengdoh nuom hilou, a gam ngailu Nepali nungah hochun agam’uh adalhah nuomlou’uh ahiye. Chapa changkhat ahizeh in ama Darjeeling’ah chengden taleh anu le pa kon avet ding hitam ti alung in agelzeh chun hahsa asa’n, a dongmanu kikhenpi jieng ding chula, amelhoina le aphatna ho zeh in hahsa asa’n...!! Hiche dinmun changeiya zong chun Kimbawi alungsietna abeithei dieh hih laiye. Senguol ngai toh kikhen sang’a najoding adang imacha aumpoi’o...!!
    Kimbawi in innsung genthei le hahsa ahizeh’a Mangboi nu le pa’n achapa’u toh akilungsiet ding ana phatsah piehlou chu apona lheh jieng’e. Nikhuo khat leh a neilel zeh’a avetda le athedbawlte’n akom’a achapa’u lungsiet ding’a ahung jol theina ding uva mikhat suodoh tei ding ngaituo’n panlah ding ageltai. Hinla a innsung’a imacha umlou ahizeh in ahahsa lheh jieng’e. Tupna aum leh alampi aum’e kitima bang in tupguhna nei tinten ahizeh chun midang hedsah lou hiel in Delhi ana juonsuh tai. Hiche mun’a chun tohthei thei atong in, sun le college akaiyin, ama le ama akichomta’n ahi. Khosung miho’n vang Kimbawi hoiya chiedoh ahizong hedphah in anei dieh pouve.
    Phad ana chie chie’n, Mangboi suty phad ahung lhung kitta’n, innlam juon pailou in Delhi’ah ahung kihuilhapa’n ahi. Hotel Manager pa’n jaan khat’a ` 10,000  napieh ngapchad leh nungah thah thah tamtah aum’e ti’a chilphuon kaihiel’a advertise abawl leh akhoilhahna haimil theilou guollhang Mangboi chu angolpai ding kisa’n, akhohpoi, Korea nungah khat neihin kou pieh in atitai. Manager pa’n phone abawl in, Jammu & Kashmir akuon’a guollhang hung pahi tujaan hung lunglhaisah in  ati’n, phone akoitai.
    Mangboi in kipahtah in a room sung’ah ana ngah in, umchim thoina’n whiskey peg 2 ana thollud man in ahi. Chomkhat zou in kot ahung kikiu in, aga hondoh leh Korea nungah khat ana ding in, English pao in ahin houpi’n, Chu-chu kahi ahungti’e. Nungahnu chu Mangboi in a sen guolngai Kimbawi toh kilou asalheh jieng’e. Hizeh chun alungthim sung’ah Kimbawi ageldoh in, nungahnu chu Kimbawi bang in agel in, nuom satah in alupkhompi tai. Jaan in nungahnu chu ahung thoudoh in, bath room lam ajuon’e. Akham zep zong hintin, akithollhu’n, vo henu... ti’n ahung pengdoh’e. Mangboi in what’s wrong? atileh Chu-chu in kaki tholzeh’a chu Korea pao’a I’m scared kahin tidoh khah ahiye ti’n adawnbut’e. Hiche phad chun Mangboi in alawinu chu Korea nungah hilou in asen guolngai Kimbawi ahi ahin hedohtai. Kiseidoh ding chula ama zong aki jongmat zeh chun thiemmo akichan in, azah acha’n, seidoh lou ding chula itih’a akinungmu kit lhon ding ahe tapuon, chule Kimbawi in ipi agel’a hiti’a numei kijuoh hinkhuo aman jieng hintem ti zong ahednuom zeh chun alung agelgel jieng ta’n ahi. Hiche kahlah chun Kimbawi chu ihmu pai ding in ana kilhimtai. Mangboi in kiseidoh ing kating, ahinkhuo thusim hedbe ingtin, chutieng kipui tang’e ti’n ageltai. Kimbawi ihmulhu ahilou lai zeh chun Mangboi in Kimbawi ti’a akou leh hoi’o... ti’n ahin dawnbut’e. Akisel guot nahnah vang chun numei lunglhom ahizeh chun akisel thei dieh tapoi.
    Kimbawi in zong nilhah bultil’a kot ahon’a, Mangboi pindan sung ahung sunglhah akuon chun Mangboi toh kilou asa’n, kum tamtah kimutuo talou ahilhon zeh chun amel lhon zong ana kihaimil man lhon in, hinla sen guolngai suomai vang chu alang zing nalaiye. Mangboi ding chun agelthei puon, hotel manager pa’n Jammu and Kashmir akuon’a hung guollhang atikit zeh chun Kimbawi chu alungdong lheh jieng’e. Hinla J&K akuon’a hung Kuki chapa chun kol mel aputlou zeh chun Kimbawi chu akingaituo sah lheh jieng’e.
    Ahung kiheddoh tuo lhon phad chun senlai thimthu ho ahung langdoh kittai. Kisen ngailudna luonlhi chun jalkhun chung achub in, kipaje le lhasiet je zong umtheilou hiel in jaan khovah in atoulhon ta’n ahi. Koiding in zong thilnuom vang hisam puonte ong?
    Mangboi a sen guolngai angong koiyin, innlam’a chie’a kichenpi ding in ajoltai. Hinla Kimbawi in tu’a hitobang hinkhuo kaman nung’a iti nangtoh kakichen ding ham? Tuhin mi nuoinung, mi zouse thednu chu kahitai. Nang toh kicheng thei puong’e. Hinla nang vang kahin lungsiet lheh jieng’e, kalungsiet najal in katahsa chule kalungthim ngaituona zong ka idchapoi, kahin lungsiet lheh jieng’e. Hinla kicheng thei ding ihi tapoi ti’n adawnbut’e. Indian Army a Captain dinmun lhungthei guollhang miching chun Kimbawi thusei akuon chun ahinkhuo thusim ahedoh suoh kei jieng’e. Amazeh’a hiche dinmun changei ana lhung ahida’n ahedoh in, apona lheh jieng’e. Kimbawi, keizeh’a hichan’a genthei nathuoh ahilam kana heddoh lou ahi, lungsiet tah in nei ngaidam in. Hinla phad aum nalaiye, innlam’a chie hitin, ka inn-neipi in pangta’n, ti’n avel in ajolkit’e. Hinla Kimbawi anuom dieh tapoi. Khuo ahung vahdoh toh kilhon in a phone number adalha’n, Kimbawi apoddoh tai.
    Mangboi ading in lunggel nopna aum tapoi. Aginchad phah loubehna mun’a a sen guolngai aga kimudoh chu kidang zong asa’n, chule thiemmo zong akichan lheh jieng’e. Hizeh chun innlam’a chie talou in khopi sung’ah aumden jota’n ahi. A lunggel kicholduona ding in ju adawnji’n, hinla kipana amudieh poi.
    Nikhat jukham pum in lampi’ah achie’n, ahedlou kah chun taxi khat in ahin phukhata’n ahi. Aped ped in police ho’n adellud uvin, avet’u leh akhut’ah mobile phone ana kichoiye. A phone chu avet’u leh sms kithotdoh lou lai khat aum in, hiche’a chun hiti’n akisun’e: Kimbawi, nang’a kahi, kahinkhuo nang’a ahi. Kahinna nang nahi. A  sakhao lah avet’u leh Indian Army Identity Card khat amu uvin, Captain Mangboi Kuki ti’n akisun’e. Police ho’n sms kithotna ding mobile number chu a houpi’u leh Kimbawi in ahin la’n, Mangboi kisuhkhah thu aseipieh tauve.
    Mangboi kisuhkhah thu azahdoh phad chun aumthim thei tapoi. Kintah in hospital lam adel zel jieng’e. Hiche mun’a chun police ho’n Mangboi kisuhkhah dan aseipieh tauve. Jukham pum’a Kimbawi sms athot guot nalam’a chu taxi in asuhkhah ahi’n, kintah’a hospital ana lhut’uh ahida’n zong aseipieh uve. Lungthim’a puohgih tah puo in Mangboi jalkhun pang’a chun atoutai.
    Mangboi in khuo ahin heddoh phad chun avet leh akom’ah alungsiet pen Kimbawi anatou amu’n, kidang zong asa ngapsah’e. A lungsiet pen in agenthei thuohna ho ahedthiem pieh ding kinepna lientha neipum in mailhai sieu in ahin houpi’n Kimbawi.... atileh Heu Mangboi, kichol in, nadalha tapuong’e... ati’n abieng’a luonlhi luonglha ho akithieh in, akiheimang’e.
    Alangkhat’ah Mangboi nu le pate chun achapa’u ahung lhun ding phad’a ahung lhun tahlou zeh chun ana lungdon man tauve. Nikhuo phabep achieta’n, khatvei beh zong phone jiengcha zong ahin bawllou zeh chun alungdong theilheh jieng uve. Phone bawlding lah Delhi a hung kibangpa aguollhangpa’u chun J&K number achoi tahlou zeh chun akihoupi thei tapouvin, totun tongah umtheilou in achapa’u hunglhun ding agaldot jieng tauve.
    Nithum zou in Mangboi ahung haldoh zepta’n, atha zong ahung haddoh kittai. Sen guolngai lungsietna beithei diehlou ahizeh chun avel in Kimbawi kom’ah alungsietna thimthu athahbeh in ahin seidoh kittai. Kanu le kapa thiemmona zouse ngaidam in lang, neihin zuita’n, kahinkhuo abeiding naphal lou leh neizui jieng in ti’n Indian Army Captain pa chu Kimbawi kom’ah naosen kaa in akap lhatai. Kimbawi in akichenpi lou leh thilo tahbeh ding ahi ti aheddoh zeh chun thudoh aneitai. Ahileh He’u Mangboi, nei ngaidam zou ding hinam? Anjo leh nahung kisih tieng leh ka hinkhuo mandan le iki mutuona munho zouse kei houna’n einei kha le chun keiding’a thina hiding ahi’n, kahinkhuo chiesa zouse na haimil zou nadem? ti’n adong’e. Itih chan hizong leh alungsietna chullou ding ahidan Mangboi in aseipieh tai. Chulthei ding, muolthei ding leh milthei ding’a kana lungsiet hile chun tuni chan’a kei hiti’a kaum ding ham? Ven, chung’a ahsi holeh chollhanu aso’a, kahaina hu aum laise’n nang na khen puong’e ti’n akitiem’e. Kimbawi in ka lungsietna meibuol bang le liim bang’a kitolmang thei ahilou zeh’a hichangeiya hinkhuo kana manlo ahitai ti’n ahin dawnbut’e. Hiti chun kumkhuo’a kikhen kit talou ding in Delhi mun’a KWS lamkai ho khut’ah kichenna ahin neilhon in, kipahtah in pienna gam ahin juon lhon tai.